Morgunblaðið - 28.02.1992, Blaðsíða 12
12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. FEBRÚAR 1992
Arðsemisáætlanir
vegna EES-aðildar
eftir Hannes Jónsson
SEINNI GREIN
Talsmenn EES-aðildar fara ekki
dult með þá trú sína að mikill ávinn-
ingur verði að EES-samningunum.
Þó skortir mikið á, að þeir hg.fi birt
tæmandi tölulegar upplýsingar til
þess að sanna sitt mál.
I fyrri grein um málið sýndi ég
fram á með efnislegum rökum að
íslendingar geta ekki vænst þess
almenna ábata af EES-aðild, sem
EB-ríkin gera ráð fyrir að hafa af
framkvæmd innri markaðarins eftir
1993. Þvert á móti mundum við
hafa af því verulegt tap sem ekki
væri hægt að reikna með að hluta
til í peningum.
Utanríkisráðherra virðist halda
það, því hann kallaði samkomulagið
„sigursamninga" og „vegabréf inn
í 21. öldina". Hann gat þess ekki,
að þetta gæti allt eins orðið vega-
bréf frá velferð til fátæktar og
vandræða.
En hvernig lítur dæmið út, þegar
það er reiknað kalt og rólega og
skoðað án víllandi slagorða og áróð-
urs?
Tekjuhlið „sigursamningsins"
Utanríkisráðuneytið lét frá sér
fara mat á ábata „sigursamning-
anna“ frá 21. október 1991 sem
breyttist ekki vegna breytinganna
14. febrúar þar sem að þær snertu
fyrst og fremst dómstólakaflann.
Þótt nánari skoðun á mati ráðuneyt-
isins bendi til þess, að þar sé um
ofmat á ábatanum að ræða, skulum
við leggja tölur þeirra til grundvall-
ar uppgjörinu.
Reiknað er út frá magni, tegund-
um og tolli íslenskra sjávarafurða
Á EB-markaði árið 1990. Þá greiddi
EB-innflytjandinn samtals 2,1 millj-
arð króna toll af íslenskum sjávar-
afurðum, sem hann flutti inn á
EB-svæðið. Innflytjandinn, en ekki
íslenski útflytjandinn, greiddi þenn-
an toll og endanlega neytandinn í
verði vörunnar, þar sem að innflytj-
endur greiða hvarvetna innflutn-
ingstolla, ekki útflytjendur.
Þessi tollur á að lækka um 1,6
milljarð'króna árið 1993 og verða
500 milljónir á ári fram að árinu
1997. Þá lækkarhann aftur um 300
milljónir og verður 200 milljónir
króna á ári upp frá því. Miðað við
árið 1990 nemur tollalækkunin því
1,6 milljarði kr. á ári 1993-1997,
en 1,9 milljarði kr., þégar hún hef-
ur að fullu komið til framkvæmda
1997.
Hér er tvenns að gæta.
Fyrst, innflytjendur greiða inn-
flutningstolla, ekki útflytjendur.
Tollalækkunin þýðir því ekki beinan
ábata í vasa íslenskra útflytjenda.
Annað, tollalækkunin bætir sam-
keppnisstöðu útflytjandans á er-
lenda markaðinum og leiðir yfirleitt
til hærra skilaverðs til hans. Það
er þó ríkjandi skoðun hagfræðinga
og viðskiptafræðinga, sem hafa sér-
hæft sig í tollamálum milliríkjavið-
skipta, að óvarlegt sé að reikna
með, að meira en helmingur tolla-
lækkunar skili sér í hærra verði til
útflytjandans. Hinn helmingurinn,
jafnvel meira, skilar sér í lægra
vöruverði til neytandans á hinum
erlenda markaði. Framboð og eftir-
spum er þó afgerandi um hvert
hlutfallið verður.
Hver er þá líklegust útkoma á
tekjuhlið „sigursamningsins“?
Tekjuaukinn gæti í hæsta lagi
orðið tæplega 800 milljónir króna
á ári 1993-1997 , en tæplega 1
milljarður króna á ári eftir 1997.
Það eru nú öll ósköpin, ef við gleym-
um fómarkostnaðinum, gjaldahlið-
inni.
En hvernig lítur gjaldahliðin út?
