Morgunblaðið - 15.02.1992, Blaðsíða 14

1*4
MORGUNBLAÐÍÐ LAUGARDAGUR 15. FEBRÚAR 1992
Ný sóknarfæri á
landsbygg'ðinni
eftirEinarK.
Guðfinnsson
Eðlilega hefur íbúaþróunin á
undangengnum árum orðið mörg-
um mikið áhyggjuefni. Á sama tíma
og íbúum höfuðborgarsvæðisins
hefur fjölgað ár frá ári hefur íbúum
landsbyggðarinnar hreinlega fækk-
að og nýjustu tölur um íbúafjölda,
til að mynda á Vestfjörðum, eru
hreint og beint skelfilegar.
Langt mál má hafa um orsakir
þessa ástands. Flestum mun þó ljóst
að röng efnahagsstefna, sem hefur
haldið sjávarútvegi í helgreipum,
hefur verið drýgst í því að grafa
undan tiltrú fólks á því, að setjast
að úti á landi. Fólk hefur því sótt
suður, í skjólið, í fullvissu þess að
óbreytt efnahagsstefna muni sjá til
þess að þar verði ætíð og ævinlega
meira framboð af fjölbreyttari at-
vinnukostum og meiri þjónusta.
Einkennileg byggðastefna
Hingað til hefur þetta líka verið
svo. Viðskiptahallinn hefur verið
árviss; tákn þeirra fjármagnstil-
flutninga sem hafa orðið frá út-
flutningi til innflutnings, frá lands-
byggð og suður á höfuðborgar-
svæðið. Og til þess að herða á þessu
hafa stjórnvöld markvisst staðið
fyrir byggðastefnu, sem beinlínis
hefur hvatt fólk til þess að búa á
höfuðborgarsvæðinu, í stað þess að
setjast að á landsbyggðinni.
Þetta hljómar kannski eins og
bábilja í ljósi þeirrar síbylju sem
dunið hefur upp á síðkastið um hina
svokölluðu byggðastefnu sem hefur
haft það að markmiði að gera það
eftirsóknarverðara að búa úti á
landi. En sannleikurinn er bara sá
að í samanburði við þá gríðarlegu
fjármuni sem með beinum og óbein-
um hætti hafa farið í að laða fólk
úr dreifbýlinu eru það hreinir vasa-
peningar sem ríkið hefur varið til
þess að efla búsetu á hinum dreifð-
ari svæðum.
Hér verður ekki rætt um það sem
mestu varðar, þ.e. þá efnahags-
stefnu sem árum og áratugum
saman hefur leitt af sér viðskipta-
halla og þar með íjármagnstil-
flutning af landsbyggðinni. Þess í
stað verður sjónunum einvörðungu
beint að þeirri beinu atvinnuupp-
byggingu sem ríkið hefur staðið
fyrir á höfuðborgarsvæðinu undanf-
arinn áratug.
Hlutur ríkisins
Hið opinbera er stór vinnuveit-
andi. Ríkið rekur skólakerfi, allt frá
grunnskóla og upp úr, heilbrigðis-
þjónustu af margvíslegum toga,
kirkjur og rannsóknarstofnanir, svo
fátt eitt sé nefnt af handahófi. Þá
stendur hið opinbera fyrir margs
konar framkvæmdum, við vega- og
brúargerð, uppbyggingu raforku-
kerfis og símamála, svo enn séu
tekin dæmi. Þá starfa margir við
opinbera stjórnsýslu, í stjórnarráð-
inu og við dómstólana, svo eitthvað
sé nefnt. Nærri lætur að um 20
þúsund manns hafi fengið launa-
greiðslur frá ríkinu á síðasta ári,
sumir þó í hlutastarfi. í því sam-
bandi má nefna, að bara við stóru
spítalana þijá í Reykjavík, Land-
spítala, Borgarspítala og Landakot,
vinna um 5 þúsund manns, sam-
kvæmt því sem fram kom á dögun-
um í fréttum.
