Morgunblaðið - 27.02.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. FEBRÚAR 1992
Nýskipan sjúkrahúss-
þjónustu í Reykjavík
eftir Jóhannes
Gunnarsson
í Morgunblaðinu 23. febrúar sl.
er gerð nokkurs konar úttekt á hinu
svokallaða sameiningarmáli sjúkra-
húsa í Reykjavík undir fyrirsögninni
„Þvingað hjónaband". í samantekt
blaðamannsins eru all langar tilvitn-
anir í ónafngreindan heimildamann
eða menn og verður lesandi að geta
sér til um úr hvaða huldusteini talað
er. I þessum tilvitnunum eru fjöl-
margar fuliyrðingar sem þarfnast
útskýringa eða leiðréttinga.
Sameining Borgarspítala og
Landakotsspítala
Undir millifyrirsögninni „Rangur
og dýr kostur“ talar andinn úr stein-
inum um hugsaða sameiningu Borg-
ar- og Landakotsspítala. Þar segir:
1) „Efasemdir eru uppi um hvort
kostnaðartölur séu raunhæfar og
hvort fyrirhuguð sameining muni í
reynd leiða til sparnaðar,"
2) „m.a. í ljósi þess að með sam-
einingunni er gert ráð fyrir fjölgun
sjúkrarúma en ekki fækkun,“
3) „endurráðningu alls þess
starfsfólks sem sagt hefur verið
upp,“
4) „þróun nýs háskólasjúkra-
húss“,
5) „uppbyggingu dýrrar, sér-
hæfðrar þjónustu sem þegar er fyrir
hendi á Landspítala og tvöföldun á
ýmsum þjónustuúrræðum". Enn-
fremur:
6) „Þeir sem gengið hafa hvað
harðast fram í að þvinga þessa sam-
einingu í gegn, hafa valið rangan
og dýran kost.“ Að lokum:
7) „Afar undarlegt er hversu fáir
starfsmenn sjúkrastofnana hafa
stutt þessa sameiningu á opinberum
vettvangi.“
(Tölusetningar í texta eru mínar.)
Hér er mikið fullyrt. Mun ég nú
reyna að svara þessum staðhæfing-
um lið fyrir lið.
1) Kostnaður — sparnaður
Fram hefur komið að íjárfesting-
arþörf við sameiningu Borgar- og
Landakotsspítala sé nærri 1 milljarð-
ur. Minni hluti þessarar fjárhæðar
er beinlínis vegna sameiningarinnar
sjálfrar. Aldrei hefur staðið annað
til en að byggingu B-álmu Borgar-
spítalans verði lokið. Áætlun fjár til
þessa er 410 milljónir. Hluta þessara
framkvæmda verður ekki frestað öllu
lengur ef komast á hjá stórskemmd-
um á byggingunni þar sem þak henn-
ar er enn ógert. Burtséð frá samein-
ingu er áformað að endurbæta skurð-
stofur á Bsp. og var raunar þegar
hafist handa áður en sameininga-
rumræða fór af stað í ágúst sl. Óhjá-
kvæmilegar endurbætur á röntgen-
deild Bsp. eru einnig reiknaðar sem
stpfnkostnaður. Samanlagt er því um
að ræða 560-580 milljón króna fjár-
festingu, sem er óháð ákvörðun um
sameiningu. Raunverulegur kostnað-
ur við sameininguna er því aðeins
u.þ.b. 400 milljónir. Samkvæmt áætl-
un nefndar sem heilbrigðisráðherra
skipaði til að kanna mögulega sam-
einingu Borgarspítala og Landa-
kotsspítala sparast 290-310 milljónir
á ári þegar stofnframkvæmdum er
lokið. Það er augljóst að slík fjárfest-
ing skilar meiri arði en flestar fjár-
festingar síðari ára.
2) Fjölgun sjúkrarúma
Samkv. áætlun nefndarinnar er
gert ráð fyrir 58 rúma fjölgun til að
sinna bráðasjúklingum í húsnæði
hins sameinaða spítala í Fossvogi.
