Morgunblaðið - 05.04.1992, Blaðsíða 18

18
morgunbláðíð SKOÐUIM SUNNÚDAGUR 5. APRÍL 1992
TIÐNIHJARTA- OG
ÆÐASJÚKDÓMA FER
LÆKKANDIÁ ÍSLANDI
eftir Nikulás
Sigfússon
Á þessari öld hefur orðið mikil
breyting á dánarorsökum íslend-
inga. Á fyrstu áratugum aldarinn-
ar voru kransæðasjúkdómar nán-
ast óþekktir en upp úr 1930 fór
dánartíðni vegna þeirra ört vax-
andi. Á sjöunda áratugnum var svo
komið að hjarta- og æðasjúkdómar
voru valdir að dauða um það bil
50% allra karla. í þessum sjúk-
dómaflokki voru kransæðasjúk-
dómar langalgengasta dánarorsök-
in eða í yfír 30% tilvika, heilablóð-
fall í um 10% tilvika og ýmsir aðr-
ir hjarta- og æðasjúkdómar voru
dánarorsök í nokkrum prósentum.
Meðal kvenna var þróunin svipuð
en kransæðastífla hefur þó alla tíð
verið miklu sjaldgæfari meðal
kvenná er meðal karla.
Þessar breytingar á sjúkdóma-
tíðni sem áttu sér stað hér á landi
voru ekkert einsdæmi heldur má
segja að mjög svipuð þróun hafi
orðið víðast hvar í hinum vestræna
heimi.
Á undanförnum áratugum hafa
farið fram víðtækar rannsóknir,
einkum á sviði faraldsfræði, til
þess að reyna að finna orsakir
þessara sjúkdóma svo hægt yrði
að beita varnaraðgerðum eða
lækningum.
Þó enn sé margt óljóst í þessu
efni hafa þessar rannsóknir leitt í
ljós fjölmarga sk. áhættuþætti
þessara sjúkdóma og þannig skap-
að möguleika á forvarnaraðgerð-
um.
I ljós hefur komið að áhættu-
þættirnir eru mismunandi frá einu
landi til annars bæði hvað varðar
algengi þeirra og vægi og það er
því nauðsynlegt að rannsaka þessa
þætti í hverju landi fyrir sig til
þess að hafa traustan gi-unn til að
byggja á forvarnaraðgerðir og heil-
brigðisþjónustu yfirleitt.
I þessum tilgangi kom Hjarta-
vernd upp rannsóknarstöð árið
1967 og þar hafa síðan farið fram
víðtækar hóprannsóknir til þess að
kanna þróun og útbreiðslu hjarta-
og æðasjúkdóma og áhættuþátta
þeirr-
Orsakir hjarta- og
æðasjúkdónia —
áhættuþættirnir
Rúmlega 400 áhættuþættir
hjarta- og æðasjúkdóma eru nú
þekktir og stöðugt bætast fleiri
við. En þrátt fyrir þennan mikla
fjölda eru það einkum þrír sem
skipta verulegu máli; há blóðfita,
sígarettureykingar og hár blóð-
þrýstingur.
Rannsóknir Hjartaverndar
leiddu fljótlega í ljós að meðal okk-
ar íslendingar var blóðfita (kólest-
eról) há í samanburði við aðrar
þjóðir. Algengi hækkaðs blóðþrýst-
ings (háþrýstings) var svipað og
hjá nágrannaþjóðum en margir
gengu með dulinn háþrýsting og
meðferð var oft ábótavant meðal
þeirra sem voru á meðferð.
Um 1970 var ástandið þannig
að um 15-20% miðaldra íslendinga
voru með hækkaðan blóðþrýsting,
um 30% með hækkaða blóðfitu og
sígarettur reyktu um 38% karla
og 45% kvenna.
Hvaða þýðingu hafa nú þessir
áhættuþættir? Rannsóknir Hjarta-
verndar sýna að karlmaður sem
reykir um einn pakka af sígarett-
um á dag eykur á hættu sína á
að deyja úr kransæðasjúkdómi um
Nikulás Sigfússon
„Rannsóknir Hjarta-
verndar sýna að karl-
maður sem reykir um
einn pakka af sígarett-
um á dag eykur á hættu
sína á að deyja úr
kransæðasjúkdómi um
nærri 250%, ef efri
mörk blóðþrýstings
hækka um 10 mm eykst
áhætta um 10% og ef
blóðfita hækkar um 10
mg% eykst áhætta um
11%. Meðal kvenna eru
áhrifin svipuð, þó fylgja
sígarettureykingum
enn meiri áhætta en
meðal karla, pakki á
dag fjórfaldar áhætt-
una.“
nærri 250%, ef efri mörk blóðþrýst-
ings hækka um 10 mm eykst
áhætta um 10% og ef blóðfita
hækkar um 10 mg% eykst áhætta
um 11%. Meðal kvenna eru áhrifin
svipuð, þó fylgja sígarettureyking-
um enn meiri áhætta en meðal
karla, pakki á dag fjórfaldar
áhættuna.
