Morgunblaðið - 11.07.1992, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JÚLÍ 1992
29
Minning:
Halldóra Jónsdóttir
frá Skeggjastöðum
Fædd 17. ágúst 1888
Dáin 16. júní 1992
Halldóra Jónsdóttir lést á Drop-
laugarstöðum í Reykjavík hinn 16.
júní sl., tæpra 104 ára gömul, eftir
skammvinn veikindi. Hún fékk heila-
blóðfall í svefni þremur dögum áður,
en hafði fótavist hvem dag fram að
því. Hún var jarðsungin frá Hall-
grímskirkju 23. júní sl. Lokið er
óvenjulangri og farsælli ævi þessarar
heiðurskonu, sem ég ætla að minn-
ast í nokkrum orðum að leiðarlokum.
Dóra var fædd á Skeggjastöðum
í Flóa, næstyngst 9 systkina. Þau
voru þessi: Bjarnhéðinn (f. 1876, d.
1920) jámsmiður í Reykjavík, Guð-
mundur (f. 1877) klæðskeri í
Kanada, Ragnheiður (f. 1878, d.
1931) húsmóðir í Túni, amma þess
sem þetta ritar, Halldór (f. 1879, d.
1946) bóndi á Skeggjastöðum, Sæ-
mundur (f. 1881, d. 1964) bóndi á
Neistastöðum og síðar verkamaður
á Eyrarbakka, Helgi (f. 1885, d.
1977) skipstjóri í Grimsby, Guðjón
(f. 1887, d. 1958) vinnumaður á
Skeggjastöðum, Halldóra og Jón (f.
1891, d. 1973) múrari í Reykjavík.
Uppeldissystir hennar er Kristín
Kristjánsdóttir frá Bollastöðum, sem
lengi vann við kaffisölu í Iðnó og er
orðin 95 ára að aldri, vel em.
Foreldrar Halldóru voru þau hjón-
in Guðrún Bjarnhéðinsdóttir (1847-
1933) frá Þjóðólfshaga í Holtum,
Einarssonar og konu hans Guðrúnar
Helgadóttur frá Markaskarði, og Jón
Guðmundsson (1841-1927) frá
Skeggjastöðum, Þorvaldssonar
bónda í Auðsholti, Björnssonar í
Vorsabæ á Skeiðum, Högnasonar
lögréttumanns á Laugarvatni,
Björnssonar prests á Snæfoksstöð-
um. Kona Guðmundar var Halldóra
Jónsdóttir frá Sviðholti. Hún átti
áður Diðrik Benediktsson frá Hraun-
gerði og er af þeim komið m.a.
Vorsabæjarfólkið í Ölfusi og Kaldár-
hottsfólkið í Holtum. (Mynd af
Skeggjastaðahjónunum ásamt 6
börnum þeirra, m.a. Halldóru, er birt
í Ijósmyndabók Haralds Blöndals,
Ljósmyndarinn í þorpinu, nr. 71, Rvk
1983.)
Jón á Skeggjastöðum var vel hag-
ur maður á tré og járn og Guðrún
kona hans saumaði föt, m.a. kjóla,
og sneið sjálf en þá var ofið í þá
heima á Skeggjastöðum. Handlagn-
ina hefur Dóra því erft frá báðum
foreldrum. Bræður hennar vom góð-
ir smiðir og Ragnheiður systir henn-
ar gerði einnig hluti af listfengi,
m.a. í tré.
Halldóra ólst upp á Skeggjastöð-
um og mundi fyrst eftir sér um 8
ára aldurinn þegar hún fór gangandi
til Laugardælakirkju með móður
sinni og sama árið, 1896, urðu jarð-
skjálftamir miklu sem hún mundi
vel. Ekkert hrundi af bænum á
Skeggjastöðum en heimilisfólk hafð-
ist við eina nótt úti á túni. Dóra
gekk ekki í skóla en Bjarnhéðinn
bróðir hennar kenndi henni að stafa
og hún lærði að skrifa og reikna hjá
manni á næsta bæ, Jóhanni Daníels-
syni í Starkarhúsum í Hraungerði-
storfunni.
Dóra fermdist í nýju kirkjunni í
Hraungerði á hvítasunnunni árið
1903 hjá séra Ólafi Sæmundssyni,
þá 14 ára, ásamt 9 öðrum bömum.
