Morgunblaðið - 16.02.1992, Side 20

20 c
Q2___
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.- FBBRÚAR 1992
AF SPJÖLDUM GLÆPASÖGUNNAH
PRETTAÐIALLA
Á ÖLLUM tímum hafa verið uppi menn, sem hyggjast
stytta sér leið til auðs og áhrifa méð sviksamlegum hætti
með því að misnota meðfædda og áunna hæfileika sína.
Sumir hafa orðið slíkir meistarar í því að pretta og svíkja
fólk, að áður voru þeir nefndir „lærisveinar kölska“.
Tunguliprir menn hafa ávallt átt auðvelt með að blekkja
auðtrúa fólk og gabba það til samstarfs, sem á að verða
beggja hagur. Menn, sem eru vel máli farnir, hafa aldrei
átt í erfiðleikum með að finna einhvern, sem vill kaupa
svikna vöru og ímyndar sér fyrst í stað, að hann hafi
fyrir happ eignast hnoss.
Price (til vinstri) læzt heita Wilmot og gabbar Spilsbury lyfsala.
Peningar eru ígildi verð-
mæta. Menn verða að
geta treyst þeim, til þess
að öll samskipti í þjóðfé-
laginu geti gengið greiðlega. Þess
vegna hefur fölsun á peningum
jafnan verið talin til hinna verstu
glæpa, síðan þeir voru fundnir
upp. Þverri traustið, hrynur ríkið.
Þegar í fornöld reyndu menn að
falsa peninga, og var það fært í
annála. Viðurlög voru hin ströng-
ustu, eða langvarandi misþyrm-
ingar og síðan aftaka. Á síðari
öldum hafa menn borið við að
reyna að falsa peningaseðla. Þótt
alltaf hafi komizt upp um svikar-
ana að lokum, verða samt alltaf
einhveijir til þess að reyna nýjar
og „öruggar“ aðferðir við fölsun
og dreifíngu. Það segir kannske
sína raunasögu um mannlegt eðli,
að sífellt koma fram nýir seðlafals-
arar, þótt þeir viti, að forverar
þeirra hafí allir verið afhjúpaði. í
stað þess að búa í einkavillum í
Suður-Evropu, Flórída og Kali-
forníu, eins og draumurinn virðist
hafa verið hjá furðu mörgum föls-
urum, hanga þeir nú allir í fangels-
um hingað og þangað í heiminum.
Hér segir frá frægum svika-
hrappi í Englandi, sem hafði
margt til brunns að bera, en kaus
að misnota hæfíleika sína og urðu
lyktir hans ömurlegar.
Enski svikahrappurinn og pen-
ingafaisarinn Charles
Price(1730-1786) var sonur fom-
sala, sem hafði verzlun sína við
Monmouth Street í Lundúnum.
Tvítugur að aldri missti Charles
foður sinn. Sagt var, að hann hefði
dáið úr sorg vegna þjófnaðarónátt-
úm sonarins. Drengurinn var
snemma staðinn að hnupli og
bætti sig ekki, þótt faðirinn vand-
aði um við hann. Eitt sinn stal
hann verðmætum gullvefnaði og
seldi þegar strætasala, sem hann
hitti á götunni. Strætasalinn seldi
fomsala vefnaðinn samdægurs, en
sá var þá einmitt faðir Charles,
og í búðinni hjá honum fann eig-
andinn þýfið. Stuldurinn var svo
rakinn til sonarins, Faðirinn vildi,
að Charles yrði verzlunarþjónn,
svo að hann gæti unnið fyrir sér
með heiðarlegum hætti. Hann kom.
honum að sem lærlingi í sokka-
og pijónavörubúð í St. James’
Street. Sokkagerð og pijónaiðn-
aður var rekinn í tengslum við
búðina í bakherbergjum, og þar
átti Charles líka að læra iðnina.
Eigandinn var gamall vinur föður
hans. Charles var flugmælskur og
sannfærandi, þegar hann var að
gabba fólk, og ekki leið á löngu,
unz hann hafði svikið tíu sterlings-
pund út úr eigandanum. Þegar
svikin komust upp, stökk hann
heim til sín, stal nýjum og vönduð-
um sparifötum föður síns og stakk
af til Hollands í þeim.
