Morgunblaðið - 11.07.1992, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JÚLÍ 1992
17
Ef fyrirvarinn er sterkari
staðhæfíngunni þá fellur hún
Hugleiðing vegna túlkunar á skjölum úr sendiráðum
eftir Stefán F.
Hjartarson
Hrun Sovétríkjanna hefur skapað
breytt skilyrði til rannsókna á ýms-
um þáttum samskipta þessa ríkis
við önnur ríki og einstaklinga. Fyr-
ir áhorfendur góðra njósnamynda
varð hrunið til að draga úr efniviði
í myndir er byggðu á kalda stríð-
inu. Fyrir fræðimenn og fréttamenn
eru mörg verkefni framundan við
að skoða fortíðina. Mesta forvitni
vekja jafnan upplýsingar um sam-
skipti einstaklinga og flokka við
þetta liðna ríki. Sovétríkin eru
merkileg fyrir þær sakir að þar var
með byltingu árið 1917 komið á
nýju skipulagi er verða átti paradís
alls vinnandi fólks. Lengi vel lifði
sú hugmynd að byltingin yrði að
vera alþjóðleg. Öðruvísi gæti sósíal-
isminn ekki dafnað í Sovétríkjunum.
Þó kom fljótt á daginn, allt frá
stjórnartímum Stalíns, að útflutn-
ingur á byltingu samrýmdist ekki
hagsmunum sovéska ríkisins. Ef
nokkur einstaklingur á skilið að fá
sérstakar þakkir fyrir að hafa
hindrað viðgang byltingarstefnu
kommúnismans þá er það Jósef
Stalín. Það er því leitt að vita hve
lengi sú ranghugmynd lifir að hann
hafi viljað stuðla að byltingu í öðr-
um löndum.
Heimildarýni
Islenskir sósíalistar höfðu oft
náin samskipti við Sovétríkin. Það
er vitað. Ég vil gera almenna at-
hugasemd við þá hættu að frétta-
menn skoði skjöl gagnrýnislítið og
slái fram sem mikilli frétt staðhæf-
ingum, sem við nánari athugun
reynast vafasamar eða rangar.
Það er algjört ABC í aðferða-
fræði sagnfræðinnar að kanna
hvort skjöl séu ekta, hver bjó þau
til, hverra hagsmuna hafi sá aðili
að gæta o.s.frv. Ein sú heimildateg-
und sem verður að nálgast með
varkárni er skjöl sendifulltrúa er-
lendra ríkja til sinna umbjóðenda.
Það getur oft verið að þeir geri
meira úr mikilvægi sínu og geri
hlut sinn meiri en efni standa til.
Sérstaklega mun þetta eiga við
þegar sendifulltrúar eða njósnarar
segja frá samskiptum sínum við
forystufólk í stjórnmálaflokkum og
öðrum hagsmunahreyfingum. Sam-
ræður sendifulltrúa í kokteilveislum
eða á fundum við þingmenn eða
ráðherra verða í frásögnum skýrslu-
höfunda að hálfgerðum leynifund-
um þar sem stjórnmálamenn tjá sig
í hálfum hljóðum um hluti sem
þykja mega ríkisleyndarmál. Þann-
Verðbólgu-
hraðinn 2%
KAUPLAGSNEFND hefur reikn-
að vísitölu framfærslukostnaðar
miðað við verðlag í júlíbyijun
1992. Vísitalan í júlí reyndist
verða 161,4 stig og hækkaði um
0,2% frá júní 1992.
Matvara hækkaði um 1,0% sem
olli um 0,19% hækkun vísitölu fram-
færslukostnaðar. Rekstrarkostnaður
bifreiðar jókst um 0,2% sem hafði í
för með sér 0,04% hækkun vísi-
tölunnar og breyting ýmissa annarra
vöru- og þjónustuliða olli um 0,07%
hækkun vísitölunnar.