Þegar ríkið ákveður hvar það
setur niður tiltekna starfsemi þá
hefur það mikil áhrif á búsetu fólks.
Bæði vegna þess að með þeirri
ákvörðun eru lagðar línumar um
hvar fólk skuli búa til þess að geta
notið viðkomandi þjónustu, en
einnig af því að þar með er kortlagt
hvar atvinnutækifærin verða sem
leiða af þessari þjónustu.
Eitt lítið dæmi
Tökum dæmi. Þegar sú ákvörðun
var tekin að setja tækniskóla niður
í Reykjavík, var ákveðið að ungt
fólk, hvaðanæva að af landsbyggð-
inni, ætti að koma suður til þess
að stunda tækninám. Þar með voru
líkurnar á því að þetta fólk kysi sér
búsetu í Reykjavík auknar. En ekki
nóg með það. Það var líka ákveðið
að tæknimenntaðir kennarar gætu
því aðeins fengið starf við sitt hæfi
að þeir settust að í Reykjavík.
Þannig hefur þetta verið um ára-
tugi. Ríkið hefur vísað fólki, ekki síst
unga fólkinu, suður til Reykjavíkur
og þar með hvatt það óbeint til þess
að setjast þar að. Með því móti hefur
það átt dijúgan þátt í þeirri íbúaþró-
un sem orðið hefur í landinu.
Þróun ársverka hjá opinberum aOilum 1981 tii 1990
1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990
Athugið aö skipting órsverka 1987 er óviss.
■ Landsbyggö . G Höfuöborgarsvœöi
Einar K. Gúðfinnsson
„Það er því sem sagl
Ijóst að vaxtarbroddur-
inn í atvinnulífi höfuð-
borgarsvæðisins hefur
ekki síst verið vöxtur-
inn hjá hinu opinbera.
Þar hafa skilyrðin verið
sköpuð fyrir fjölgun
ársverka og þar með
íbúafjölguninni suður
þar.“
Síðan hefur hitt komið af sjálfu
sér. Atvinnulífið hefur byggst upp
í kring um þessa góðu opinberu
þjónustu. Fólkið hefur leitað í aukn-
um mæli þar sem hvort tveggja
fékkst í senn; góð og örugg opinber
þjónusta (til að mynda heilbrigðis-
þjónusta og menntun) og fjölbreytt
atvinnulíf. Þar með var hringekjan
komin af stað.
7 af hverjum 10 ársverkum
verða til á höfuðborgarsvæði
Tölur um þetta tala sínu máli.
Ársverk í opinberri þjónustu voru
10.902 ánð 1981 á höfuðborgar-
svæðinu. Árið 1990 voru þau orðin
16.141. Þeim fjölgaði sem sagt um
tæp 50%. Á landsbyggðinni voru
ársverk á sviði opinberrar þjónustu
5.623 árið 1981, en voru orðin
7.828 árið 1990 og hafði semsé
ijölgað um 39%.
Þessar tölur^ leiða mann í allan
sannleikann. Ársverk í opinberri
þjónustu voru miklu fleiri í upphafi
viðmiðunartímabilsins á höfuð-
borgarsvæðinu en á landsbyggð-
inni. Á síðasta áratug dró enn í
sundur. Það sést kannski hvað best
á því að ef við lítum aðeins betur
á þá kemur í ljós að ársverkum í
opinberri þjónustu fjölgaði alls um
7.444 á þessum tíma. Þar af á
landsbyggðinni einungis um
2.205.Jlíed öðrum orðum, sjö af
hverjum tíu ársverkum sem urðu
til á síðasta áratug í opinberri þjón-
ustu voru á höfuðborgarsvæðinu.
Það er því sem sagt ljóst að
vaxtarbroddurinn í atvnmulífi
höfuðborgarsvæðisins hefur ekki
síst verið vöxturinn hjá hinu opin-
bera. Þar hafa skilyrðin verið sköp-
uð fyrir fjölgun ársverka og þar
með íbúafjölguninni suður þar.