í Hollandi var hann ekki lengi
„að kjafta sig inn á“ auðugan
kaupmann, sem gerði hann að
einkaritara sínum og ráðgjafa.
Hann launaði honum traustið með
því að fífla dóttur hans og stela
vænni fjárhæð frá honum. Charles
slapp aftur til Englands, án þess
að kaupmanninum tækist að hafa
hendur í hári hans.
Næstu árin sveik Charles fé út
úr fjölda manns með marg-
víslegum hætti. Um tíma hvarf
hann, en svo skaut honum upp í
Gosport. Þar fékk hann vinnu i
ölgerð. Fljótlega tókst honum að
vinna sig í álit hjá eigandanum,
enda sýndi hann mikla hæfileika
við að bæta framleiðsluna, draga
úr útgjöldum og auka söluna. Eig-
andinn varð stórhrifinn og var
kominn á fremsta hlunn með að
gefa honum dóttur sína. Þá þurfti
strætasalinn, sem fyrr er getið,
endilega að rekast þarna inn.
Hann þekkti Charles Price og vár-
aði eigandann við honum. Price
varð nú að fara þaðan, en hann
lét það ekki á sig fá. Næst komst
hann í kynni við Samuel Foote,
sem var afar vinsæll gamanleikari
Samtímamynd af Charles
Price.
um þessar mundir. Honum hafði
græðzt talsvert fé og hugðist Price
nú ginna það út úr honum. Hann
sannfærði Foote um það að hann
yrði að ávaxta fé sitt með arðbær-
um hætti og fór svo að þeir ákváðu
að stofna til ölsuðu saman. Price
kvaðst þurfa 500 sterlingspund
fyrirfram, til þess að setja brugg-
húsið á stokkana. Foote innti féð
af hendi, en Price eyddi því öllu,
áður en nokkur tunna var seld.
Price hafði stundum tekizt að
ginna sama mann oftar en einu
sinni og nú reyndi hann aftur við
Foote. Hann fór til hans og vildi
nú stofna brauðgerð með honum.
Foote tók honum kuldalega og
sagði: „Eins og þú bruggaðir bjór-
inn, þannig muntu og baka brauð-
ið.“ Varð Price að fara við svo
búið.
Price hélt áfram að lokka menn
til samstarfs við sig um ýmsa hluti.
Venjulega hvarf hann, þegar hann
Fjjársvikarinn
Charles Price var
tungulipur og
átti auðvelt með
að blekkja fólk
Charles Price í dulargervi.
hafði tælt út úr þeim eins mikið
og hann treysti sér til, stundum
aleiguna. Hann var snillingur í að
dulbúa sig og kom fram í margs
konar gervi um ævina. Einna ár-
angursríkast reyndist honum að
bregða sér í búning meþódista-
predikara. . „Guðsmanninum”
reyndist næsta auðvelt að pretta
fólk og svíkja út úr því verulegar
fjárupphæðir. Um tíma var hann
hjónabandsmiðlari. Hann auglýsti
að hann tæki að sér að útvega
efnuðum mönnum „eiginkonur við
hæfí ög af góðum ættum". Þá
stofnsetti hann brugghús í Gray’s
Inn Lane, en einkaeyðsla hans var
alltaf svo mikil að þetta fyrirtæki
eins og önnur fór yfír um. Ölsuðu-
hús hans var lýst gjaldþrota 1776
og leit var hafin að honum. Honum
tókst að komast í skip og til Hol-
lands að nýju. Þar skipulagði hann
smyglarahring með góðum ár-
angri. Tollþjónar sáu ekki við nýrri
aðferð hans svo að hann fékk 300
sterlingspund í sinn hlut. Af tilvilj-
un féll grunur á hann. Hann náð-
ist, var færður fyrir rétt og dæmd-
ur í tveggja ára fangelsi. Hann
sat inni allan tímann.
egar hann var laus orðinn hélt
hann heim til Englands og
kallaðist nú Brant. Honum hug-
kvæmdist nú ný aðferð við að falsa
peningaseðla sem Englandsbanki
gaf út. Fölsunin tókst vel, en ekki
þorði hann að dreifa þeim sjálfur.
