Morgunblaðið - 02.02.1992, Side 4

4 FRÉTTIR/YFIRLIT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. FEBRÚAR 1992
ERLENT
INNLENT
Utborgun
samþykkt
Guðjón B. Ólafsson fostjóri Sam-
bands íslenskra samvinnufélaga,
segir að stjórnendur Sameinaðra
verktaka og allir viðstaddir hlut-
hafar hafi verið sammála um að
greiða hluthöfum út 900 milljónir
af hlutafél félagsins. Ekki hafí orð-
ið vart við átök innan stjórnarinnar
vegna þessa eins og Thor Ó. Thors
framkvæmdastjóri Sameinaðra
verktaka, hélt fram í viðtali í Morg-
unblaðinu. Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra, segir nauðsynlegt að leita
eftir úrskurði hjá dómsstólum um
hvort Sameinuðum verktökum væri
heimilt að hækka hlutafé sitt um
900 milljónir og færa niður aftur
og greiða til hluthafa.'Ríkisstjómin
mælir með málshöfðun í máli Fé-
lags vatnsvirkja hf., og hefur Frið-
rik Sophusson fjármálaráðherra,
ákveðið að láta á það reyna fyrir
dómstólum.
Bankar lækka vexti
Bankaráð Búnaðarbanka íslands
ákvað að lækka útlánsvexti á
óverðtryggðum liðum um 2% 1.
febrúar. I Landsbanka íslands
lækka útláns- og innlánsvextir um
0,25% til 0,5% frá sama tíma og
Islandsbanki og sparisjóðimir hafa
ákveðið að lækka útlánsvexti um
0,75%.
Þjóðviljinn hættur
Stjóm útgáfufélags Þjóðviljans
ákvað að hætta útgáfu blaðsins 1.
febrúar vegna fjárhagserfiðleika.
Um 40 manns störfuðu að útgáf-
ERLENT
Afvopun
í austri
sem vestri
GEORGE Bush, forseti Banda-
ríkjanna, flutti stefnuræðu stjóm-
ar sinnar síðastliðið þriðjudags-
kvöld og boðaði meðal annars
verulegan niðurskurð á útgjöldum
til hermála. Verða þau lækkuð
um 50 milljarða dollara á fimm
ámm, til dæmis með því að fækka
langdrægum kjamavopnum og
hætta smíði B-2-sprengjuþotunn-
ar. Borís Jeltsín, forseti Rúss-
lands, svaraði tillögum Bush að
bragði og tilkynnti, að Rússlands-
stjórn væri reiðubúin að fækka
kjamaoddum í langdrægum eld-
flaugum um 2-2.500. Þá hvatti
hann einnig til, að komið yrði á
alheimsvarnarkerfí gegn kjam-
orkuvopnum og alþjóðlegri stofn-
un, sem hefði eftirlit með afvopn-
un. Á föstudag var Jeltsín á tíma-
mótafundi í öryggisráði Samein-
uðu þjóðanna í New York ásamt
leiðtogum flestra stórveldanna.
Deilt um skipan sendinefndar
RÁÐSTEFNAN um frið í Mið-
austurlöndum var sett að nýju í
Moskvu á þriðjudag og stóð í tvo
daga. Var boðið til hennar fulltrú-
um 20 ríkja og ríkjahópa, þar á
meðal fulltrúum arabaríkjanna
allt frá Atlantshafi til Persaflóa.
Sýrlendingar og Líbanir ákváðu
að sitja heim, sögðu ráðstefnuna
þýðingarlausa meðan ekkert þok-
aðist í tvíhliða viðræðum þeirra
við Israela, en Palestínumenn
mættu til leiks með nýja sendi-
nefnd, skipaða fulltrúum útlægra
Palestínumanna og þeirra, sem
búsettir eru í Austur-Jerúsalem.
Á þetta vildu ísraelar og gestgjaf-
amir, Rússar og Bandaríkjamenn,
ekki fallast enda ekki um það
samið. Palestínumenn sneru þá
heim við svo búið. Á ráðstefnunni
var skipað í vinnuhópa um ýmis
mál varðandi Miðausturlönd,
efnahagsþróun, afvopnun, um-
unni og eru líkur á að um fjórðung-
ur þeirra muni halda vinnu við út-
gáfu Helgarblaðs, sem nokkrir
starfsmenn Þjóðviljans hafa í und-
irbúningi.
