Morgunblaðið - 19.07.1992, Blaðsíða 19

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 1992
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 1992
19
Útgefandi Árvakur h.f., Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Atvinnumálastefna
Vonandi ber núverandi ríkis-
stjórn gæfu til að taka
ákvörðun um þorskveiðar á
næsta ári, sem byggir á framtíð-
arhagsmunum og velferð þjóðar-
innar en ekki þröngum skamm-
tímahagsmunum. En hver svo
sem niðurstaðan verður er tíma-
bært að hefja umræður um það
með hvaða hætti hægt er að
hleypa nýju lífi og auknum krafti
í atvinnulíf landsmanna. Sjávar-
útvegurinn er í kreppu, sem hann
fínnur ekki leið út úr, í landbún-
aði standa átökin um það að
draga úr framleiðslu, sem jafn-
framt dregur úr vinnu við úr-
vinnslu og dreifmgu landbúnað-
arafurða. Verksmiðjuiðnaður er í
öldudal að því leyti til, að þar
verður ekki vart nýrra tilþrifa og
ný stóriðja er enn sem komið er,
von en ekki veruleiki. Eina at-
vinnugreinin, sem augljóslega er
í vexti er ferðaþjónusta, þótt þar
eins og annars staðar megi búast
við sveiflum á milli ára.
Hvað veldur þessari stöðnun?
Eins og jafnan áður snýst svarið
að mestu um sjávarútveginn.
Ekki er lengur um það deilt, að
fjárfesting í sjávarútvegi er alltof
mikil og aflasamdráttur eykur
enn á þann vanda, sem_ leitt hef-
ur af offjárfestingu. Á þessum
vanda hefur ekki verið tekið.
Ýmsir forystumenn í sjávarútvegi
hafa ofurtrú á því, að kvótakerf-
ið leiði til hagræðingar og vilja
bíða eftir því, að það skili árangri.
Því miður er sá árangur hvergi
sjáanlegur og það eru villukenn-
ingar að halda því fram, að kvóta-
kerfið sé forsenda þess, að fyrir-
tæki í sjávarútvegi sameinist. Um
allan hinn vestræna heim samein-
ast fyrirtæki án þess að búa við
einhvers konar kvótakerfi í sinni
atvinnugrein!
Sannleikurinn er auðvitað sá,
að langflest fyrirtæki í sjávarút-
vegi eru svo illa stödd fjárhags-
lega, að stjórnendur þeirra hafa
hvorki bolmagn né þrek til þess
að takast á við meiri háttar skipu-
lagsbreytingar. Vinnutími þeirra
og starfsorka fer í að halda fyrir-
tækjum gangandi frá degi til
dags. Hins vegar hafa menn of-
næmi fyrir opinberum afskiptum
af sjávarútvegi sem öðrum at-
vinnugreinum vegna langrar og
slæmrar reynslu. Það er hins
vegar eftirtektarvert, að í þeim
iðnríkjum, þar sem bezt hefur
tekizt til um uppbyggingu at-
vinnufyrirtækja á undanfömum
áratugum hafa opinberir eða
hálfopinberir aðilar komið tölu-
vert við sögu en þó með öðrum
hætti en beinum afskiptum af
atvinnulífí eða beinni þátttöku í
því. Hér er átt við Japan og
Frakkland ekki sízt en að nokkru
leyti við Þýzkaland. Spurning er,
hvort við getum eitthvað af þess-
um þjóðum lært um það, hvernig
opinberir aðilar geta stutt við
bakið á atvinnuuppbyggingu án
beinna afskipta af atvinnurekstri.
Mikill niðurskurður á þorsk-
veiðum er fyrirsjáanlegur á
næsta fiskveiðiári og það væri
glapræði að fylgja þeim niður-
skurði ekki eftir með verulegu
átaki í endurskipulagningu sjáv-
arútvegs. Sú endurskipulagning
þarf ekki einungis að felast í
því, að stærri útgerðarfyrirtæki
fækki skipum í rekstri heldur
þarf hún líka að gerast á þann
hátt, að smærri útgerðarfyrir-
tæki í fámennum byggðarlögum
taki höndum saman um, að eitt
skip veiði þann afla, sem tvö skip
hafa sótt hingað til og jafnvel,
að sá afli verði unninn í einu físk-
verkunarhúsi í stað tveggja áður.
Það má telja nánast víst, að slík
breyting í sjávarútvegi nái ekki
fram að ganga á svo stuttum
tíma, sem nauðsynlegt er nema
með bakstuðningi stjórnvalda,
fjármálastofnana og sveitarfé-
laga.
Slíkur stuðningur þarf hins
vegar að koma til með einhveijum
öðrum hætti en hefðbundnum
afskiptum þingmanna og ráð-
herra, sem reynslan sýnir að
leysa mál til bráðabirgða en ekki
til frambúðar. Fyrsta skrefið til
þess að finna slíkum bakstuðn-
ingi við skipulagsbreytingu í sjáv-
arútvegi eðlilegan og hagkvæm-
an farveg er hins vegar, að fyrir
hendi sé almenn stefnumörkun
stjórnvalda. Ríkisstjórnin þarf að
vita að hveiju hún vill stefna í
atvinnumálum almennt og í mál-
efnum sjávarútvegsins sérstak-
lega. Slík alhliða stefnumörkun
liggur ekki fyrir eða hefur a.m.k.
ekki verið sett fram á þann hátt,
að hún hafi komizt til skila.