Nú er verið að reyna að hemja
hinn mikla sjálfvirka vöxt á opin-
bera sviðinu. Og vitaskuld snertir
það einhvern. En um leið myndast
ný sóknarfæri fyrir landsbyggðina.
Fölsk efnahagsleg þensla er
landsbyggðinni hættuleg
Eitt meginmarkmið efnahags-
stefnu ríkisstjórnarinnar er að
draga úr opinberri lánsfjárþörf og
skapa skilyrði til efnahagslegs jafn-
vægis í landinu. Með lækkandi verð-
bólgu og minni þörf hins opinberra
fyrir lánsfjármagn, munu vextir
lækka, til hagsbóta fyrir allt launa-
fólk og hið almenna atvinnulíf. Þar
með verða til nýir möguleikar fyrir
landsbyggðina.
Það er engum blöðum um það
að fletta að ekkert hefur orðið
landsbyggðinni jafn dýrkeypt og
falskt efnahagslegt þensluástand.
Yið þær aðstæður hefur fólkið flutt
suður, enda-hefur atvinnulíf lands-
byggðarinnar ævinlega orðið undir
þegar þannig hefur árað. Með lægri
vöxtum og stöðugleika í efnahags-
lífinu, samfara því að aukning opin-
berra útgjalda er stöðvuð, gjör-
breytist myndin. Þessar aðstæður
ættu að geta laðað fólk til starfa
sem skortur er á úti á landi, svo
sem í heilbrigðiskerfinu og við
kennslu, svo dæmi séu nefnd. Og
með því að hin falska þensla verður
að baki hlýtur samkeppnisstaða
útflutnings og samkeppnisgreina
að batna.
Allt er þetta þó undir því komið
að vel takist til. Forsenda þess að
vextir lækki er að við stöðvum sókn
hins opinbera inn á lánamarkaðinn.
Það er því aðeins hægt að við drög-
um úr útgjöldum. Um það stendur
stríðið þessa dagana.
Höfundur er annar alþingismanna
Sjálfstæffisflokksins á
Vestfjörðum.
Góða ferð Davíð!
eftir Gunnar
Þorsteinsson
Sú ánægjulega fregn hefur bor-
ist að forsætisráðherra íslenska
lýðveldsins hafi ákveðið að þekkj-
ast boð forsætisráðherra Israels
um opinbera heimsókn. ísland hef-
ur haft vinsamleg og jakvæð gagn-
kvæm samskipti við ísraelsríki og
reyndar að sumu leyti haft for-
göngu á alþjóðavettvangi um
viðurkenningu þess. Því getum við
verið stolt af.
ísraelsríki hefur verið mikið í
fréttum, ekki aðeins að undan-
förnu, heldur allar götur frá stofn-
un þess og það mun verða áfram.
ísraelsríki er umdeilt og fellur ekki
að þeim menningarheimi sem
þrengir að því á alla vegi. íslamski
arabaheimurinn allt umhverfis
samanstendur af einræðisríkjum
sem hafa svarið þess dýran eyð
að tortíma þessu smáa lýðveldi. í
ljósi þess er undarlegt að hér á
landi séu talsmenn þess að okkur
beri að gera einræðisríkjum jafn
hátt undir höfði og lýðræðisríkjum
og gera því jafnvel skóna að ef
Israelsríki sé sótt heim beri að
sýna PLO sama heiður.
Það er öllum ljóst að undanfarið
hafa staðið yfir friðarviðræður þar
sem ísraelar hafa sest við samn-
ingaborðið með svörnustu fjendum
sínum. Þeir hafa gert sér að góðu
að ræða við aðila sem bera enga
virðingu fyrir rétti þeirra meðal
þjóðanna og hafa jafnvel teygt sig
svo langt að vera reiðubúnir að
ræða að „skipta á landi fyrir frið“.
Samningsmáti sem aldrei hefur
skilað árangri og býður upp á að
ísrael búi bæði við landleysi og
friðleysi. Palestínska þjóðarráðið
hafnar einnig pólitískri lausn á
átökum ísraels og araba og hafnar
rétti gyðinga til sjálfsvarna.