Hún fermdist í skautbúningi sem var
fenginn að láni handa henni, en hún
eignaðist peysuföt þegar hún var
fermd. Hún fékk söðul árið 1907 og
fór þá út að Ölfusá til að sjá kónginn.
Þegar hún var 24 ára, árið 1912,
fór hún sína fyrstu ferð til Reykjavík-
ur, á hesti, til að fara í húsmæðra-
skóla hjá þeim Hólmfríði Gísladóttur
og Ingunni Bergmann. Skólinn var
í Iðnó og starfaði í 2 mánuði. Það
var það fyrsta sem hún fór að heim-
an. Það var góður lærdómur að vera
hjá Hólmfríði og Ingunni, kennd
bæði matreiðsla og framreiðsla, og
að baka og stífa, og ýmsir skólapilt-
ar nutu þess, því þeir borðuðu marg-
ir hjá þeim.
Á Skeggjastöðum var mikill gesta-
gangur því að bærinn var í þjóðbraut
og þar var jafnframt greiðasala.
Dóra liafði því nóg að gera heima
og einnig var hún stundum fengin
til að hjálpa til í Þjórsártúni, þegar
fundir voru þar. Á veturna vom
skemmtanir í sveitinni, bæði í Króki
og Hjálmholti, og þegar ungmenna-
félag var stofnað gekk Dóra í það.
Alfarin fór Halldóra til Reykjavík-
ur 2. janúar 1919 og fékk vinnu hjá
vinkonu sinni, Sigríði Þorsteinsdótt-
ur, sem rak saumaverkstæði á Ný-
lendugötunni og saumaði kjóla. Þeg-
ar kom fram á vorið minnkaði um
vinnu og fór hún þá til Andersen &
Lauth og var þar með hléum fram
til 1939 við karlmannafatasaum. Þau
vinnubrögð hafði hún lært af bróður
sínum Guðmundi þegar hann kom
heim eftir að hafa lært klæðskeraiðn
í Reykjavík og sneið og saumaði föt
á 6 bræður sína á Skeggjastöðum
með aðstoð Halldóm.
Hún hefur lýst vinnuaðstæðum
sínum og kjömm saumakvenna í
Reykjavík í sambandi við könnun
sem gerð var á þeim störfum árið
1984 og er fróðlegt að skyggnast
um á þeim starfsvettvangi eins og
hún lýsir honum þar. Hún var á stríðs-
ámnum hjá Gefjuni, frá 1939 til 1944,
þegar Hótel ísland brann, en þar hjá
var saumastofan til húsa. Síðan var
hún aftur í vinnu hjá Andersen &
Lauth í tíu ár og að síðustu hjá Sport-
veri í fastri vinnu frá 1954-1960.
Guðmunda Jóns-
dóttir - Kveðjuorð
Fædd 12. september 1903
Dáin 19. júní 1992
Hinn 19. júní síðastliðinn lést á
Hrafnistu í Reykjavík kær vinkona
mín og velgjörðarkona, Guðmunda
Jónsdóttir, sem lengst átti heimili á
Öldugötu 53 í Reykjavík.
Guðmunda var fædd 12. septem-
ber 1903 á Grettisgötu 29. Hún var
dóttir hjónanna Guðrúnar Guð-
mundsdóttur og Jóns Gestssonar,
sjómanns og steinsmiðs. Á Grettis-
götu leigði fjölskyldan og bjó þröngt,
aðeins í einu herbergi. Þar bjuggu
foreldrar Guðmundu í átta ár en þá
keyptu þau hús á Laugavegi 77. Það
var tvílyft timburhús, og þar fór vel
um alla fjölskylduna. Foreldrar Guð-
mundu voru ættuð úr Flóanum. Þau
kynntust í Kaldaðarnesi, þar sem
þau vom bæði vinnuhjú. Á stórbýlinu
voru þau gift og haldið veglegt brúð-
kaup. Jón og Guðrún báru fólkinu í
Kaldaðamesi vel söguna og minnt-
ust allrar fjölskyldunnar með hlýju
og virðingu.