Spamaðaraðgerðir á
sjúkrahúsum
Stjórnir Borgarspítala og Rík-
isspítalanna hafa kannað í vikunni
hvernig 5% niðurskurði á fjárfram-
lögum til spítalanna verði mætt. Á
Borgarspítala verða laun skorin
niður um 56,1 milljón til að mæta
200 miHjón króna spamaði. Auk
þess á tilflutpingur á starfsemi og
hagræðing að skila 92 milljónum
og aðgerðir sem auka tekjur spítal-
ans 28,5 milljónum. Viðræður um
sameiningu Borgarspítala ' við
Landakot eru hafnar á ný en öllu
starfsfólki spítalans hefur verið
sagt upp störfum. Á Landspítalan-
um hefur fjórum læknum verið
sagt upp og einni bæklunardeild
lokað.
Ríkisskip hættir
Rekstur Ríkisskipa hætti 1. fe-
brúar og hefur nær öllum starfs-
mönnum verið sagt upp störfum.
Búið er að selja Oskju til Noregs
og semja við Samskip um yfirtöku
á Esju og Heklu. Andvirði seldra
eigna félagsins er um 400 milljónir
króna en eftir er að selja vöru-
skemmur við Reykjavíkurhöfn.
hverfísmál, vatnsbúskap og flótt-
amannamál.
Haughey hrökklast frá
CHARLES Haughey, forsætis-
ráðherra írlands, ætlar að segja
af sér í þessari viku, líklega á
fimmtudag. Er ástæðan sú, að
Sean Doherty, dómsmálaráð-
herra í ríkisstjórn Haugheys fyrir
10 árum, upplýsti, að hann hefði
látið hlera síma tveggja blaða-
manna á þessum tíma. Hafí það
verið gert með vitund og vilja
Haugheys, sem fengið hafi afrit
af samtölum blaðamannanna.
Haughey neitaði allri vitneskju
um málið en að þessu sinni var
þessum „Houdini írskra stjóm-
mála“ ekki trúað. Stjórnarflokk-
urinn, Fianna Fail, verður nú að
velja annan forsætisráðherra og
þykja þeir líklegastir, Albert
Reynolds, fyrrum fjármálaráð-
herra, og Bertie Ahern, núver-
andi fjármálaráðherra.
Breytingar á öryggisráðinu?
FAST er nú lagt að Bretum og
Frökkum að víkja úr sæti í örygg-
isráði Sameinuðu þjóðanna til að
hin nýju efnahagsstórveldi,
Þýskaland og Japan, komist þar
að. Eiga fímm ríki fastafulltrúa í
ráðinu, Bandaríkin, Rússland og
Kína auk Bretlands og Frakk-
lands. John Major, forsætisráð-
herra Bretlands, segist staðráðinn
í að beijast gegn þessum þrýst-
ingi.
Danir deila um lyfjaverð og niðurgreiðslur:
Nýjar höfuðverkjatöfl-
ur á 1.300 ÍSK stykkið
Kaupmannahöfn. Frá Sigrúnu Davíðsdótt-
ur, fréttaritara Morgunblaðsins.
UM ÞESSAR mundir er að koma
á markað bæði í Bandaríkjunum
og Evrópu nýtt lyf, Imigran, gegn
höfuðverk, einkum mígreni. í
Danmörku hefur verð þessa nýja
lyfs vakið miklar deilur, en pakki
með sex töflum á að kosta sam-
svarandi tæplega átta þúsund
ÍSK, sem er um 1.300 ÍSK á hverja
töflu. Umræðumar snúast meðal
annars um þörfina á lyfi sem
þessu, verðútreikninga og niður-
greiðslur sjúkrasamlagsins.
Það er enskt lyfjafyrirtæki, Glaxo,
sem hefur þróað og framleitt lyfíð.
Fréttir af því hafa komið fram öðru
hveiju og það er álitið bæði áhrifa-
mikið og öruggt.