Á móti vó lækkun á drykkjarvör-
um um 1,4% sem hafði í för með sér
0,06% lækkun vísitölu framfærslu-
kostnaðar.
Síðastliðna tólf mánuði hefur vísi-
tala framfærslukostnaðar hækkað
um 3,5%. Undanfama þijá mánuði
hefur vísitalan hækkað um 0,5% og
jafngildir sú hækkun um 2,0% verð-
bólgu á heilu ári.
ig var reynt að gera Stefán Jóhann
Stefánsson að nokkurs konar upp-
ljóstrara erlendra ríkja í Tangen-
málinu svokallaða fyrir nokkrum
árum. Skýrslur í erlendum söfnum
voru teknar gildar „at face value“.
Sendiráð og starfsmenn þeirra
reyna á stundum að réttlæta tilveru
sína og störf með því að vilja nota
misvel frásagnarstíl Ian Flemm-
ings. Sagan um James Bond er
spennandi. Okkar skylda, sem les-
um heimildir, er að greina sam-
hengi hlutanna og sjá frásagnar-
gildi þeirra út frá því. Það er sjaldn-
ast hægt að dæma heimild fyrir-
fram sem ónothæfa, en ef hún er
notuð með öðrum gögnum getur
gildi hennar aukist.
Fjölmiðlar
Fjölmiðlar starfa undir mikilli
pressu og verða að hafa hraðann á
til að sinna skyldum sínum og ná
athygli „neytandans".
í fréttum undanfarið hafa skjöl
úr söfnum í Rússlandi komist í há-
mæli. í raun og veru voru engar
óvæntar upplýsingar veittar þegar
sagt var frá að skjöl væru til um
Halldór Kiljan Laxness eða Kristin
E. Andrésson. Samskipti íslenskra
kommúnista/sósíalista við alþjóða-
samtök kommúnista eru ekki jafn
hulin myrkri eins og af er látið.
Nokkrar prentaðar þingskýrslur frá
þriðja og fjórða áratugnum sýna
þátt íslenskra kommúnista í þessu
samstarfí. Þegar Kommúnista-
flokkur íslands var lagður niður og
Sósíalistaflokkurinn stofnaður árið
1938 var ljóst að kommúnistar ætl-
uðu sér ekki að hætta að lofa Sovét-
ríkin. Það verður fengur í að fá
nákvæmlega skjalfesta alla alþjóð-
lega starfsemi kommúnista. Sá tími
er framundan.
í útvarpi og ríkissjónvarpi hinn
8. júlí var frá því greint að sendifull-
trúar Sovétríkjanna hefðu sent
skýrslur til sovéska kommúnista-
flokksins um samskipti sín við
nokkra menn úr Alþýðubandalag-
inu.
Formaður Alþýðubandalagsins,
Ragnar Arnalds, var sagður valda-
lítill í frétt útvarpsins. Lúðvík Jós-
epsson, Magnús Kjartansson og
Eðvarð Sigurðsson voru sagðir hafa
lýst yfir áhuga sínum árið 1971 á
að Alþýðubandalagið tæki upp að
nýju samskipti sín við sovéska
kommúnistaflokkinn, en þeim hafði
verið slitið í kjölfar innrásar Sovét-
ríkjanna í Tékkóslóvakíu 1968.