Guðmunda var elst af börnum
Jóns og Guðrúnar. Yngri voru bræð-
urnir Elías og Egill, en þeir eru báð-
ir látnir. Móðuramma Guðmundu bjó
í Hallskoti, nálægt Eyrarbakka, og
þangað fór Guðmunda með móður
sinni og bræðram í sveit á sumrin
öll sín bemsku- og unglingsár, enda
kunni hún öll algeng sveitastörf. Um
tvítugt ræðst Guðmunda í verslun
til Guðrúnar Jónasson og Gunnþór-
unnar Halldórsdóttur, en þær ráku
saman verslun í Reykjavík um ára-
bil. Þar vann Guðmunda um tíu ára
skeið, eða þar til hún gifti sig. Guð-
mundu líkaði mjög vel að vinna hjá
þessum heiðurskonum og þeim hefur
eflaust líkað mjög vel við Guðmundu
sem að minnsta kosti sýndi sig í því
að þær tóku hana með sér í inn-
kaupaferð til Englands. Þá var ferð-
ast á skipum milli landa og utan-
landsferðir ekki algengar eins og
nú er.
Árið 1933 giftist Guðmunda
Steindóri Árnasyni, skipstjóra frá
Höfðahólum á Skagaströnd. Þau
hófu búskap á Öldugötu 53 en þau
keyptu það hús í félagi við foreldra
Guðmundu. Guðmunda og Steindór
eignuðust tvo syni, Árna sem dó
aðeins sex ára gamall og Jón sem
er Iærður loftskeytamaður og er gift-
ur Guðnýju Ragnarsdóttur. Þau búa
á Einimel og eiga tvö böm og þijú
barnabörn. Oft minntist Guðmunda
á Árna son sinn sem svo ungur var
burtu kallaður, en hann dó úr bráða-
berklum.
Ég gekk í Kvennaskólann í
Reykjavík, sem þá var fjögurra vetra
nám. Faðir minn Ernst Berndsen og
Steindór Árnason vom æskuvinir.
Annan veturinn sem ég var í skólan-
um fluttist ég til þessara ágætu
hjóna. Ég var afar heppin að lenda
hjá þessu yndislega fólki, og þau
tóku mér eins og dóttur og Jón son-
ur þeirra, sem þá var tíu ára, en ég
sautján ára, tók mér eins og stóm
systur og þannig hefur vinátta okk-
ar verið æ síðan. Þegar ég kom á
Öldugötu 53 árið 1948 bjuggu for-
eldrar Guðmundu á jarðhæðinni,
Egill bróðir hennar og Soffía kona
hans með sin fimm börn bjuggu á
annarri hæð, Guðmunda, Steindór
og Jón sonur þeirra á þriðju hæð og
í kvistherbergi í risinu bjó Halldóra
móðursystir Guðmundu. Allt frænd-
fólk í húsinu, það var mjög ánægju-
legt að kynnast þeim öllum. Heimili
Guðmundu og Steindórs var mjög
til fyrirmyndar, mikil gestrisni og
rausnarlegt. Guðmunda var mjög
mikil og góð húsmóðir, mjög vandlát
með allt sem hún hafði handa á
milli og í kringum sig, vildi hafa
allt fyrsta flokks. Ég minnist þess
hve vinkonum mínum úr skólanum
þótti gott að koma þar og bám mikla
virðingu fyrir þeim hjónum.
Guðmunda minntist oft á árin sem
hún var í versluninni hjá þeim Gunn-
þómnni og Guðrúnu, en þær urðu
allar vinkonur ævilangt og einnig
miklar vinkonur Steindórs eftir að
þau Guðmunda giftu sig. Steindór
mat þessar konur mikils, vildi allt
fyrir þær gera og bar mikla virðingu
fyrir þeim. Þær sýndu best vináttu
sína við þau með því að láta þau
hafa land undir sumarbústað í Hest-
vík við Þingvallavatn, en Guðrún og
Gunnþórunn áttu Nesjar í Grafningi.
