Morgunblaðið - 28.02.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. FEBRÚAR 1992

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fuiltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Opinber umfjöllun
um bamavemdarmál
Morgunblaðið birti í gær
opið bréf til nokkurra
fjölmiðla frá Bamavemdarráði.
Þar er lýst sjónarmiðum ráðsins
um opinbera umfjöllun um ein-
stök barnavemdarmál. í hinu
opna bréfi segir m.a.: „Barna-
vemdarráði er ljóst, að frétta-
flutningur hefur margs konar
tilgang. Einn hlýtur að vera sá
að upplýsa almenning og fræða
um staðreyndir mála. Til að svo
geti orðið verða öll sjónarmið
viðkomandi máls að koma
fram. Ein sérstaða barnavernd-
armála er, að ókleift er að ná
þessu markmiði fréttaflutnings
þegar um málefni einstaklinga
er að ræða.
Þriðja grein laga nr. 53/
1966 um vemd bama og ung-
menna kveður á um, að bama-
vemdaryfirvöldum sé óheimilt
að skýra óviðkomandi aðilum
frá því, sem þeir verða vísir í
starfi um einkamál annarra.
Þetta atriði kemur í veg fyrir,
að bamavemdaryfírvöld geti
tjáð sig og varið aðgerðir sínar
í einstökum bamavemdarmál-
um. Umfjöllun um slík mál í
fjölmiðlum er því dæmd til að
vera einhliða og jafnvel sið-
laus.“
í opnu bréfí Barnavemdar-
ráðs segir ennfremur:„í þeim
sorglegu undantekningartilvik-
um þar sem beita þarf þvingun-
araðgerðum til verndar bami
er ávallt að baki löng saga sem
bamaverndaryfirvöld geta ekki
skýrt frá í fjölmiðlum. Það er
því mikilvægt, að fjölmiðlafólk
hafí skilning á því, að afskipti
bamavemdaryfirvalda eru
annars eðlis en opinber mál,
sem fjallað er um hjá lögreglu,
ríkissaksóknara og dómstólum.
Því verður að gera aðrar kröfur
til umfjöllunar og meðferðar
upplýsinga í slíkum málum.
Einnig mæla bamaverndar-
sjónarmið eindregið gegn
fjölmiðlaumfjöllun um mál ein-
staklinga. Hún getur valdið
bami, sem hlut á að máli, óbæt-
anlegum skaða. Eins geta ítar-
legar frásagnir í fjölmiðlum af
einstökum málum vakið
hræðslu hjá öðrum börnum eða
ungmennum, sem þurfa aðstoð
bamaverndaryfírvalda, þannig
að bömin þori jafnvel ekki að
skýra frá, hvernig fyrir þeim
er komið. Fagfólk, sem starfar
fyrir barnavemdaryfírvöld, er
sammála um, að tillitslaus og
óvönduð umfjöllun um mál ein-
stakra bama sé alltaf skaðleg.
Farsæl lausn viðkvæmra og
flókinna bamaverndarmála
byggist öðm fremur á því, að
vel takist til um samstarf
bamavemdaryfirvalda og for-
eldra þeirra bama, sem eiga í
hlut.“
Þau rök, sem Bamaverndar-
ráð færir hér fram eru að lang-
mestu leyti hin sömu og valdið
hafa því, að Morgunblaðið er
mjög tregt til að birta greinar,
sem fjalla um einstök barna-
verndarmál. Áratugalöng
reynsla Morgunblaðsins er sú,
að greinaskrif um einstök
barnavemdarmál fari mjög
fljótt út í þann farveg, að grein-
arnar verða óhæfar til birting-
ar. Það sama má raunar segja
um greinar um fórstureyðing-
ar. Af þessum sökum hefur það
verið meginregla blaðsins um
býsna langt skeið að hafna
óskum um birtingu á greinum,
sem fjalla um einstök barna-
vemdarmál. Þó er .það svo, að
hvert tilvik verður að meta fyr-
ir sig og þess em dæmi bæði
fyrr og síðar, að blaðið hafi
birt slíkar greinar en það gerist
þá að vandlega athuguðu máli
og eftir miklar viðræður við
greinarhöfund, sem óskar eftir
birtingu slíkrar greinar.