Undirbúningur og rannsóknir
hafa tekið átta ár og eru að hluta
unnar af dönskum læknum, sem
vinna á dönskum ríkisspítulum. Verð
lyfsins er meðal annars rökstutt með
að það hafi kostað fyrirtækið um
fímmtán milljarða ÍSK á þessum
átta árum að framleiða lyfíð. í
danska blaðinu Politiken hefur verið
bent á að í lyfjaframleiðslu þyki
eðlilegt að 10% af veltunni fari í
þróun og rannsóknir, en Glaxo veiji
aðeins tæplega 7% veltunnar til
þessa. Hins vegar greiði fyrirtækið
hluthöfum hátt hlutfall af arði fyrir-
tækisins og forstjóri lyfjasamsteyp-
unnar hafí um tíu milljónir ÍSK í
mánaðarlaun.
Á blaðamannafundi, þar sem forr-
áðamenn danska dótturfyrirtækisins
Glaxo kynntu lyfið, var tekið fram
að hálf milljón Dana þjáðust af mígr-
eni, en það er um 16% af fullorðnu
fólki hér og heilakveisukast stæði
að jafnaði í 2-3 daga, og auk þess
skiluðu sjúklingamir ekki fullum
afköstum í aðra fimm daga. Þetta
væri þjóðfélaginu mjög dýrt og í
þessu samhengi ætti að líta verð
lyfsins.
Þó heilbrigðisyfirvöld í Danmörku
hafi ákveðið að leyfa sölu lyfsins frá
3. febrúar, hefur enn ekki verið
ákveðið hvort og þá hversu mikið
lyfið verði niðurgreitt. í Danmörku
eru lyf greidd niður um sem svarar
75% af útsöluverðinu.
Á íslandi hefur lyf þetta verið
notað á undanþágu undir nafninu
Sumatriptan en hefur enn ekki verið
skráð. Er beðið eftir úrskurði lyfja-
nefndar og því liggja-ekki fyrir upp-
lýsingar um hugsanlegt verð lyfsins
hér á landi.
Einkavæðing í Tékkóslóvakíu:
Borgarar, kaupið hluta-
bréf o g verðið ríkir!
Tékkar fagna stjórnmálaumbótum á fundi á Vaclav-torgi í Prag.
Innan skamms gætu margir Tékkar einnig haft tilefni til að fagna
hagnaði vegna hlutabréfakaupa.
ÁRIÐ 1992 verður úrslitaárið
fyrir umbætur í átt til markaðs-
búskapar í Tékkóslóvakíu. Á
síðasta ári seldi ríkið flest öll
minni fyrirtæki í sinni eigu á
uppboðum, s.s. veitingastaði,
viðgerðaverkstæði og annað
þess háttar, og nú er röðin
komin að stóru fyrirtælgunum
sem mynda hornstein efna-
hagslífsins. Eru sérfræðingar á
einu máli um að þessi umskipti
muni óhjákvæmilega leiða til
enn minnkandi framleiðslu og
aukins atvinnuleysis.
Reynslan hefur sýnt að ekki
er hægt að breyta stjórnun-
araðferðum í óhagkvæmum ríkis-
fyrirtækjum og að einkavæðing
þeirra er eini möguleikinn til að
breyta þeim í fyrirtæki sem eiga
einhvern möguleika á að dafna í
fijálsu markaðsumhverfí. Einung-
is þannig, með fijálsri samkeppni
og opnum landamærum, er hægt
að ná fram bata í efnahagslífinu
á skjótan hátt. Margir möguleikar
komu til greina, þegar ráðast átti
í einkavæðinguna, en ákveðið var
að fara þá leið að bjóða borgurum
eignir ríkisins með sérstökum
ávísunum.
Samkvæmt þessarí áætlun er
hveijum íbúa Tékkóslóvakíu sem
náð hefur átján ára aldri boðið
að kaupa hlutabréf í hvaða fyrir-
tæki sem er á listanum á verði
sem ekki leikur vafí á að sé hag-
stætt. Fær hver einstaklingur,
sem hefur þessar ávísanir undir
höndum, að kaupa hlut í því fyrir-
tæki sem hann hefur valið fyrir
1.035 tékkneskar krónur, sem
samsvarar um
þriðjungi með-
al mánaðar-
launa.