Guðmunda var fædd og uppalin í
Reykjavík og engan hef ég þekkt
meiri Reykvíking. Hún unni borginni
sinni og sagði oft: „Blessuð borgin
mín.“ Hún naut þess að sjá borgina
breiðast út yfír holt og hæðir. En
Jóhann F. Sigvaldason,
Brekkulæk — Minning
Fæddur 1. ágúst 1905
Dáinn 30. júní 1992
Ég ætla með fáeinum orðum að
minnast frænda míns, Jóhanns Frí-
manns á Brekkulæk. Jóhann fæddist
\ á Melstað (Mel) í Miðfirði 1. ágúst
1905, sonur Hólmfríðar Þorvalds-
dóttur og Sigvalda Bjömssonar
smiðs. Árið 1906 flyst fjölskyldan
að Brekkulæk i sömu sveit og þar
ólst hann upp ásamt systkinum sín-
um, Birni, Þorvaldi (dáinn 21. janúar
1927), Arinbimi (dáinn 8. maí 1907),
Svanborgu, Sigríði (dáin 16. nóvem-
ber 1966), Gyðu og Böðvari.
Jóhann hafði hug á að menntast
og skólaganga hans hófst í Hvítár-
bakkaskóla í Borgarfirði og í fram-
haldi af því stundaði hann nám í
lýðskólum í Þýskalandi á ámnum í
kringum 1930. Meðan á Þýskalands-
dvölinni stóð ferðaðist hann suður
um Evrópu, Balkanskaga og allt
suður til Litlu-Asíu.
Með alla sína þekkingu erlendis
frá sneri Jóhann heim og hóf nám í
Kennaraskólanum þar sem hann lauk
prófi 1936. Næstu árin var hann
farkennari víðsvegar um landið, en
sneri heim í sína sveit 1942 og kenndi
í Ásbyrgi í Miðfirði (nú Laugar-
bakkaskóli) og tók jafnframt við
búinu á Brekkulæk.
Árið 1947 giftist hann Sigurlaugu
Friðriksdóttur, f. 22. júní 1921, d.
1. september 1987, frá Stóra-Ósi og
eignuðust þau fjögur börn: Arin-
bjöm, f. 5. mars 1950, Friðrik, f.
30. júli 1952, Sigvalda, f. 17. mars
1958 og Hólmfríði, f. 18. ágúst 1959.
Fósturdóttir Sigurlaugar og Jóhanns
er Hrefna Markan. Aður en Jóhann
giftist eignaðist hann son með Ás-
dísi Helgadóttur, Hörð, f. 11. nóvern-
ber 1932, dó af slysförum 1970.
líklega unni hún engum stað eins
mikið og sumarbústaðnum sínum í
Hestvík. Hún og Steindór nutu þess
að vera þar og draga að sér heil-
næma loftið við Þingvallavatn.
Þangað fór ég oft með þeim og syni
þeirra og þar finnst mér, eins og
þeim, paradís. Á sínum efri áram
reyndu þau að vera þar sem mest á
sumrin og glöðust vom þau að vera
þar með barnabörnin sín, Harald og
Guðmundu, með sér.
Síðustu árin sem þau hjónin lifðu
dvöldu þau á Hrafnistu og þar and-
aðist Steindór árið 1986. Guðmunda
vinkona mín var orðin södd lífdaga
og átti þá ósk heitasta að mega
kveðja þetta líf. Hún var viss um að
á næsta tilvemstigi biðu sín vinir.
Ég vil þakka þeim hjónum Guð-
mundu og Steindóri fyrir alla elsku
sína og góðvild við mig og fjölskyldu
mína. Jóni, Guðnýju, börnum þeirra,
tengdabörnum og barnabörnum
sendum við okkar innilegustu sam-
úðarkveðjur.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
(V. Briem.)
Helga Berndsen.
í heimasveitinni fékk Jóhann sinnt
sínum hugðarefnum, ræktun lands
og lýðs. Einu sinni kennari, alltaf
Á kvöldin var Halldóra stundum
fengin til að uppvarta á hótelum
þegar veislur voru og var eftirsótt
til slíkra starfa.
Halldóra hafði því nóg að gera um
sína daga, þó að hún stofnaði ekki
til fjölskyldu, ætti hvorki mann né
börn. Hún leigði alla tíð herbergi eða
íbúð, m.a. á Brávallagötunni og
Mánagötunni, og ailtaf var hún vel
liðin af þeim sem hún leigði hjá og
batt vinskap við það fólk. Hún rétti
oft hjálparhönd þeim sem þurftu 'á
því að halda og var artarleg og vin-
föst manneskja og átti marga vini.