Kjami málsins hlýtur að vera
sá, að opinber umfjöllun um
einstök mál, sem varða böm,
getur haft mjög skaðleg áhrif
á þau. Þau bíða þess kannski
aldrei bætur, að deilur um þau,
upplýsingar í fjölmiðlum um
vandamál á heimilum þeirra
o.s.frv., verði að opinberu máli.
Slík umfjöllun getur haft mjög
neikvæð áhrif á sálarlíf barna,
valdið þeim margvíslegum erf-
iðleikum í hópi leikfélaga og
vina og markað líf þeirra alla
ævi.
Af þessum sökum er ábyrgð
íjölmiðla gífurlega mikil. Að
margfenginni reynslu markaði
Morgunblaðið þá stefnu fyrir
mörgum ámm, að fjalla sem
minnst um einstök barnavernd-
armál og alls ekki, ef hægt var
að komast hjá því með nokkru
móti, og birta ekki greinar frá
höfundum utan blaðsins um
slík málefni, nema í algerum
undantekningartilvikum.
Morgunblaðið er því sam-
mála þeim meginsjónarmiðum,
sem fram koma í hinu opna
bréfí Barnavemdarráðs og rit-
stjóm blaðsins mun haga störf-
um sínum í samræmi við það
hér eftir eins og raunar hefur
verið gert um alllangt árabil.
Þröng túlkun laga um <
eignaraðild óframkvæi
- segir Baldur Guðlaugsson stjórnarformaður Hlutabréfasjc
BALDUR Guðlaugsson hrl. er í grundvallaratriðum ósammála lög-
fræðilegri túlkun Gests Jónssonar hrl. á því hvaða áhrif það hefur
á heimildir hlutafélaga til fiskveiða í íslenskri lögsögu að félög sem
að hluta til eru í erlendri eign eignast hlut í viðkomandi sjávarútvegs-
fyrirtælyum. Hann telur ekki að túlka beri lögin jafn þröngt og
Gestur gerir og segist telja að ef stuðst verði við hina þröngu túlkun
í framtíðinni muni stefna í algjört óefni í þróun atvinnulífsins og
þróun á hlutabréfamarkaði. Baldur er sljórnarformaður Hlutabréfa-
sjóðsins hf., sem kemur við sögu vegna þessara álitamála, þar sem
hann er að hluta til í eigu erlends aðila og hefur eftir 25. mars sl.
keypt hlut í nokkrum útgerðarfélögum. Baldur er einnig stjórnar-
formaður Hlutabréfamarkaðarins (HMark) og á sínum tíma var Bald-
ur formaður nefndar þeirrar sem samdi fyrstu.drög að frumvarpi
því sem varð að lögum í fyrra um fjárfestingar erlendra aðila í at-
vinnurekstri og styrrinn stendur um.
Baldur sagði í samtali við Morg-
unblaðið í gær að í lögum um stjórn
fískveiða segði að einungis íslenskir
ríkisborgarar sem ættu lögheimili
hérlendis og lögaðilar sem ættu
heimili hér á landi og væru að öllu
leyti í eigu íslenskra ríkisborgara
mættu stunda fískveiðar í fiskveiði-
landhelgi íslands. „Þá vaknar sú
spurning hvort túlka eigi þetta bók-
staflega. Tökum Granda sem dæmi,
sem er jú lögaðili í þeim skilningi
og má þess vegna stunda fískveið-
ar, en eru það bara íslenskir ríkis-
borgarar sem mega eiga í Granda?
Má Hampiðjan til dæmis ekki eiga
þar hlut, vegna þess að hún er ekki
íslenskur ríkisborgari í venjulegum
skilningi þess orðs, heldur fyrir-
tæki? Auðvitað kemst maður að
þeirri niðurstöðu að það geti ekki
verið tilgangur laganna, að lögaðili
geti ekki átt í lögaðila. Þá er maður
strax farinn að gefa sér að túlkun
laganna verði að vera rýmri, en
bókstafleg túlkun þeirra,“ sagði
Baldur.
