Morgunblaðið - 19.07.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 1992
Grétar Reynisson: Án titils.
Evrópskt málverk
Sigurður Örlygsson: Alþjóðamál.
Jón Axel Björnsson: Án titils.
________Myndlist
Bragi Asgeirsson
Margir listunnendur minnast
áreiðanlega Listmunahússins við
Lækjargötu, sem starfrækt var
af miklum myndarskap um nokk-
urra ára skeið á síðasta áratug,
en ekki reyndist þó grundvöllur
fyrir.
Það voru fleiri listhús, sem
lognuðust út af um sömu mundir
og skrifaði ég sérstaka grein um
þá öfugþróun. Þetta var einmitt
um miðjan níunda áratuginn, sem
erlendis var tímaskeið mesta upp-
gangs í myndlist á öldinni og
blómstruðu listhúsin sem aldrei
fyrr, og verð á málverkum marg-
faldaðist og þá einkum Impres-
sjónistanna, og málara tuttugustu
aldarinnar. Jafnvel verð á mynd-
verkum nafnkenndra listamanna
á milli þrítugs og fertugs hljóp
upp í milljónir dollara.
Þessi þróun náði aldrei hingað
nema að því leyti, að á tímaskeiði
var óvenju mikil sala á myndverk-
um í listhúsum borgarinnar, en
það stóð stutt og dæmið snerist
fljótlega við er samdrátturinn í
þjóðfélaginu fór að segja til sín
fyrir alvöru.
Erlendis gengu kaupahéðnar
of 'langt í viðleitni sinni til að
sprengja upp verðið á verkum sí-
gildu meistaranna og boginn var
einnig spenntur of hátt á verð-
bréfamarkaðinum, svo að í lok
áratugarins var hrun fyrirsjáan-
legt.
Sviðið er þannig núna, að alls
staðar er kreppa á listamarkaðin-
um, heimsþekkt listhús hafa
minnkað við sig umsvif og mörg
hafa stokkað upp starfsemina og
sum lokað. Hlutirnir hafa farið í
háaloft hjá uppboðsfyrirtækjun-
um og fyrrum samheijar hafa
hlaupið hver í sína átt.
En þrátt fyrir allt eru mynd-
verk nafnkunnra erlendra lista-
manna ennþá nokkrum hundruð
prósentum dýrari en í upphafi síð-
asta áratugar og málverkamark-
aðurinn virðist vera að jafna sig,
þó hægt gangi.
í ljósi þessa alls og stöðunnar
í dag lýsir það miklu hugrekki og
bjartsýni að hefja starfsemi list-
húss á þeim grundvelli sem Knút-
ur Bruun hyggst reka Listmuna-
húsið nýja í Hafnarhúsinu.
Ymsir listamenn hafa hreiðrað
um sig í þessari miklu og sögu-
frægu byggingu og einstökum
hefur tekist að koma sér upp af-
bragðs vinnuaðstöðu, auk þess
sem Grafíkfélagið er sem óðast
að koma þar upp fyrsta opna graf-
íkverkstæðinu á Islandi.
Þessi þróun er mjög ánægjuleg
og hún er merkilega samstiga
svipaðri þróun víða erlendis, er
listamenn flytja inn í yfírgefin
pakkhús, og þannig er starfrækt
stór og mikil menningarmiðstöð í
gamla pakkhúsinu á Krístjáns-
höfn í Kaupmannahöfn (Gammel
Dok Pakhus). Þar geta myndlist-
armenn unnið á fullkomnum verk-
stæðum ýmissa hliðargeira mynd-
listar, og notið aðstoð sérhæfðra
og reyndra fagmanna. Þá hafa
arkitektar einnig fengið þar inni
og eru með reglulegar sýningar.
En það bíður síns tíma að segja
frá því öllu því að á dagskrá er
að skoða húsakynnin hátt og lágt
í náinni framtíð.
Ég get þessa alls vegna þess,
að hljóðara en skyldi hefur verið
um þetta framtak Knúts Bruun,
en það er einungis vegna þess að
opnun hússins rakst á löngu
skipulagðar utanlandsferðir
beggja þeirra, er að staðaldri rita
listrýni í blaðið.
Innréttingin er mjög svipuð og
í slíkum húsum erlendis, hrá og
opin, svo að gott rými er fyrir
stór og fyrirferðarmikil myndlist-
arverk, auk þess sem hátt er til
lofts. Þannig séð bætir það úr
brýnni þörf hér í borg, auk þess
að aðalsalurinn er hæfilega stór
og ætti að geta skapað meiri nánd
á milli skoðandans og myndlistar-
verkanna, sem til sýnis eru hveiju
sinni en t.d. fyrir er að Kjarvals-
stöðum, sem var áður eini boðlegi
staðurinn fyrir yfirstærðir mynd-
listarverka.
En um leið er hætta á að hin
minni og viðkvæmari verk gjaldi
hijúfleikans nema komið sé til
móts við þau með sérstökum út-
búnaði.