Hún átti auðvelt með að umgangast
fólk og var glöð í hópi góðra vina
og ættingja og hafði um margt að
spjalla. Hún tók þátt í félagsstarfi
með Árnesingum og fór í ferðir með
Ferðafélaginu og öðrum félagasam-
tökum sem hún átti aðild að, t.d.
Hallgrímskirkju. Hún fór aðeins einu
sinni til útlanda, til að heimsækja
Helga bróður sinn í Englandi árið
1922. Annars heimsótti hún frænd-
fólk og vini fyrir austan á hveiju ári
og hjálpaði til þar sem þörf var fyrir
það.
Árið 1982 flutti Dóra á Droplaug-
arstaði þegar það hús var opnað.
Hún tók þá sinn þátt í því að sauma
dúka í borðstofu, lagði til saumavél
og faldaði og býr stofnunin enn að
því. Þannig sparaði hún sig hvergi,
hélt áfram að vinna handavinnu og
gaf ættingjum sínum, hvort sem vom
púðar eða annað, unnið með lista-
handbragði.
Þegar Halldóra varð tíræð hélt hún
upp á afmæli sitt í Skíðaskálanum
og síðasta ferðin hennar út fyrir
borgina var einmitt í lok maí til þess
að skoða nýja skíðaskálann, sem þá
var rétt óopnaður. Hún hélt mikið
upp á þann stað eins og margir Reyk-
víkingar bæði fyrr og síðar.
Á síðustu vikum var sjónin farin
að daprast og í síðasta skipti sem
ég heimsótti Halldóm hafði hún orð
á því hve dimmt væri yfir upp á síð-
kastið. Ég skildi það líka þeim skiln-
ingi, að halla tæki hennar eigin degi
en áhuginn á því sem var að gerast
í kringum hana var enn óbilaður og
minnið á fólk og atvik hið sama og
áður. Reisn hennar var á sínum stað
því að hún var alla tíð myndarleg
kona.
Halldóra bar aldurinn einstaklega
vel, svo að ég held að fáir samlandar
hennar hafí lifað svo lengi og jafn-
framt eins vel sem hún gerði. Hún
var glaðsinna og full af bjartsýni,
fylgdist vel með dægurmálum, var
ósátt við skoðanabræður í stjómmál-
um þegar henni þótti þeir bmðla
með almannafé, en gladdist með
borgarstjórn í Höfða þegar Reykvík-
ingar voru orðnir 100.000. Hún lifði
líka að sjá ótrúlega miklar breyting-
ar jafnt í borginni sem í sveitinni á
löngum lífsferli sínum.
Hún hélt mikið upp á frændfólk
sitt og þess nutum við löngum, frá
bamæsku til fullorðinsára. Hennar
er nú saknað af frændum og vinum
og einlæg þökk er henni hér færð
fyrir allt sem hún gerði fyrir okkur.
Hressilegt viðmót hennar, rausn
hennar og elskulegheit gleymist ekki.
Blessuð sé minning hennar.
Svavar Sigmundsson.
kennari. Alltaf var Jóhann að upp-
fræða viðmælendur sína um íslenska
menningu, mál, sögu, bókmenntir
fomar og nýjar og ekki síður menn-
ingu annarra þjóða. Ekki spillti það
fyrir Jóhanni að hann hafði ríkt skop-
skyn og kunni margar góðar kímni-
sögur sem krydduðu frásagnir hans.
En Jóhann var heilsuveill í fjölda
ára og varð að gangast undir miklar
skurðaðgerðir og vera langdvölum á
sjúkrahúsum. Því varð hann að hætta
kennslu, en búskap stundaði hann
svo lengi sem kraftar entust. Friðrik,
sonur hans, tók síðan við búinu og
síðustu árin var Jóhann á sjúkrahús-
inu á Hvammstanga.
Það sem ég minnist fyrst og síð-
ast þegar ég hugsa um Jóhann em
hendumar. Hendurnar sem straku
og sléttuðu blað í gamalli bók sem
hann var að binda inn. Hendurnar
sem snertu varlega blöð á hríslu sem
átti að vaxa upp og verða að stóm
tré. Hendurnar sem blíðlega snertu
grasið sem óx upp úr fallegri sléttu
þar sem áður var melur.
Ég votta bömum hans og öðmm
aðstandendum samúð mína.
Jóhanna Björnsdóttir.