Morgunblaðið - 07.03.1992, Qupperneq 6

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. MARZ 1992

UTGEFENDUR STEFNAI
BANVÆNAR ÓGÖNGUR
- SEGIR ÞORGEIR ÞORGEIRSSON RITHÖFUNDUR
SEM HEFUR SAGT SIG ÚR LÖGUM VIÐ BÓKA-
MARKAÐINN OG ÞRÓAÐ ÖÐRUVÍSI ÚTGÁFU
„Ég HRÖKKLAÐIST eiginlega út í þetta útgáfuform. Ég var orð-
inn svolítið hvekktur á gnýnum og djöfulganginum í útgáfunni,
en þó aðallega á því hvað mér fannst auglýsingastofurnar vera
orðnar ráðríkar og hvað þær seildust langt.“ Svona lýsir Þorgeir
Þorgeirson, einn virtasti rithöfundur og þýðandi Islendinga um
árabil, aðdragandanum að því að hann sagði sig úr lögum við bóka-
markaðinn og stofnaði sitt eigið forlag, Leshús.
Morgunblaðið/Einar Falur
„Þeir útgefendur sem maður hafði samband við sögðu: Þorgeir minn, þú skrifar ágætlega og við
vitum að þú ert einn af viðurkenndustu höfundum þessarar þjóðar, en þú ert ekki gjafavara, þú
ert dæmdur glæpamaður og það er ekki markaðsíega gott.“
Hávaða- og íburðarlaust gefur
Leshús út bækur eftir út-
gefandann, þýddar eða
frumsamdar, og verða les-
endur nánast að ryðjast inn á heim-
ili Þorgeirs til að verða sér úti um
bækurnar. Frá 1988 hefur Leshús
gefið út sex bækur með þessum
hætti, þar á meðal ljóða- og rit-
gerðasöfn eftir Þorgeir og þýðingu
hans á Tataraþulum Federicos
García Lorca. Innan tíðar eru svo
væntanlegar þýðingar á verkum
þriggja merkra höfunda, m.a. Bo-
humils Hrabals.
Þreyttur á gnýnum
„Seinasta bók sem ég gaf út hjá
mínu gamla útgáfufyrirtæki, Ið-
unni, sem ég hafði átt afskaplega
gott og farsælt samstarf með í
áratug, var ævisaga Péturs Kid-
sons og þá fann ég að ég fékk
engu að ráða um hvað skrifað var
aftan á bókina. Ég fékk engu að
ráða um útlit bókarinnar. Að vísu
hafði ég fengið að ráða flestu um
hvað stóð í henni, en mér fannst
stutt í að auglýsingastofan færi
að skipta sér af því líka. Ég hafði
allan tímann á tilfinningunni að
verið væri að kynna eitthvað sem
ekki var fyrir hendi, einhverja bók
sem ég hafði aldrei skrifað. Svo
komst ég að því að þessi bók seld-
ist meira en nokkur önnur bók
eftir mig áður. Salan var um 500
eintökum meiri á fyrsta ári en ég
átti að venjast. Ég var hissa á
þessu, því ég átti nokkuð stöðugan
kaupendahóp og hef alltaf haft
gott samband við hann. En svo fer
ég að mæta fólki á götu sem seg-
ir: Þorgeir, nú er ég hættur að
kaupa þig, nú ert þú farinn út á
einhveijar brautir sem mér líkar
ekki. Meðan ég átti eitthvað af
höfundareintökum til áð gefa gat
ég sannfært stöku mann um að
reyna að lesa bókina. Og þá komu
menn til mín aftur og sögðu: Jújú,
þetta er alveg rétt, þetta er þinn
gamli texti, þetta er þinn gamli
stíll. En þama lenti ég í því að
auglýsingastofan og forleggjarinn
í sameiningu voru að búa til af
mér einhveija ímynd. Tilgangurinn
var sala. Svona ímyndasmíð hefur
ágerst mikið síðan.“
Banvæn sala
„Sala af þessari tegund getur
orðið manni banvæn. Þetta var sú
fyrsta af mínum bókum sem sást
eitthvað að ráði á fombókasölum.
