Morgunblaðið - 16.05.1992, Blaðsíða 1

fHtfgmiHflM*
MENNING
USTIR

PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS LAUGARDAGUR 16. MAÍ 1992 BLAÐn
Vilhjálmur Bergsson myndlistarmaður:
ÍSLAND ER EINS OG
KOSMÍSKT MÁLVERK
„Ég kalla þetta „samlífnenar
víddir,“ segir Vilhjálmur Bergs-
son myndlistarmaður sem í dag
opnar^ sýningu í Norræna hús-
inu. A myndflötunum sveima
form sem eiga sér ekkert skil-
greiningarhólf í huga manns.
Þau eru á hreyfingu, sjálfstæð
og óháð, en á milli þeirra eru
sterk tengsl, stundum sýnileg,
stundum ekki — meira gefin í
skyn; ferðast um ljós og skugga.
Eg byijaði að þreifa mig
áfram með þetta árið
1964,“ bætir Vilhjálmur
við, þegar ég stend og
bíð eftir að óskilgreindu
formin breyti um lögun í myndun-
um.
Hvers vegna?
„Fram að þeim tíma hafði ég
málað ýmsar stíltegundir; ég
fylgdi straumnum — synti í heims-
listinni. Þá var svipað ástand og
nú, stöðugt skipt um stefnur og
stíla sem voru í tísku.
Ég sá einfaldlega fram á að
geta ekki staðið í þessu, tísku-
sveiflurnar myndu halda áfram
endalaust og ég yrði að fínna mína
eigin stefnu.
Þessar tískusveiflur eru mjög
tengdar listfræðingunum. í Þýska-
landi, þar sem ég bý, hafa þeir
tekið völdin. Enda er stöðugt verið
að ráðast á listfræðinga og kenna
þeim um þær ógöngur sem mynd-
listin er í. En ástandið er ekki ein-
göngu listfræðingum að kenna.
Eg spyr: Hver er ábyrgð lista-
mannanna sjálfra? Ef þeir væru
ekki svona ósjálfstæðir, tækju list-
fræðingar sér ekki þetta vald.
Þjóðverjar hafa mikið verið að
velta því fyrir sér, hvers vegna
maðurinn hverfur alltaf aftur að
myndinni, því nú hefur framúr-
stefnan verið mjög ráðandi þar í
landi og í þeim hræringum og
sveiflum hefur hið sígilda, góða
málverk alveg dottið út. Ég held
að ástæðan fyrir því að þessi fram-
úrstefna hefur verið svo sterk í
Þýskalandi sé sú að það tekur
mjög langan tíma að mála góða
mynd.“
Ertu þá að segja að öll þessi
þýska framúrstefnulist, sem svo
mikið hefur verið hampað, sé
augnablikslist; einhvers konar list
Vilhjólmur Bergsson
sem verður til í samfélagi hraða
og þenslu?
„Já, hún er ákaflega sálarlaus
framleiðsla. í þessari framleiðslu
er skortur á einstaklingshyggju.
Þetta er einhver hóphyggja sem
er alveg yfirgengileg í Þýskalandi;
enn verri en hér heima.
Þetta er ekkert óeðlileg þróun
í Þýskalandi, vegna þess að þar
er búið að rjúfa sambandið milli
manns og náttúru. Það er ekki
hægt að komast í samband við
náttúruna, nema leggja á sig
margra klukkutíma ferðalög. Það
er líka oft sagt að þetta þjóðfélag
— eins og það er byggt upp —
eyðileggi einstaklinginn, mann-
eskjuna. Þetta hrikalega iðnaðar-
þjóðfélag."
Er hægt að starfa þar sem
myndlistarmaður?
„Ef einhver ætlar að gera veru-
lega góða hluti, verður hann að
ná að standa utan við það sem er
að gerast. Listamenn verða að
passa sig að láta ekki teyma sig
hvert sem er eftir stefnum,
straumum eða pólitík. Sérstaklega
þar sem það hefur verið að koma
mjög skýrt upp á yfirborðið á sein-
ustu árum, hversu iangt bilið er á
milli kenninga og framkvæmda í
pólitík."
Finnst þér þá allt sem hefur
verið að gerast í þýskri myndlist
seinustu áratugina, vera ónýtt?