Ef tveir eða fleiri áhættuþættir
koma saman eykst áhættan enn
verulega, viss margföldunaráhrif
koma í ljós. Þannig er áhætta karla
sem bæði reykja og hafa hátt kól-
esteról um það bil fjórum sinnum
meiri en þeirra sem hvorugan
áhættuþáttinn hafa.
Hafa áhættuþættir breyst?
í um 25 ár hefur verið fylgst
með helstu áhættuþáttum hjarta-
og æðasjúkdóma hér á landi. Sem
betur fer hafa allir helstu áhættu-
þættir hjarta- og æðasjúkdóma
færst verulega í betra horf. Sígar-
ettureykingar hafa minnkað um
þriðjung meðal karla og einnig
hefur nokkur minnkun átt sér stað
meðal kvenna. Blóðfita (kólesteról)
hefur lækkað verulega sérstaklega
meðal kvenna og einnig hefur blóð-
þiýstingur lækkað mikið hjá báð-
um kynjum vegna bættrar með-
ferðar.
Útreiknuð áhætta á dauða
vegna kransæðasjúkdóms hefur
minnkað um 35% sl. tvo áratugi
vegna þessara breytinga á áhættu-
þáttum.
Tíðni hjarta- og æðasjúkdóma
fer lækkandi
Hefur raunveruleg lækkun á
dánartíðni orðið í samræmi við
þetta?
Til þess að fylgjast sem ná-
kvæmast með breytingum á tíðni
kransæðastíflutilfella hefur Rann-
sóknastöð Hjartaverndar skráð öll
slík tilfelli á öllu landinu bæði
meðal karla og kvenna síðan 1981.
Þessi skráning er hluti af sk.
MONICA-rannsókn, fjölþjóðlegri
rannsókn á vegum Álþjóðaheil-
brigðisstofnunarinnar.
Á.meðfylgjandi mynd (mynd 1)
má sjá að á tímabilinu 1981-’86
lækkaði dánartíðni úr kransæða-
stíflu um 34% meðal karla (íjoldi
kransæðadauðsfalla meðal kvenna
er of lítill til þess að marktækar
tölur fáist á þessu tímabili) sam-
kvæmt MONICA-skráningunni.
Samkvæmt heilbrigðisskýrslum
hefur orðið veruleg lækkun á
dánartíðni bæði meðal karla (17%)
og kvenna (12%) frá því um 1970.
Meðal karla er þessi lækkun bund-
in við tímabilið frá 1981. (Mynd 2.)
Það er einnig athyglisvert að
dánartíðni vegna heilablóðfalls
(slags) hefur farið stöðugt lækk-
andi hér á landi allt frá 1951.
(Mynd 3.)
Þessi lækkun nemur um 50%
meðal karla og 60% meðal kvenna.
Ætla má að batnandi meðferð
vegna háþrýstings eigi þarna veru-
legan hlut að máli þar sem háþrýst-
ingur er einn aðaláhættuþáttur
heilablóðfalls.
Framtíðarhorfur
Dánartíðni, nýgengi og heildartíðni kransæðastíflu meðal
íslenskra karla á aldrinum 25-74 ára árin 1981-1986. Monica
rannsókn á íslandi.
Mynd 1.
Tíðni kransæðastíflu pr. 100.000 karla árin 1981-’86. Heildartíðni (ný
og endurtekin tilfelli) lækkar um 23%, nýjum tilfellum fækkar um 19%
og dánartíðni lækkar um 34%.
Kransæðadauðsföll á íslandi 1951-’88.
Stöðluð tíðni karla og kvenna.
Mynd 2.
Miðað við tímabilið 1966-’70 fækkar dauðsföllum vegna kransæðastíflu
um 12% meðal kvenna en 17% meðal karla.
Dánartíðni vegna heilablóðfalls.
Aldursstöðluð tíðni 35-85+ ára.
Stöðluð tíðni heilablóðfalls (slags) frá 1951. Lækkunin er um 50% meðal
karla en 60% meðal kvenna.
Reynsla undanfarinna 10-20 ára
bendir eindregið til þess, að með
breyttum lifnaðarháttum, t.d.
minni reykingum, betri matarvenj-
um, aukinni hreyfingu og betra
eftirliti með blóðþrýstingi, sé hægt
að draga verulega úr tíðni hjarta-
og æðasjúkdóma.
Það er auðvitað best fyrir ein-
staklinginn ef hægt er að koma í
veg fyrir að hann veikist. Ýmsum
sjúkdómum hefur tekist að útrýma
algerlega á undanförnum áratug-
um. Þeir þrír áhættuþættir hjarta-
og æðasjúkdóma sem áður eru
nefndir útskýra sennilega um 80%
allra dauðsfalla vegna þessara
sjúkdóma. Það er því enn hægt
að ná betri árangri í baráttunni
við þá og ekki sakar — nú á tímum
sparnaðar í heilbrigðisþjónustu —
að foi'varnaraðgerðir vegna hjarta-
og æðasjúkdóma eru ekki mjög
kostnaðarsamar.
Höf'undur cr yfirlæknir
Rannsókimstödvar Hjarta verndar.