Gjaldahlið
„sigursamninganna“
í sjávarútvegsannexíu EES-
samninganna er tekið fram, að
EB-ríkjunum skuli heimilt að veiða
3.000 tonn af karfa innan íslenskr-
ar efnahagslögsögu. Að yfirvarpi
eiga íslendingar að fá í staðinn að
veiða árlega 30.000 tonn af loðnu
við Grænland. Þessar loðnuheimild-
ir hefur EB keypt af Grænlending-
um síðastliðin 5 ár en ekki geta
nýtt sér vegna þess, að þar hefur
loðnan ekki verið í veiðanlegu
ástandi í nokkur ár. Hún hefur því
sjálfkrafa fallið í okkar hlut og
veiðst innan íslenskrar efnahags-
lögsögu. Fyrir 3.000 karfatonnin
fáum við því ekkert nema fram-
kvæmd stefnu EB um aðgang að
auðlind fyrir tollalækkun. Þetta er
dýru verði keypt en verður vart
metið til peninga, enda eru flotar
EB-ríkjanna frægir fyrir að falsa
alla aflakvóta og stunda rányrkju
á öllum miðum, sem þeir hafa að-
gang að.
Annar fórnarkostnaður, sem tals-
menn EES-aðildar hafa ekki flíkað,
er sá, að við skuldbindum okkur til
þess að breyta okkar landslögum
þannig að flotar EB fái „sam-
keppnisjafnrétti" við íslensk skip í
íslenskum höfnum til athafna og
aðstöðu. Samkvæmt þessu fá flotar
EB ekki aðeins að veiða innan ís-
lenskrar lögsögu heldur einnig að
athafna sig í íslenskum höfnum,
landa þar í gáma og senda beint á
erlendan markað án nokkurs
vinnsluauka í landi. Erfitt er að
meta þetta til peninga en hár er
þessi fórnarkostnaðarliður.
Enn eitt atriði sjávarútvegsvið-
aukans, sem Spánveijar fögnuðu
sérstaklega, er að hann skuli endur-
skoðaður annað hvert ár, í fyrsta
sinn í árslok 1993. Þeir telja sig
og EB geta fært sig upp á skaftið
í samskiptum risans við smáríkið
við hveija endurskoðun, fengið
stækkandi veiðikvóta við ísland uns
fískveiðistefna EB komi að fullu til
framkvæmda innan 758.000 fer-
kílómetra efnahagslögsögu okkar,
sem EB-ríkin hafa mikla ágimd á.
Þar vilja þau svo gjarnan, að fisk-
veiðistefna EB komi að fullu til
framkvæmda, en grundvallaratriði
hennar er, að fiskimiðin og físki-
stofnamir utan þröngra marka séu
sameign aðildarríkjanna og sókn í
þá lúti sameiginlegri fiskveiðistjórn
kommissaranna í Brussel.
Þótt erfitt sé að meta til peninga
framangreindan þríliða fórnar-
kostnað okkar samkvæmt sjávarút-
vegsviðauka EES þá er ljóst, að
hann gerir EES-samninginn í heild
sinni allt of dým verði keyptan.
Fórnarkostnaður í peningum
En fleira kemur til. Fórnarkostn-
aðurinn í beinhörðum útgjöldum er
þegar allt er talið hærri en tekjuvon-
in, svo sem sjá má á eftirtöldum
tölum:
1) Þegar hefur á undanfömum
2 árum verið varið meira en 200
Oréttmætt að skella skuldinni
eingöngu á Markúsarnetið
eftir Pétur Th.
Pétursson
í Morgunblaðinu 25. febrúar sl.
var haft eftir Bergþóri Guðlaugs-
syni stýrimanni á Sléttanesinu ís
808 að við björgun á skipveijanum
á Krossnesinu, hefði Markúsametið
verið gagnslaust og jafnvel hættu-
legt við björgunina. Þessi orð era
alhæfing sögð í hita leiksins eftir
að áhöfninni á Sléttanesinu hefur
mistekist að nota Markúsametið við
björgunina. Sökinni er þannig skellt
á eitt björgunartæki, sem hefur um
áraraðir verið notað og hefur átt
þátt í að bjarga tugum mannslífa,
stundum við miklu erfiðari aðstæð-
ur en þama voru.
40
Notuð var elsta kynslóð
Markúsarneta sem er ekki
viðurkennd af framleiðanda
lengur
Við þessa björgun reyndi áhöfnin
á Sléttanesinu að nota Markúsarnet
af elstu kynslóð eða frá árunum
1982 til ’85. Framleiðandi hefur
hvatt til að þessi net verði tekin
úr umferð og boðið eigendum þess-
ara neta að taka þau upp í verð á
nýjum, frá árinu 1986. Það hefur
verið undirrituðum og öllum þeim
sem æft hafa notkun þessara neta
ljóst, að ef ekki er tekinn af slaki
milli skips og björgunarmanns
hættir þeim til að fara í bendu, þar
sem flotin eru stutt, 12 eða fleiri á
hvorum hliðarteini og hanafóturinn
sem tengir útkantinn við öryggis-
línu björgunarmanns / kastlínu, er
úr fiottógi sem er hindrun og vír
vantar í útkant þessara neta til að
halda þeim opnum í sjó. Síðan
Markús heitinn kom fram með þessi
net, hefur þekkingu og tækni fleygt
fram og hef ég reynt aðhalda áfram
með það merka brautryðjendastarf
sem hann hóf, með því að þróa
netið áfram jafnframt því að hag-
nýta netið til að útbreiða þekkingu
og auka skiining á viðfangsefninu
„Björgun manns úr sjó“. Bergþóri,
sem nýlokið hefur stýrimannanámi,
átti að vera vel kunnugt um þessa
þróun.