Ef hann hef-
ur valið rétt
mun hann sjá
verðmæti hlutabréfa sinna aukast
verulega á næstu árum en sá
möguleiki er einnig til staðar að
fyrirtækið sem fyrir valinu varð
fari á hausinn og að allt það fé
sem í það var lagt sé glatað.
Það er auðvitað eðlilegt að hinn
almenni borgari eigi mjög erfítt
að gera upp við sig hvaða fyrir-
tæki sé best að velja. Hann veit
hvaða reglur gilda en flest fyrir-
tækin eru einungis nöfn á lista
og til að gera sér einhveija grein
fyrir fjárhagslegri stöðu þeirra og
hvað möguleika vörur þeirra eiga
á fijálsum markaði í framtíðinni
þyrfti hann helst að vera skyggn.
Því má búast við að flestir muni
velja vel þekkt fyrirtæki í þeim
geirum atvinnulífsinssem telja má
öruggt að eigi eftir að dafna s.s.
stór hótel, brugghús og glerverk-
smiðjur. Er því næsta öruggt að
hlutabréf í þeim fyrirtækjum verði
boðin á mun hærra verði þegar
kemur að öðru og þriðja útboði
og kaup á hlutabréfum í þeim því
orðin flestum ofviða. Það er sem
sagt ekkert auðvelt að verða ríkur
á þennan hátt.
Óhjákvæmilega fylgja ýmis
vandamál þessari einstæðu til-
raun. Upphaflega átti hún að hefj-
ast 1. janúar 1992 en því varð
að fresta um
þijá mánuði
vegna ónógs
undirbúnings
og skorts á
samkeppnis-
hæfum fyrir-
tækjum sem hægt var að einka-
væða. Eins og liggur í augum
uppi eru margir stjómendur ríkis-
fyrirtækja sem gegnt hafa þeim
stöðum allt frá tímum kommún-
ismans ekkert allt of hrifnir af
áætlunum af þessu tagi sem þeir
telja, réttilega, að muni þýða end-
alok ferils þeirra. Oft era þeir
ósamvinnuþýðir og vinna leynt og
ljóst gegn framgangi málsins.
Til að aðstoða hinn almenna
borgara, ekki síst eldra fólk og
þá sem ekki vilja taka mikla
áhættu, hafa verið settir á stofn
sérstakir fjárfestingasjóðir. Þessir
sjóðir taka við ávísunum frá fólki,
kaupa hlutabréf fyrir þær, og
gefa síðan út hlutabréf í sjálfum
sjóðnum. Þó ekki sé við miklum
arði að búast í slíkum tilvikum
getur viðkomandi þó gengið að
því sem vísu að hann fái sinn hlut
af þjóðarauðnum án þess að þurfa
að hafa af því teljandi áhyggjur.
Sumir þessara sjóða era nú þeg-
ar, töluvert áður en fyrsta útboðið
hefst, famir að bjóða viðskiptavin-
um sínum tíföldun fjár þeirra á
einu ári. Þetta mun án vafa verða
til að auka áhugann á þessum
valkosti og er á sama tíma ein
besta auglýsing sem einkavæð-
ingaráætlunin hefur fengið en al-
mennur áhugi á henni hefur fram
til þessa verið minni en menn
gerðu ráð fyrir.
Allir stjómmálaflokkar era í
grundvallaratriðum sammála um
að þetta sé rétta leiðin í átt til
markaðsbúskapar en sumir hafa
samt gagnrýnt að erlendum fjár-
festum hafi ekki verið leyft að
festa fé í litlu fyrirtækjunum sem
einkavædd voru sem og Iandeign-
um og fasteignum. Segja tals-
menn þeirrar gagmýni að erlent
fjármagn hefði orðið til hraða
umbótum þar sem þá hefði verið
tekin í gagnið nútíma tækni og
vestrænar stjómunaraðferðir.
Ótti við að erlent fjármagn myndi
kaupa upp tékknesk efnahagslíf
var greinilega ekki á rökum reist-
ur.
BAKSVIÐ
eftirJarosIav Nóvak