Eins og mörgum mun kunnugt
þá hafa yfírstærðir málverka
mjög verið í tísku í Evrópu á und-
anfömum árum og var það ein-
mitt nýja málverkið svonefnda
sem hratt þeirri þróun af stað í
byijun síðasta áratugar. Og auð-
vitað voru íslendingar með á nót-
unum eins og fyrri daginn, og
þannig er hér hópur manna er
helst fínnst það hlutverk sitt, að
sprengja upp allt stærðarskyn
fólks þegar málverk er annars
vegar.
Hugmyndin var því nærtæk að
virkja nokkra þeirra eftir að þetta
opna gímald var tekið í gagnið
og þannig sýna þar út júlí þeir
Sigurður Örlygsson, Grétar Reyn-
isson og Jón Axel Björnsson, sem
allir eru kunnir fyrir flest annað
en að hræðast miklar stærðir og
víddir á myndfleti.
Það er fleira, sem þeir félagar
hafa sameiginlegt, þó myndverk
þeirra séu í sjálfu sér ólík og það
er að evrópsk áhrif hraða og fírr-
ingar má greinilega lesa úr verk-
um þeirra og mun frekar en t.d.
áhrif frá íslenskum mannlífsvett-
vangi.
Þannig renna saman ólík stíl-
brigði í verkum Sigurðar Örlygs-
sonar, en í þeim kennir maður
sterka súrrealistíska undiröldu,
magnaða fortíðarþrá, kröftuga
notkun áhrifameðala í pensilför-
unum (effekta) og ábúðamikla
samsetningu aðskotahluta (As-
semblage). Hér er Sigurður ekki
einhamur og virðist ráðast á hvert
verkefni af miklum fítonskrafti
og grípur þessi óvænti hamagang-
ur skoðandann föstum tökum.
Sigurður er vafalítið í hópi okkar
eftirtektarverðustu myndlistar-
manna í dag, en satt að segja er
spursmál hvort þetta sérstaka
myndmál standist tímans tönn og
endumýi sig við hveija skoðun.
Og þótt margt sé mjög vel gert
í þessum myndverkum í List-
munahúsinu skortir eitthvað á
fyrri ferskleika, og svo er sem þau
vegi bróðurlega salt milli mál-
verks og höggmyndar. Væri
næsta áhugavert ef Sigurður
kæmi fram með skúlptúrverk, sem
væri ekkert annað en skúlptúr-
verk og málverk sem væri ekkert
annað en málverk. Satt að segja
verður þessi samruni ásamt
skapalónstækninni er hann við-
hefur nokkuð eintóna er fram líð-
ur, því að það er einfaldlega ekki
allt fengið með stærðinni og
áhrifamættinum, en þetta er mjög
í samræmi við það sem margir
eru að fást við í ýmsum útgáfum
austan hafs og vestan, en hér
vantar þó heimspekina og bak-
grunninn eins og svo vel kemur
fram hjá hinum þýðverska Anselm
Kiefer og jafnvel Dananum nafn-
kennda Per Kirkegaard, svo við
förum svolítið norðar í álfunni.
Þótt sporöskjur og eilífðarfirrð
Grétars Reynisssonar sé af öðrum
toga en Sigurðar sækir hún þó
rætur sínar á líkar slóðir. Hið
stóra verk hans í enda salarins
er mjög áhrifamikið í fyrstu, en
eftir tvær skoðanir veit ég ekki
hvernig áhrifin munu endast og
eitthvað virðist mér skorta á ná-
kvæmnina, því að þegar svona
stórt og hnitmiðað verk er sett
upp mega engar misfellur sjást.
Ég kann persónulega mjög vel við
þessa tegund myndverka og
svörtu litatilbrigðin eru mjög
áhrifarík og sannfærandi.
Það virðist ýmislegt í geijun
hjá Jóni Axel Björnssyni, en mál-
verk hans opinbera frekar sálar-
glímu en nýja myndræna sann-
færingu. Jón Axel virðist vera að
yfirgefa þau form sem hafa verið
hvað mest ríkjandi í myndum hans
sl. áratug og eitthvað nýtt er að
ryðja sér til rúms, en maður áttar
sig enn ekki til fulls á því hvað
það er. Listrýninum fannst sem
hann svifi í eins konar tómarými
við skoðun þessara verka.
Rætur myndstíls Jóns Axaels
liggja í heiftugri tegund nýbylgju-
málverksins en félaga hans og
dettur manni þá helst í hug
Mimmo Paladino, en nú leitar
hann meira til mildari samsetn-
inga lita og forma, jafnvel safa-
ríkra jarðlita og grátóna.
En víst má telja að Jón Axel
sé að þreifa fyrir sér á svipuðum
nótum og áður en eins og hann
orðar það sjálfur „með mismun-
andi útfærslum og áherslum".
Hvað sem öllum vangaveltum
líður þá er sýning þremenning-
anna sú mest ögrandi og kröftug-
asta sem Listmunahúsið nýja hef-
ur staðið fyrir.