Ég er ekki að reyna að bera í
bætifláka fyrir ísraelsríki, en
mönnum má vera ljóst að það er
ekki illskan ein sem hefur valdið
því að óhappaverk hafa verið unn-
in í Israel í því stríðsástandi sem
þar ríkir. Ísraelsríki hefur verið
beytt öllum tiltækum ráðum til að
koma því á kné og til meðalanna
hefur ekki verið vandað. Menn
mega ekki gleyma því að ísrael
hefur staðið í sex styijöldum og
ótal skærum á rúmlega þjögurra
áratuga lífsskeiði sínu. Átök eru
nánast daglegur viðburður. Al-
menningur í ísrael býr við stöðuga
ógn. Ég vil minna á æðruleysi ísra-
els er dauðaskeytum íraka var
skotið að þeim í Persaflóastríðinu.
í umræðunni hérlendis að und-
anförnu hefur komið fram að Isra-
elsríki sé nokkurs kona ómagi á
Bandaríkjum Norður-Ameríku.
Menn hafa þá í huga hina margum-
töluðu tíu milljarða dollara ábyrgð
sem ísrael hefur falast eftir í
Bandaríkjunum. Menn verða að
hafa ríkt í huga að hér er einung-
is um ábyrgð að ræða til að ísrael
hafi möguleika á lántöku á betri
kjörum en ella. Georg Keegan
hershöfðingi, fyrrum yfirmaður
leyniþjónustu flughers Bandaríkj-
anna, segir að stuðningur Israels-
ríkis við Bandaríkin, takið eftir að
við erum að tala um stuðning ísra-
els við Bandaríkin en ekki öfugt,
nemi að verðmætum á bilinu fimm-
tíu til áttatíu milljörðum dollara.
Þriðjungur þeirra fjörutíu milljarða
dollara sem Ísraelsríki hefur fengið
úr hendi Bandaríkjamanna hefur
verið hávaxta lán.
Því miður verður það að segjast
eins og er að sú mynd sem birtist
á Vesturlöndum af þeirri smáþjóð
Gunnar Þorsteinsson
„Almenningur í ísrael
býr við stöðuga ógn.
Eg vil minna á æðru-
leysi Israels er dauða-
skeytum Iraka var skot-
ið að þeim í Persaflóa-
stríðinu.“
fyrir botni Miðjarðarhafs sem berst
fyrir tilvist sinni er mjög skekkt.
Pjölmiðlar hafa blásið upp nei-
kvæða atburði er tengjast átökum
gyðinga og Palestínumanna, átök-
um sem á stundum eru nánast
sett á svið fýrir myndavélarnar.
í slíku ástandi er afar mikilvægt
að forystumenn lýðræðisríkja geri
sér ljóst frá fyrstu hendi hvað
raunverulega er að gerast. Meðal
annars í ljósi þess er ferð Davíðs
mjög ánægjuleg og mikilvæg.
í mínum huga erum við í skuld
við þessa þjóð sem hefur lagt okk-
ur til grunn menningar okkar og
laga. Til ísraels eigum við mikið
að sækja enn þann dag í dag. Það
má draga lærdóm af hvernig smá-
þjóð heldur reisn sinni og stefnu
við afar erfið skilyrði. Að horfa til
Israels stappar í okkur stálinu og
bölmóður verður að víkja því að
við höfum þar dæmi um þjóð sem
dafnar * þrátt fyrir erfiðustu
hugsanleg ^tri skilyrði. Náð Guðs
vakir yfir Israel.
Að lokum vil ég minna á þá
blessun sem ísrael er ætlað að
vera þjóðunum og það fyrirheit
Guðs, sem segir að þeir sem blessi
Israel muni blessum hljóta, er enn
í fullu gildi.
Davíð, Guð veri með þér.
Höfundur er forstöðumaður
Krossins í Kópavogi.