Fram að því hafði ég átt mina
föstu lesendur sem keyptu bæk-
umar mínar og áttu þær. Þessa
lesendur hafði ég gaman af að
hitta og ræða við þá um bækum-
ar. Þeir kenndu mér margt, enda
eru samskipti höfunda og lesenda
afskaplega mikilvæg, bæði fyrir
lesendur og höfundinn. Ég held
að þessi auglýsingamennska, þessi
gnýr allur, komi þama að vissu
leyti upp á milli og ijúfí náttúrlegt
samband höfundar og lesenda. Ef
það er rétt tilfínning hjá mér er
salan af hinu vonda. Og ég sé
ekki betur en útgefendur stefni nú
í banvænar ógöngur, þeir nota
auglýsingamar eins og „dópistar“
nota eiturlyf, hömlulaust — þeir
treysta orðið á að einhver af þeirra
bókum nái metsölu út á auglýsing-
una. En ég held að þetta sé að
hefna sín og mér er sagt að í sum-
um tilfellum sé allt að 90% seldra
bóka skilað aftur. Þessar met-
sölubækur eru náttúrlega aðallega
keyptar til gjafa og maður á
kannski fimm vini sem vita hvaða
smekk maður hefur og fær þá allt
upp í fímm eintök af sömu bókinni
í jólagjöf. Útgefendur reyna að
veija sig með því að láta höfund-
ana skrifa á sem flestar bækur svo
ekki sé hægt að skila þeim aftur;
ég þekki fólk sem á allt upp í fimm
eintök af áritaðri bók sem það
hefur ekki getað skilað. Þessi
áhersla á sölumennskuna hefur
orðið til þess að það eru gefnir út
alltof margir titlar, en sölumagnið
er það sama í eintakafjölda frá ári
til árs. Og núna eru útgefendur
að grafa sér gröf með þessum risa
útsölumarkaði strax eftir jólabóka-
flóðið þar sem maður getur keypt
bækumar á típrósent af verði.
Maður hittir meira og meira af
fólki sem segir: Ég ætla að hætta
að kaupa bækur á jólamarkaðnum.
Og maður hittir meira og meira
af fólki sem segir: Ég fer á bóka-
markaðinn og kaupi bækumar fyr-
ir næstu jól. Með þessu era útgef-
endur líka að gera bókina að rusli.
Bókin hefur verið stolt íslendinga,
hún hefur verið höfð í hilium uppi
á vegg og verið til vitnis um að
þar byggi greint og lesandi fólk,
en innan skamms mun þeim takast
með þessu að gera bókina að hálf-
gerðu sorpi og þá hættir hún að
vera veggskraut; maður fer ekki
út í öskutunnu til að sækja sér
veggskraut, nema maður sé mjög
frumlegur og það byggir enginn
markað á slíkum einstaklingum."
Vonlaus metnaður
„Maður á sér kollega sem
blómstra í þessu kerfi, þeim líður
vel, og núorðið eru til rithöfundar
sem hafa allt að því bærilega af-
komu. En ég er hræddur um sjálf-
ar bókmenntimar í þessu, vegna
þess að ég sé hinn takmarkaða og
vonlausa metnað nútímabók-
menntanna á íslandi að hluta til
sem afleiðingu af þessu markaðs-
kerfí. Mér virðist metnaður ungu
höfundanna vera tvennt: Að segja
helst ekki neitt, en þó helst með
þeim hætti að það veki athygli.