Þessu neitar Ragnar Arnalds í við-
tölum í flölmiðlum og bendir á að
skýrsluhöfundar hafi líklega étið
þetta upp úr Morgunblaðinu, sem
á þessum tíma hélt því fram að
gömlu félagarnir úr Sósíalista-
flokknum réðu lögum og lofum í
Alþýðubandalaginu. Á sama hátt
svaraði Lúðvík Jósepsson. Líklega
hefur áhugasvið hans um atvinnu-
mál landsins, innanlandsmálin, alla
tíð valdið því að hann hefur viljað
gera stefnu íslenskra sósíalista
óháða utanríkismálum og þróun í
ríkjum „sósíalismans". Borðleggj-
andi er að aldrei var borin upp til-
laga þess efnis á vegum flokksins
um að endurvekja samskiptin við
sovéska flokkinn. Það er vitað. Ljóst
er að sú hugmynd hefði ekki hlotið
hljómgrunn þá, þótt nokkrir flokks-
menn hafi ekki verið fráhverfir
óformlegum eða hálfopinberum
tengslum. Fyrirvarinn í fréttum
gleymist og viðbrögðin við svörum
viðmælenda láta á sér standa. Stað-
hæfingin er endurtekin og lifir
áfram.
Nýjar rannsóknir framundan
Framundan eru fjörugar rann-
sóknir um sögu íslenskra sósíalista
í ljósi nýrra heimilda. En það verð-
ur að gjalda varhuga við þeirri skoð-
un að láta sögupersónur liðins tíma
„Sendiráð og starfs-
menn þeirra reyna á
stundum að réttiæta til-
veru sína og störf með
því að vilja nota misvel
frásagnarstíl Ian
Flemmings. Sagan um
James Bond er spenn-
andi.“
setjast á einhvern sakamannabekk
og ætla að dæma athafnir þeirra
sem pólitíska óhæfu. Það þarf að
sýna aðgætni og láta allar rann-
sóknir byggjast á yfirveguðu mati,
sem felst meðal annars í því að
athuga forsendur hvers tíma fyrir
sig. Tilhneigingin í umræðunni er
að gera þá aðila er samskipti höfðu
austur á bóginn samseka þeirri úr-
kynjun sem átti sér stað í Sovétríkj-
unum.
Rétt fyrir fall Berlínarmúrsins
ræddu nokkrar fræðistofnanir
nauðsynina á að fara ofan í sauma
á sögu Kominterns, alþjóðasam-
bands kommúnista (1919-1943).
Þar eiga sagnfræðingar og stjórn-
málafræðingar að kanna fordóma-
laust og flokksópólitískt þessa sögu
og endurmeta í ljósi nýrra heimilda
þessa þróun. Möguleikar fræði-
manna til jafnræðis í aðgangi að
viðeigandi heimildum eru kannaðir.
Undirritaður tengist þessu alþjóð-
Stefán F. Hjartarson
lega verkefni og vonast til að mat
fræðimanna muni einnig höfða til
almennings.
Höfundur er sagnfræðingur og
stundar rannsóknir á sögu
stjórnmála- og stéttarfélaga.
HJÓLAÐ YFIR
VATNAJÖKUL Á
FJJAD.LAD-OJJOILUM
Leiðangursmenn
nota eftirfarandi
búnað frá GÁP:
MONGOOSE
IBOC Pro fjallahjól,
MADDEN hjólatöskur,
KINKO hjólahanska,
LARM hjólabuxur og
ADVENT hjálma.
Lagt verður af stað frá fjallahjólabúðinni GÁP Faxafeni 14 í dag,
laugardag 11. júlí kl. 11:30. Búnaðurinn verður til sýnis og
leiðangursmenn veita upplýsingar á milli kl. 10:00 og 11:30.
Afrek á MONGOOSE fjallahjólum á íslandi eru bestu meðmælin.
Skíðalandslið íslands hjólaði á fjórum dögum hringinn
í kringum landið á MONGOOSE fjallahjólum.
Fjallgöngumenn fóru á MONGOOSE fjallahjólum
á Hvannadalshnjúk, Snæfell, Bárðarbungu og KverkfjöÍI.
Á íslandsmeistaramóti fullorðinna á fjallahjólum, hrepptu
keppendur á MONGOOSE fjallahjólum 1. og 3. sætið.
Notum hjálm.
Virðum viðkvæma náttúru landsins.
Fjallahjólabúðin
CAP
Nútíðinni Faxafeni 14, sími: 68 55 80