Þessari rúmaaukningu er ætlað að
sinna bráðahlutverki sem sinnt hefur
verið í 120-130 rúmum á Lkt., eða
fækkun um 62-72 rúm. Á móti er
gert ráð fyrir ljölgun plássa í saman-
lögðu húsnæði hins nýja spítala um
34 rúm fyrir langvistunarsjúklinga.
Heildarfækkun plássa er því 28-38.
Vantalin eru þá 24-34 dagvistunar-
rými sem gert er ráð fyrir í áætlun
nefndarinnar. Fuilyrðingin um auk-
inn kostnað vegna ijölgunar rúma
er því á misskilningi byggð. Hins
vegar er hlutfall aldraðra aukið þótt
það leysi því miður engan veginn
þann skort á vistunarrými sem aldr-
aðir búa við. Þá leið sem nefnd heil-
brigðisráðherra hefur bent á varð-
andi nýtingu húsnæðis er að sjálf-
sögðu hægt að endurskoða eftir því
sam hagkvæmt þykir á hveijum
tíma, en nýting húsnæðis h'kt og
nefndin hefur stungið upp á er fram-
kvæmanleg, ef eingöngu er verið að
hugsa um hagsmuni sjúklinga.
3) Endurráðning
Þar sem hlutdeild launa í rekstri
sjúkrahúsa var u.þ.b. 70% verður 300
millj. kr. sparnaði vart náð án lækk-
unar launaútgjalda. Það þarf þó ekki
að þýða að fólki sé sagt upp í stórum
stíl, því hinni raunverulegu samein-
ingu var ætlað að taka 3-4 ár, skv.
nefndaráliti. Hreyfíng starfsfólks
sjúkrahúsa er nærri 20% á ári, þó
misjafnt eftir stéttum. Með fækkun
endurráðninga er því hægt að aðlaga
fjölda starfsfólks að þörfum.
Lækkun launaútgjalda næst einn-
ig með einföldun á vöktum svo sem
lækna, röntgentækna, meinatækna,
starfsfólks á skurðstofum, tækni- og
iðnaðarmanna. Einnig má ætla að
hagræðing náist með sameiningu á
saumastofum, dauðhreinsun, þvotta-
húsum o.s.frv. Örðugt er að áætla
sparnað á þessum þáttum í krónum,
en telja má víst að hann verði umtals-
verður.
4) Þróun nýs
háskólasjúkrahúss
Bæði Borgarspítali og Landa-
kotsspítali gegna nú mikilvægu hlut-
verki við menntun heilbrigðisstétta
og gerður hefur verið samningur við
Háskóla íslands þar um. Um þróun
nýs háskólasjúkrahúss er því ekki
að ræða, heldur er verið að sameina
tvö í eitt.
5) Uppbygging þjónustu sem
fyrir er
Fullyrðingu um að sameining
Landakots og Borgarspítala leiði til
uppbyggingar dýrrar sérhæfðrar
þjónustu sem þegar er fyrir á
Landspítala hefur verið slegið fram
án frekari röksemda. Hvergi er gert
ráð fyrir slíku í áliti nefndarinnar á
vegum heilbrigðisráðuneytis. Þvert á
móti hefur ráðherra áréttað að
ákveðinni verkaskiptingu spítalanna
skuli komið á. Fullyrðing hollenskra
ráðgjafa um að tveir spítalar í
Reykjavík fari í hömlulausa sam-
keppni um þjónustu með tvöföldun á
dýrum, sérhæfðum þjónustuúrræð-
um stenst ekki, því slíkt mun krefj-
ast samþykkis bæði heilbrigðis- og
fj ármáiaráðuneytis.