„Það má segja að þetta hafí
haft þýðingu. Málverkið hefur ver-
ið ráðandi í margar aldir. Það var
orðið tímabært að fá eitthvað nýtt,
til dæmis til að hafa áhrif á mál-
verkið. Mér finnst bara verst hvað
þau áhrif hafa verið lítil. Núna í
vetur hefur verið mikil vakning í
Þýskalandi þar sem allt konseptið
og framúrstefnan hefur verið yfír-
lýst „til einskis". Kenningar þess-
arar vakningar eru: Málverkið er
það sem blífur. Það var gamall
svissneskur málari sem kom með
ágætis rök fyrir því. Hann sagði:
„Fólk finnur frið í málverkinu. Það
nær eintali við myndina.“
Ekki veit ég hvernig Þjóðveijar
ætla að snúa aftur til málverks-
ins. Þessi augnablikslist er alveg
í takt við hugsunarhátt þeirra.
Þýskaland er gríðarlegt neyslu-
land og þeir henda öllu eftir að
hafa notað það einu sinni. Ef list-
in á að vera til á þeim forsendum,
þá er öllu lokið.“
Blífur kannski ekkert nema
málverkið?
„Jú, virkilega. Núna er til dæm-
is að þróast ein tegund listar sem
býður upp á ótrúlega möguleika.
Það er tölvulistin, sem ungir
myndlistarmenn hafa mikinn
áhuga á. Úti í Þýskalandi er þetta
kallað „cyberspace". Ég hafði
aldrei heyrt talað um þetta fyrr
en í vetur. Það er fjöldinn allur
af ungu fólki sem gerir þrívíddar-
myndir á tölvur; myndir sem hafa
mikið listrænt gildi. Þarna held
ég að sé að opnast nýr og spenn-
andi möguleiki. Þetta er nýr mið-
ill sem ég held að eigi eftir að
láta að sér kveða.“
Þú virðist ekki hrifínn af þýskri
myndlist?
„Nei, hún hrífur mig ekki og
hefur aldrei gert. Hún er annað
hvort of hörð og nakin eða þá að
hún er gróf. Mér fínnst Frakkar
og Ameríkanar miklu betri.“
Af hveiju heldurðu að þýsk list
sé svo köld?
„Ég held það liggi fyret og
fremst í þjóðfélagsgerðinni. Þjóð-
veijar eru ákaflega mikil kerfis-
þjóð ... Það er kannski rangt að
vera með alhæfingar af þessu tagi,
en tilhneigingin er mjög sterk. Svo
þegar menn vilja bijóta þetta af
sér, verður allt svo krampakennt.
Þjóðveijar eru svo formlegir og
leggja svo mikla áherslu á kerfíð
að þeir leggja mikið upp úr því
að þéra. Þegar maður skrifar bréf
í Þýskalandi, einhveijum sem mað-
ur þekkir ekki þeim mun betur,
verður maður að ávarpa hann
„háttvirtur,“ en ekki „kæri“ eins
og hér. Það er einhver kanselístíll
á mannlegum samskiptum.“
Samlífrænar víddir. Hvað áttu
við?
„Það sem ég á við er túlkun
fjölbreytilegra lífssviða og þann
streng sem liggur í gegnum allt;
lífskeðjuna. Allt líf hrærist í ein-
hveijum víddum rúms og tíma, en
þó er ekkert alveg sjálfstætt og
óháð öllu öðru. Og þræðirnir liggja
til allra átta.“
Myndmál þitt og litaval virðist
vera að breytast mjög mikið, eftir
myndunum á þessari sýningu að
dæma. Formin virðast vera að
leysast upp, útlínur eru að mást
út og þótt litirnir séu meira og
minna jarðarlitir, ertu farinn að
vinna með form sem maður sér
helst í trúarlegum myndum.
„Já, nýjustu myndirnar mínar
eru jafnvel trúarlegar. Það eru
viss form sem tengjast þeim hug-
arheimi. En þetta eru ekki endi-
laga trúaijátningar hjá mér. Þegar
maður velti því alltaf öðru hveiju
fyrir sér, hvernig maður tengist
æðri máttarvöldum eða yfírskilvit-
legum heimi, kemur það fram í
myndmálinu sem er að geijast í
manni. En ég mundi aldrei vilja
fara út í einhæfan frásagnar-
kenndan stíl með symbólisma, því
þá er ég ekki lengur að vinna með
samlífrænar víddir.
Það er dálítið furðulegt að Þjóð-
veijum finnst litaval mitt mjög
íslenskt, en hér fínnst sumum ég
vera dálítið þýskur. En ég er ís-
lenskur, þótt ég hafi búið í Þýska-
landi í nokkur ár og litavalið mót-
ast af því.
Islensk náttúra er eins og kos-
mískt málverk; þessar geysilegu
víddir og samspil ljóss og myrkurs
— þannig að það er ekkert skrítið
að íslendingar séu mikið fyrir
málverk og mikla liti. Það er ekk-
ert skrítið að málverkið skuli vera
svona sterkt hér.“
Viðtal/Súsanna
Svavarsdóttir