Mér sýnist skoðanahræðsla og ótti
við að meiða einhvem vera orðið
inntakið. Þannig gæti peningavelta
bóksölunnar hæglega orðið að hug-
myndalegri kreppu bókmenntanna,
sem eru ekki í eðli sínu vara, bók-
menntir era í eðli sínu ákveðinn
hugsunarháttur. Ég er ekki að
segja að það sé slæmt út af fyrir
Ég fékk engu aó
ráóa um útlit bókar-
innar. Aó vísu hafói
ég fengió aó ráóa
flestu um hvaó stóó
í henni, en mér
fannst stutt í aó aug-
lýsingastofan færi
aó skipta sér af því
líka. Ég hafói allan
tímann á tilfinning-
unni að verið væri
aó kynna eitthvaó
sem ekki var fyrir
hendi, einhverja
bók sem ég hafói
aldrei skrifaó.
sig að bókmenntir séu markaðs-
settar með krafti og faglegum
hætti, en þetta hefur gengið háska-
lega langt og ég er orðinn hrædd-
ur um að ef ekki verði til einhveij-
ir aðrir möguleikar í útgáfu geti
svo farið að bókmenntir lendi í
veralegum þrengingum."
Bóksalar áhugalausir
„Með áranum hef ég farið að
taka þessa útgáfu mína meira sem
alvarlega tilraun til að skapa nýtt
útgáfuform. Ég ákvað að taka
svona hálfan áratug í að tapa pen-
ingum og safna skuldum til þess
að athuga hvemig allt öðruvísi
hugsuð útgáfa gengi. Hún er ekki
stunduð í hagnaðarskyni, það er
að segja, það verður aldrei hagnað-
ur af henni. Ég vinn starf útgef-
andans launalaust í von um að fá
síðar vænni sneið höfundarins af
kökunni. Ég held öllum kostnaði í
lágmarki, neita mér algjörlega um
auglýsingar og allan yfirbygging-
arkostnað, hef útlit bókanna ein-
falt þannig að prentunarkostnaður
verði í lágmarki. Ég prenta aðeins
350 eintök í einu og svo prenta
ég aftur, því það er ekkert miklu
dýrara að prenta svona lítið í einu,
og á móti sparar maður sér lager-
kostnað. Ég hef kannski verið svo-
lítið öfgafullur í því að láta bæk-
umar ekki líta gimilega út, það
getur vel verið að ég fari að setja
tvo liti á forsíðuna.
Satt að segja hafði ég vonast
til að vera kominn í jafnvægi eftir
svona þijú ár, en það hafa verið á
þessum vegi ljón sem égekki reikn-
aði með. Eg hélt til dæmis að ég
væri orðinn það kunnuglegt nafn
eftir fímmtíu titla af framsömdum
og þýddum bókum að bóksalamir
mundu taka þessar bækur til sölu.
Ég skrifaði í fyrra þessum 108
bóksölum á íslandi, enginn þeirra
hafði áhuga á að selja mínar bæk-
ur. Athyglisverðast er þó að enginn
þeirra hafði áhuga á að kaupa sér
eintak á góðum kjöram til að lesa
sjálfur. Þetta segir mér að bóksali
í þeirri gömlu merkingu sem ég
er alinn upp við er ekki lengur til.
Ég hafði ekki gert mér grein fyrir
því að bókabúðir nú til dags era
bara afhendingarstaðir fyrir það
sem sjónvarpið er raunverulega
búið að selja. Þetta voru erfiðleikar
sem ég hafði ekki reiknað með.
Leshús auglýsir hvorki í sjón-
varpi né blöðum. Fyrir vikið getur
orðið torsótt að fá bækumar
kynntar. Fyrsta Leshúsbókin var
þrívegis send öllum bókmennta-
gagnrýnendum Qölmiðla en enginn
þeirra skrifaði staf um hana. Heild-
arútgáfa af ljóðum mínum (70
kvæði) hlaut sömu örlög. Enginn
skrifaði. Samt er mesta furða
hversu margir virðast frétta af
útkomu Leshúsbókanna. Og þær
bækur sem enga umfjöllun fá era
raunar betur staddar en hinar sem
fá umfjöllun hvanngrænna eilífðar-
stúderita sem halda að Pjölnis-
mannastafsetning sé subbuskapur
í prófarkalestri og gá ekki einu
sinni að því hvort einhver heildar-
hugsun leynist í bók sem er ein-
föld að umbúnaði. Undarlegt ann-
ars að bók skuli þurfa að líta út
eins og konfektkassi til að þetta
fólk sjái eitthvað í textanum og