6) Rangur og dýr kostur
Tal um offjárfestingu í tækjum
og búnaði hefur iðulega reynst rangt
og á fáfræði byggt. Nýlegt dæmi um
þess háttar óréttmæta gagnrýni kom
fram þegar búnaður til aðgerða með
kviksjá hafði verið keyptur á spítal-
ana þijá í Reykjavík og var talið
dæmi um bruðl. Sannleikurinn er
hins vegar sá að spamaður í legudög-
um greiðir upp fjárfestinguna á
u.þ.b. tveimur mánuðum á Borgar-
spítala! Þá er ótalinn sparnaður sam-
félagsins sem hlýst af mun styttri
fjarvist sjúklinga frá vinnu. Annað
minnisstætt dæmi var gagnrýni á
að tvö tölvusneiðmyndatæki væru
keypt til landsins. Nú gera þijú slík
tæki í Reykjavík ekki meira en að
anna raunverulegri þörf, en samhliða
fer öðrum, erfiðari og hættulegri
rannsóknaraðferðum fækkandi.
Rétt er að benda á, að framlög
ti! tækjakaupa og endurnýjunar hafa
að mati forráðamanna allra spítal-
anna verið háskaleg lág að undan-
Jóhannes Gunnarsson
„Með sameiningu Borg-
arspítala og Landa-
kotsspítala sparast
290-310 milljónir á ári
þegar stofnfram-
kvæmdum er lokið.“
förnu, eða aðeins 2-3% af rekstr-
arfé. Síst mun ljárfesting í rann-
sókna- og lækningatækjum því ríða
efnahag landsmanna að fullu.
7) Opinber umræða
Sem svar við þeirri gagnrýni, að
fáir hafa tjáð sig á opinberum vett-
vangi um kosti sameiningar, má
benda á að málið er mjög flókið,
sérhæft og viðkvæmt. Þeir sem að
málinu stóðu af hálfu Borgarspítal-
ans, töldu umræður innan og milli
viðkomandi stofnana hentugri vett-
vang til skoðanaskipta fremur en
fjölmiðla.
Valkostir
Eftír sameiningu Borgarspítala og
Landakotsspítala yrðu hér tvö
sjúkrahús svipuð að stærð og því hæf
til samanburðar. Það er reginmunur
á þeirri hömlulausu samkeppni um
íjármagn sem spáð hefur verið milli
þessara sjúkrahúsa og eðlilegum
samahburði sem hvetur starfsfólk til
Menntaskólar, fjöl-
brautaskólar og MH
eftir Björn Bergsson
Tilefni þessara skrifa er grein eft-
ir Hrafn Sveinbjarnarson í Morgun-
blaðinu 14. desember sl. sem var
svar við grein minni í Morgunblaðið
nokkru áður. Ekki finnst mér ástæða
til að svara öllum þeim rangfærslum
og/eða misskilningi sem í grein
Hrafns er að finna. Mér reyndari
menn segja mér að slíkar ritdeilur
séu í eðli sínu endalausar. Hins veg-
ar fínnast mér fjögur atriði í grein
hans allrar athygli verð.
1. Skiptir það máli fyrir
menningu þjóðarinnar að
einhverjir stundi nám í latínu
og grísku?
Mér skilst að menningarlegt gildi
grísku stafi ekki aðeins af því að
orðið skóli er dregið af gríska orðinu
Skole sem merkir frítími, heldur má
einnig rekja uppruna margra hefð-
bundinna námsgreina skólans til
Grikkja. Þess má geta að Grikkir
lögðu mikla áherslu á að þroska ein-
staklinginn sem persónu. Þegar
Rómveijar sigruðu Grikki, tóku þeir
þá sér til fyrirmyndar í menntamál-
um.
Á miðöldum voru skólar yfirleitt
tengdir klaustrum eða dómkirkjum
og því eðlilegt að þar væri latína í
hávegum höfð. Stundum þróuðust
háskólar upp úr slíkum skólum. Text-
ar sem menn „lásu fyrir“ (sbr. fyrir-
lestur) í háskólum Evrópu á miðöld-
um voru á latínu og menn skrifuðu
fræðitexta á latínu. Því var mjög
eðlilegt að þeir skólar sem bjuggu
nemendur undir nám í háskóla
leggðu mikla rækt við latínunám.