Hann auglýsti eftir samstarfs-
manni undir röngu yfírskini og réð
slðan Samúel nokkurn í þjónustu
sína. Hann sagði honum einhveija
sögu, sem Samúel trúði, og fékk
hann til að fara með fölsuðu
seðlana og skipta þeim. Hinn sak-
lausi Samúel hafði fært húsbónda
sínum 1.400 steriingspund í lög-
legum seðlum þegar hann var
gripinn. Sannað þótti að Samúel
hefði ekki vitað hvað hér var á
seyði svo að hann slapp með eins
árs fangelsi. Falsarinn fannst
ekki, enda hafði Price jafnan leik-
ið gamlan og hruman mann, þegar
þeir Samúel hittust. Lögreglan í
London var engu nær af lýsing-
unni.
Price hélt nú út í sveit þar sem
hann duldist næstu fjögur árin.
Hann hafði hægt um sig, enda
með nóg fé handa á milli, en sló
þó ekki hendinni á móti ýmislegu
bralli, sem honum þótti auðvelt
og Öi-uggt.
Til Lundúna kom hann aftur
árið 1782. Enn var hann með fals-
aða seðla undir höndum. Hann
þóttist heita Wilmot og komst í
kynni við lyfsala einn, Spilsbury
að nafni, sem átti lyfjabúð við
Soho Square. Honum tókst að
blekkja lyfsalann og láta hann
skipta seðlum fyrir sig. Price var
hins vegar óvarkár, þegar hann
átti skipti við veðlánara og notaði
hina heimagerðu seðla sína. Veð-
mangarinn sá þegar að eitthvað
var athugavert við seðlana. Hon-
um tókst að kalla til lögreglu-
þjóns, áður en „Wilmot” var kom-
inn fyrir horn og í sameiningu
handsömuðu þeir Price.
Nú var alvara á ferðum. Pen-
ingafölsun hefur lengstum jafngilt
landráðum og þjóðhöfðingjadrápi
í flestum löndum. Réttarhöldin
hófust 14. janúar 1786. Englands-
banki bar fram kæru og Iagði
áherzlu á þyngstu refsingu. Mála-
ferlin urðu flókin, en að lokum
komust menn að þeirri niðurstöðu
að Price hefði samtals stolið eða
svikið út úr fólki á glæpaferli sín-
um upphæð, sem ekki væri undir
100.000 sterlingspundum, en það
var geypileg fjárhæð á þeim tíma.
Galdurinn við makalausa vel-
gengni þessa glæpamanns var tal-
inn felast í því, hve hann væri
snjall í að dulbúast og villa á sér
heimildir, hve hann hefði lipran
talanda við að snúa öllum mann-
gerðum á sitt band og hve hann
hefði verið einarður og ákveðinn
í því frá barnæsku að nota óum-
deilanlega hæfíleika sína til þess
að auðgast með ólögmætum hætti.
Fénu hafði hann eytt að miklu
leyrti í kvenfólk sem jafnan hnapp-
aðist um hann og hvers kyns
munað, en sumt var þó falið í ör-
uggum geymslum til elliáranna.
Prentmótin fundust og urðu
bankastjórar Englandsbanka
fegnir þegar þau voru grafin upp
úr hrossahaga nálægt Tottenham
Court Road. Dómarinn, Sir Samp-
son Wright, lét eyðileggja þau í
votta viðurvist. Hann dæmdi Price
síðan til dauða og skyldi hann
hengdur verða. Næsta morgun var
komið að Price dauðum og dingl-
andi í klefa sínum í fangelsinu í
Tothillfields Bridewell. Hann hafði
orðið á undan böðlinum, hengt sig
sjálfur og hafði þannig haft fé af
honum því að böðullinn missti af
þóknunni. Fangaverðimir voru
látnir bera líkið út á völl og leggja
það útglennt frá sér. Síðan var
þeim skipað að staursetja Price,
þ.e. reka stjaka í gegnum bring-
una og í jörð niður.