Neyðargallinn er ekki heppi-
legasti útbúnaðurinn fyrir
björgunarmann í sjó
Bergþóri átti líka að vera kunn-
ugt um, eftir æfingar með Markús-
arnet í Slysavarnaskóla sjómanna
og að eigin sögn með áhöfn Slétta-
nessins, að neyðargalli eins og hann
er í við björgunina er ekki heppileg-
asti búnaðurinn til að vera í við
björgun manns úr sjó. Erfitt er að
hafa stjórn á sér í sjónum í slíkum
göllum og yfirsýn yfir umhverfíð
er afar takmarkað.
Aðstoðarmaður átti að fara
strax með netið út til Bergþórs
Fram kom í símtali sem ég átti
við Bergþór, að hann hefði þurft
að draga netið út til sín og við það
hefði hann flækst í spottanum.
Ekki fyrr en allt var komið í bendu
óskar hann eftir að netið verði dreg-
ið til skipsins og gert klárt og þá
fyrst stekkur aðstoðarmaður í sjó-
inn honum til aðstoðar. Hér er aug-
ljóst að björgunarmenn um borð
hafa slakað út öllu netinu í einu
og ekki tekið slaka af, eins og nauð-
synlegt er. Öllum sem æft hafa
notkun þessara neta, sem að sögn
stýrimannanna Reynis og Bergþórs
á að hafa verið gert á Sléttanesinu,
á að vera ljós flækjuhættan ef slaki
kemur á hliðarteinana. Þess vegna
milljónum króna í kostnað vegna
þátttöku í EES-samningunum, bæði
ferða-, funda- og ráðstefnukostnað
og dagpeninga hinna ýmsu þátttak-
enda. Getur ríkisbókhaldið gefið
upp nákvæmari tölur um þennan
kostnað.
2) Þýðingarkostnaður á reglum
EB og EES svo og prentkostnaður
skýrslna og samanburðargagna
nemur þegar yfir 100 milljónum
króna, svo sem ríkisbókhaldið getur
gefið nánari upplýsingar um.
3) Framlag okkar til EFTA
hækkar um 24 milljónir króna milli
áranna 1991 og 1992 svo sem fjár-
lög sanna. Framkvæmdastjóri
EFTA gerir ráð fyrir að ijölgun
starfsfólks EFTA fari úr 90 1990
í 220 ef EES tæki til starfa. Fram-
lag okkar til EFTA gæti því þurft
að hækka um allt að 10 milljónir
króna á ári eftir 1993 miðað við
1990.
4) Fjárlög 1992 gera ráð fyrir
fjölgun starfsfólks fastanefndarinn-
ar í Genf vegna aukinna umsvifa
vegna EES. Má gera ráð fyrir að
þessi kostnaðarauki verði ekki und-
ir 20 milljónum króna á ári 1993
miðað við árið 1990.
5) Þegar hefur verið fjölgað
starfsfólki í Brussel vegna EES-
samninganna og sett á stofn sérstök
skrifstofa. Fjárlög 1992 gera ráð
fyrir enn meiri ljölgun. Talið er, að
EES-aðiId mundi leiða til þess, að
flest ráðuneytin mundu þurfa að
hafa fulltrúa j sendiráðinu í Brass-
el. Gæti þetta þýtt um 40 milljóna
króna kostnaðarauki á ári í Brussel
miðað við árið 1990.
6) Stóraukinn stjómsýslukostn-
aður hefur orðið við viðskiptaskrif-
stofu utanríkisráðuneytisins vegna
EES-samninganna og mundi ekki
minnka ef til EES-aðildar kæmi.
Miðað við árið 1990 gæti þetta orð-
ið um 30 milljónir á ári.
7) Hlutdeild okkar af kostnaði
við EES-ráðið er enn óþekkt stærð.