Vissulega er latína mikilvæg í sögu-
legu samhengi og vissulega ættu
stjómvöld að hafa metnað til að hlú
að henni í hefðbundnum menntaskól-
um. En persónulega finnst mér
freistandi að líta svo á að í dag hafi
enskan tekið við hlutverki hennar í
undirbúning undir háskólanám og
danska eða þýska við hlutverki grís-
kunnar. Mér er þó ljóst að ekki eru
allir sammála mér um þetta.
2. Á að stýra nemendum inn á
tiltekna braut í framhaldsskóla
eftir getu?
Hrafn segir í grein sinni að þeir
sem hafa getu til að fara í háskóla-
nám eigi að fá til þess góðan undir-
búning en hinir eigi að fá undirbún-
ing undir annað nám. Þetta er svo
sem ekki ný hugmynd. Landsprófið
átti t.d. að vera einskonar skilvinda
fyrir námsgetu. Eitt sinn var ég á
þessari skoðun og taldi að mjög mik-
ilvægt væri fyrir þjóðarhag að náms-
geta nemenda væri nýtt til fullnustu
líkt og hver önnur auðlind. Þetta var
reyndar mjög ráðandi viðhorf í skóla-
pólitík á þeim tíma þ.e.a.s. upp úr
1970 hér á landi. í dag vefst geta
nemenda meira fyrir mér. Ég er sam-
mála Helgu Siguijónsdóttur, náms-
ráðgjafa í MK í Morgunblaðinu 14.
nóvember sl. um að „skóli verði því
aðeifis góður að inn í hann verði
veitt þeirri hiýju sem kemur frá
manniegu hjarta. Þeirri hlýju og þeim
kærieika sem gefur öliu líf. “ Eg trúi
því að sjálfsmynd nemandans gagn-
vart eigin námi, vinnubrögð hans og
áhugi á því námi sem hann er að
stunda skipti í raun meira máli um
gengi hans í námi en meðfædd greind
hans. Ég er sammála Bergþóru
Gísladóttur sérkennslufulltrúa þegar
hún segir í grein i Morgunblaðinu
19. desember sl. að; „samfélagsþró-
unin verði svo ör að það nægir ekki
lengur _að búa sig undir eitt lífs-
starf.“ I þessu samfélagi okkar, sem
tekur æ örari breytingum, er óger-
legt að ákveða fyrir lífstíð um 16
ára aldur hvaða starf hver og einn
ætlar að stunda á vinnumarkaðnum
þann tíma sem hann verður þar.
Mjög líklegt er að tvítugur einstakl-
ingur í dag eigi eftir að skipta um
atvinnu a.m.k. tvisvar til þrisvar
sinnum um starfsævina. Því er mikil-
vægt að hann hafi breiðan grunn til
að byggja á (s.s. stúdentspróf) ef og
þegar hann þarf að endurmenntast
fyrir nýtt starf.
3. Til hvers er menntaskóli?
Ekki ætla ég mér þá dul að gefa
endanlegt svar við þessari spurningu
hér. Það svar er ekki jafn augljóst
og það var á tímum landsprófsins.
Ég tel í raun að það sé m.a. hlut-
verk þeirrar nefndar sem ráðherra
setti á laggirnar til að skilgreina
stúdentsprófið. Hrafn segir i grein
sinni m.a. að nemendur sem stundi
hefðbundið menntaskólanám þrosk-
ist í leiðinni en ef við breytum mennt-
askóla í uppeldisstofnun sé verið að
eyðileggja möguleika nemenda til að
undirbúa sig vel undir háskólanám.