Baldur sagði að þá væri spurn-
ingin hvemig ætti að túlka lögin.
Tveir kostir væru þá fyrir hendi:
Annars vegar sá að fyrirtæki mætti
eiga í fyrirtæki sem aftur ætti í
fyrirtæki, en á endanum yrðu fyrir-
tækin að vera í eigu íslenskra ein-
staklinga. Hins vegar væri sá kost-
ur að hafa mið af því hvaða lögaðil-
ar mættu eiga í útgerðarfyrirtæki
með því að nota þá skilgreiningu
úr lögunum um fíárfestingu er-
lendra aðila á íslandi hver teldist
vera erlendur lögaðili og hver ís-
lenskur.
„Sem erlendur lögaðili er flokk-
aður aðili, Jafnvel þótt hann hafi
heimili á íslandi, ef atvinnufyrir-
tækið er undir erlendum yfirráðum.
Atvinnufyrirtæki undir erlendum
yfirráðum, það telst vera erlendur
lögaðili, þar sem erlendur aðili eða
aðilar eiga meirihluta fyrirtækisins,
svo sem meirihluta hlutafjár eða
stofnfíár, eða fara með meirihluta
atkvæðisréttar, eða hafa með öðrum
hætti raunveruleg yfirráð yfír við-
komandi atvinnufyrirtæki.
Það er mín skoðun að það eigi
að túlka þessa grein laganna þann-
ig að það megi vera eigendur að
útgerðarfyrirtækjum, bæði ein-
staklingar og aðrir lögaðilar, svo
framarlega og eins lengi og það eru
ekki erlendir aðilar, samkvæmt
þeirri skilgreiningu sem ég lýsti hér
áðan,“ sagði Baldur.
Baldur var spurður hvort þessi
lagaskýring hans mótaðist af þeim
hagsmunum sem hann hefur að
gæta sem stjómarformaður Hluta-
bréfasjóðsins: „Nei, ég hef fylgst
með gerð þessara laga og kom við
sögu þegar fyrstu drög þeirra vom
unnin, þó að breyting hafí orðið á
þessum ákvæðum eftir það. Þegar
maður les lögin í heild og tilganginn
með þeim, getur maður ekki annað
en komist að þessari niðurstöðu.
Ég bendi sérstaklega á að þegar
þáverandi forsætisráðherra, Stein-
grímur Ilermannsson, mælti fyrir
þessu frumvarpi sem síðar varð að
lögum, sagði hann: „Með því að
skilgreina íslenskt atvinnufyrirtæki
undir erlendum yfírráðum, sem er-
lent, er leitast við að girða fyrir að
erlendur aðili geti farið bakdyra-
megin inn á svið þar sem fjárfest-
ingu erlendra aðila eru skorður sett-
ar. Ef svo væri ekki gæti erlendur
aðili fyrst stofnað eða fjárfest í at-
vinnufyrirtæki hér á landi, sem þar
með teldist íslenskur aðili, og það
fyrirtæki síðan fjárfest á öðrum
umræddum sviðum eins og í sjávar-
útvegi. Sé hins vegar um að ræða
íslenskt atvinnufyrirtæki, sem ís-
lenskur aðili eða aðilar hafa yfírráð-
arétt yfír, þótt erlendir aðilar eigi
jafnframt hlut í því, eru ákvæði
frumvarpsins ekki því til fyrirstöðu
að slíkt fyrirtæki fjárfesti í öðrum
atvinnufyrirtækjum hér á landi.“
Þarna tel ég að í rauninni komi
fram þessi meginhugsun að það er
með lögunum verið að girða fyrir
beina þátttöku útlendinga í þessum
frumatvinnuvegum. Jafnframt er
verið að setja undir það að þeir geti
í gegnum millifyrirtæki átt og stýrt
sjávarútvegsfyrirtækjum. Þar af
Ieiðandi er með skilgreiningunni á
fyrírtækjum undir erlendum yfir-
ráðum, ekki einungis horft á at-
kvæðámagnið og hlutafjáreignina,
heldúr líka haldið opnu fyrir þá túlk-
un að ef þeir með öðrum hætti
stjómi í reynd viðkomandi fyrir-
tæki, teljist það vera undir erlendum
yfírráðum. Að því leyti sem þessu
er ekki til að dreifa, hafí tilgangur-
inn með lögunum verið sá að liðka
fyrir og rýmka um heimildir er-
lendra aðila til fjárfestingar hér á
landi. Því tel ég að sú stefna hafí
verið mörkuð, að eins lengi og er-
lendir aðilar hvorki eiga beint hlut
í útgerðarfyrirtækjum, eða hafa þau
Að sögn Ara Edwald aðstoðar-
manns dómsmálaráðherra byggist
þessi breyting á stöðu heimavinnandi
fólk á því að verði það fyrir líkams-
tjóni getur það ekki sótt bætur til
jafns við launþega í lífeyrissjóði og
slysatryggingar launþega.