Sama er að segja um kostnað vegna
framkvæmdastjórnar EES, eftirlits-
nefndarinnar, dómstólsins (hvernig
sem hann verður), sameiginlegu
þingmannanefndarinnar, efnahags-
og félagsmálanefndarinnar, ráð-
gjafanefndarinnar auk fjölda sér-
fræðinefnda, sem við mundum
þurfa að taka þátt í. Aðildargjöld
okkar auk funda-, ferða- og þátt-
tökukostnaðar ásamt dagpeningum
eru lágt áætlað ekki undir 600 millj-
ónum króna á ári frá 1993 að telja.
8) Samningsdrögin frá 21. októ-
ber gera ráð fyrir að ísland leggi
fram 67 milljónir króna á ári í 5
ár, eða samtalS 335 milljónir króna,
til þróunarsjóðs Evrópu til hjálpar
Grikklandi, írlandi, Portúgal og
Spáni. Er þetta vægt reiknað, en
við fáum ekkert í staðinn.
Hannes Jónsson
Vægt reiknað er bein peningaleg
gjaldahlið EES-samninganna fyrir
okkur um 1,2 milljarðar króna á
ári. Peningalega tekjuhlíðin var hins
vegar tæpar 800 milljónir króna á
ári 1993-1997, en tæplega 1 milljón
á ári eftir 1997. Peningalegu gjöld-
in eru í báðum tilfellum hærri en
peningalegu tekjurnar, þótt sleppt
sé öllum hinum mikla fórnarkostn-
aði, sem ekki verður metinn til pen-
inga.
Sjá menn ekki hvers konar vit-
leysa er hér á ferðinni?
Enginn heilbrigður kaupsýslu-
maður mundi láta sér detta í hug
að fara út í svona aulabisness, eftir
að hafa reiknað út allt dæmið og
jafnað tekjur og gjöld á taps- og
gróðareikningi.
Minnimáttarkennd EES-sinna
Eðlilegt er að fólki blöskri ein-
feldnin, sem er svo áberandi í mál-
flutningi EES-sinna, í umræðunni
um þetta mál.
Til viðbótar vanreikningi gjalda-
liða við uppgjör á kostum og göllum
aðildar að EES fyrir okkur tala
þeir um „hræðslu við millirikja-
samninga", „minnimáttarkennd“ í
samskiptum við útlendinga, og
segja að við eigum ekki annarra
kosta völ en EES.
Allt er þetta rangt.
Minnimáttarkenndin er EES-
sinna. Þeir standa eins og aumingj-
ar með húfuna í hendinni og búkka
sig og beygja fyrir EB-ríkjunum
eins og við værum á flæðiskeri
staddir, ef við fylgdum þeim ekki í
blindni í einu og öllu.
Auðvitað er það mál EB-ríkj-
anna, ekki okkar, hvort þeir koma
á hjá sér innri markaði samkvæmt
Einingarlögum Evrópu í ársbyijun
M2 Markúsarnetið sem nú er lögskipað um borð í islensk og dönsk
skip.
hefði aðstoðarmaðurinn átt að fara
strax út með netið til Bergþórs og
öryggislínan sem tengd var Berg-
þóri og er 30 metra löng, látin vera
beint tengd björgunarmönnum á
dekki. Með þessu móti hefði verið
hægt að taka manninn upp láréttan.
Snúa átti skipinu þannig að
kulborði snéri að
bj örgunarmanni
Bergþór sagði hafa verið kalda,
krappa öldu og dimmt. Skipið var
á kulborða við hann ca. 40 gráður
upp í öldustefnu og að hann hafi
óttast mjög að lenda utan í skipinu.
Skip rekur hraðar en maður í sjó,
því er mönnum ráðlagt að hafa
mann frekar á kulborða en hléborða
og halda skipinu þó sem mest upp
í vind. Þannig má betur ráða við
aðstæður, skipstjóri hefur betri yfír-
sýn yfir það sem er að gerast,
menn í sjó eru síður í hættu af skipi
í veltingi og koma má hjálparmanni
strax að ef þurfa þykir. Hægt er
að ganga frá manni til hífingar í
netinu í 4 til 5 metra fjarlægð frá
skipinu og auðveldara á að vera að
halda netinu kláru.
Lokaorð
Fleira mætti tína til sem tengist
þessari tilteknu björgunaraðgerð,
s.s. hversu oft hafi verið æfð björg-
un með Markúsametinu, hvort æf-
ingin hafi farið fram þannig að
reyndi á skipsstjórnina, hvað var
gert eftir æfingar til að bæta sam-
hæfnina og hugsanlega það sem
betur mátti fara.
Ljóst er þó af framansögðu að órétt-
mætt er að skella skuldinni á einn
hlut eða einn einstakling í þessu
tilviki, þegar mest veltur á samæf-
ingu og hæfni áhafnar. Að lokum