Ég held að þetta sé ekki svona
einfalt. Vissuléga þroskuðust margir
nemendur menntaskóla hér áður fyrr
í samfélagi við lærifeður og námsefn-
ið. Ég held þó að þeir hafi ekki ver-
ið færri sem af ýmsum ástæðum
náðu ekki tökum á námsefninu og
féllu eða a.m.k. fóru ekki í háskóla-
nám að loknu stúdentsprófi. Spum-
ingin er, nýttist þetta nám þeim eða
var það tímasóun að vera í mennta-
skóla? Þessi hópur hlaut að stækka
þegar breiðari getuhópur kemur inn •
írrienntaskólana ef ekkert er að gert.
Ég tel það ekki lausn við vandanum
að þrengja aftur inntökuskilyrði
menntaskólanna.
I fyrsta lagi höfum við lög um
framhaldsskóla sem skapa ramma
utan um starfsemina, þ.e.a.s. að
undirbúa nemendur undir lífið, undir
háskólanám, sérskóla eða starfsnám.
I öðru lagi, ef skoðuð er saga mennt-
askóla hér á landi kemur í ljós að
þessi skólagerð hefur tekið miklum
breytingum frá aldamótum. í sem
stystu máli má segja að lengst fram-
an af hafi aðeins verið einn slíkur
skóli hér á landi (núverandi MR) með
eina námsbraut. Árið 1919 var kom-
ið upp stærðfræðideild við skóann.
Þijátíu árum seinna eru í landinu
fjórir skólar sem undirbúa nemendur
undir háskólanám. Það er ekki fyrr
en um 1970 sem skólum fjölgar og
námsleiðum innan þeirra einnig.
Það er því mjög langt síðan stúd-
entsprófið hér á landi var samræmd
mælieining á nám (eins og Hrafn
orðar það) ef það hefur þá nokkur
tímann verið það. Með tilkomu
áfangakerfisskóla eins og t.d. MH
eru nemendur að taka stúdentspróf
í tiltekinni grein í áföngum en ekki
sem eitt lokapróf í lok síðasta ársins
í skólanum. Því fleiri skólagerðir sem
búa nemendur undir nám á háskóla-
stigi því fjölbreyttari hlýtur sá undir-
búningur að vera.
í þriðja lagi, í kjölfar batnandi efna-
hags hér á landi eftir seinni heims-
styijöldina kröfðust foreldrar auk-
inna menntunarmöguleika fyrir
börnin sín. Foreldrar vildu að börn
þeirra fengju að njóta þeirra gæða
sem þau sjálf höfðu farið á mis við.
Aukin menntun var að þeirra mati
augljósasta leiðin til þess. Þá var
gagnfræðapróf talið góð menntun.
Ég tel að í dag geri foreldrar ekki
minni kröfur um menntunarmögu-
leika barna sinna en þá. / fjórða lagi
hafa margir sem um þessi mál hafa
fjallað í auknum mæíi lagt áherslu
á að öll þróun þekkingar- og tækni-
sviði er ör um þessar mundir. Þvi
má færa rök fyrir því að besti undir-
búningurinn fyrir óvissa framtíð sé
góð almenn menntun, hvort sem
Björn Bergsson
„í mínum huga er
menntaskólinn þjóðfé-
lagsleg stofnun.“
menn halda svo áfram í framhalds-
nám eða út á lífsbrautina. Hér verð-
ur því slegið föstu að „góð almenn
menntun" sé ekki föst stærð. Hún á
að búa nemendur tækjum til þess
að takast á við háskólanám en ekki
síður stefna að því að veita lífsfyll-
ingu, búa menn undir að njóta frí-
tíma, fjölskyldulífs, að taka þátt í
þjóðfélagsumræðunni og vaxandi
samstarfí við önnur lönd, sbr. EES-
samninginn. Ég tel með öðrum orð-
um að sjá mannskiiningur sem kem-
ur fram í Aðalnámskrá grunnskóla
(sjá t.d. bls. 9) eigi að móta skóla-
starfið í öilu skólakerfinu, ekki bara
í grunnskólanum.
4. Hver er munurinn á
menntaskóla og
fjölbrautaskóla?
Upphaflega var hugmyndin með
fjölbrautaskólunum sú að skapa nýja