Baldur Guðlaugsson
yfírráð í slíkum fyrirtækjum sem í
útgerðarfyrirtækjum eiga, að þeim
sé heimilt að eiga hlut í fyrirtækjum
sem aftur hafa svo fjárfest í útgerð-
arfyrirtækjum."
Baldur var spurður hver staðan
yrði á hlutabréfamarkaðnum í fram-
tíðinni að hans mati, ef niðurstaða
ríkislögmanns yrði sú að halda sig
við hina þröngu túlkun: „Hvað sem
líður áliti ríkislögmanns, sem ég
dreg nú ekki í efa eitt andartak að
verður vandað og greinargott, eru
það náttúrlega dómstólar á endan-
um sem eiga síðasta orðið í þessum
efnum. Ef stjómvöld ákveða að
halda sig við þessa þröngu túlkun
laganna, er vel hugsanlegt að ein-
hver aðili ákveði að sætta sig ekki
við þá niðurstöðu. Þá verður að
reyna á það til hvaða aðgerða
stjómvöld reyna að grípa og á end-
anum verða það dómstólar einir sem
kveða upp úr um slíkan ágreining.
Áhrifm á markaðinn hér verða
einfaldlega þau, ef hin þrönga túlk-
un verður látin gilda, að bæði lög-
gjöfín og markmið hennar um fjár-
festingu erlendra aðila munu snúast
svo algjörlega í höndum manna, að
i algjört óefni mun stefna í þróun
atvinnulífsins og þróun á hlutabréf-
amarkaði. Þetta segi ég einfaldlega
vegna þess að með hinni þröngu
túlkun er verið að segja að það
dugi að einhver erlendur aðili sé
í frumvarpinu til skaðabótalaga,
sem á sér fyrirmynd í dönskum
skaðabótalögum frá 1984 ogersam-
bærilegt við löggjöf annarra ná-
grannalanda, er gerð gmndvall-
arbreyting á grundvelli örorkumats
og horfið frá því að leggja nær ein-
Frumvarp til skaðabótalaga:
Réttur lieimai
til skaðabóta i
Dregið verður úr bótum vegna minni sly
VERÐI frumvarp til skaðabótalaga, sem Þorsteinn Pálsson dómsmála-
ráðherra fylgir úr hlaði á alþingi í dag, óbreytt að lögum mun húsmóð-
ir undir 56 ára aldri í minna en hálfu starfi utan heimilis sem verður
fyrir 90% örorku eða meira eiga rétt á 16 milljóna króna bótum, sem
eru hærri skaðabætur en til dæmis kona sem er j meira en hálfu starfi
utan heimilis, getur þá vænst fyrir samsvarandi örorkutjón. Við út-
reikning á tjóni húsmóðurinnar yrði lögð til grundvallar fjárhæð sem
samsvarar 222 þúsund króna mánaðarlaunum, en með hinum nýju
lögum yrði grundvelli örorkumats gerbreytt. Að óbreyttum ólögfestum
skaðabótareglum getur húsmóðirin einungis vænst brots af þessari
fjárhæð og þá aðeins fyrir útlagðan kostnað og miska þar sem ekki
væri um beint fjárhagstjón að ræða.