í því samdráttar- og kreppu-
ástandi,-sem ríkir í nánast öllum
helztu iðnríkjum heims er mönn-
um orðið ljóst, að stjórnvöld geta
ekki setið aðgerðarlaus hjá. Með
því er alls ekki sagt, að til beinna
afskipta af atvinnulífi eigi að
koma. í Morgunblaðinu í dag
kemur fram, að meðallánstími
lána sjávarútvegsins sé 6 ár og
greiðslubyrði af þeim lánum nemi
um 10-11 milljörðum á ári.
Hvernig í ósköpunum stendur á
því, að atvinnugreinin þarf að búa
við svo stuttan lánstíma og þunga
afborgunarbyrði á tímum verð-
tryggðra og gengistryggðra lána-
skuldbindinga? Þetta er lítið
dæmi um það, hvar stjórnvöld og
fjármálastofnanir geta komið við
sögu og gjörbreytt fjárhagsstöðu
sjávarútvegsfyrirtækja. Stjórn-
endur fjárhagslega veikburða
fyrirtækja knýja ekki slíkar
breytingar fram af eigin ramm-
leik.
Þjóðin þarf á að halda atvinnu-
málastefnu á nýjum forsendum,
sem tryggir frelsi í viðskiptum
og athafnalífí en byggir jafn-
framt á sameiginlegu átaki með
stuðningi stjómvalda, sveitarfé-
laga og fjármálastofnana, þar
sem það á við.
leitni okkar; eða freistingum þegar
græðgin er annars vegar.
Sameign er líka algengt eignar-
réttarform. Menn geta gimzt eigur
annarra en það er ekki hægt að
leggja þær útgjaldalaust undir sig,
tilaðmynda fískimið. Almennings-
hlutafélög geta tryggt skaplega
sameign, ef löggjafínn býr svo um
hnútana að engir geti lagt slík félög
undir sig einsog nú tíðkast. Ávöxt-
un eignar er eitt, en valdabröit í
skjóli fjármagns annað.
Sameign er annað en þjóðnýting.
Það sem menn eignast saman eiga
þeir að nýta saman einsog menn;
en ekki villidýr.
En sjálfsbjargarviðleitni er ekki
á nokkum hátt upphefjandi sjálfs-
hyggja.
Hófleg sjálfsbjargarviðleitni
þjóða, ekkisízt lítilla þjóða, er þeim
nauðsynlegur aflvaki. Barátta okk-
ar fyrir 200 mílna fiskveiðilögsögu
var sjálfsbjargarviðleitni, en ekki
græðgi. En þegar hvötin breytist í
græðgi verður hún einhver ógeð-
felldasti vitnisburður um manninn
sem ég þekki. í ætt við öskrið sem
við ætluðum að skilja eftir inni í
frumskóginum. En heyrist þó alls
staðar þarsem maðurinn er á stjái.
M.
(meira næsta sunnudag.)
71!
ÉG ER ENG-
»inn sérfræð-
ingur í Hume, las
hann eitthvað og
minntist á hann í ljóði
eftir að ég hafði verið
í Edinborg eitt sinn
sem oftar og hugnaðist það sem
ég las. Samræður um trúarbfögðin
urðu mér andleg svölun.
Fróðir menn segja mér, að deilt
sé um eignarréttarhugmyndir Hum-
es svoað enginn getur krafizt þess
af mér að ég sé sérfræðingur í svo
fióknu áhorfsmáli. Samt hef ég
ekki sannfæringu fyrir því, að sér-
eignarstrenginn vanti í mannlega
náttúru eins og þessi skepna er af
guði gerð. En það væri kannski
betra að maðurinn væri hópsál og
þyrfti aldrei að hafa áhyggjur af
meðfæddum sérkennum. En maður-
inn er ekki hópsál, þótt hann geti
verið félagslyndur. Hann stendur
nakinn andspænis guði sínum, full-
ur af mótsögnum og grimmilegum
freistingum. Ég er illur af því ég
er manneskja, syngur Jagó í Ótelló
Verdís.
Stundum er hinu góða fórnað á
altari hins ilia í eðli mannsins. Það
fínnst hinu góða eðli ósanngjarnt
einsog hægt er að lesa um hjá
Shakespeare og í Bréfí til Láru.
Og svo öll þessi endalausa tog-
HELGI
spjall
streita milli góðs og
ills. Sumt af þessu á
rætur í eigingirni
mannsins, annað staf-
ar af heldur óvinveittu
umhverfí. Við erum
ekki ógrimmari nú en
á dögum Sókratesar og Krists. En
ég fæ engan veginn séð að sér-
eignalöngun mannsins hljóti að vera
af hinu illa, um það er ég sammála
„hörðum“ fijálshyggjumönnum.
Þessi árátta getur þvert á móti ver-
ið jákvæður þáttur í lífsbaráttunni.
Stundum leiðir hún til afreka sem
heildin nýtur góðs af. Stundum tek-
ur græðgin öll völd, það er rétt.
Stundum kemur hið rétta eðli
mannsins bezt í ljós þegar erfíngj-
ar, ættmenni og einkavinir skipta
búi og allt fer í bál og brand. Það
er ekki Nozick að kenna, né Fried-
man eða Hayek. Það hafa ófáar
styijaldir orðið vegna illdeilna um
landamæri, þ.e. krafna um yfírráð
og eignarrétt á einhveijum jarð-
skikum, jafnvel þótt þar hafí hvorki
fundizt gull né olía.
Sjálfsbjargarviðleitni sem hveij-
um manni er í blóð borin hefur
komið mörgu góðu til leiðar. Hún
er okkur eðlislæg. Þess vegna þurf-
um við á eignarrétti að halda, hefur
Þorsteinn Gylfason bent mér á, til
að hafa stjórn á sjálfsbjargarvið-
REYKJAVÍKURBRÉF
Fjallkonan
o g frillu-
takið!
í SÍÐASTA
Reykj avíkurbréfí
var fjallað um EES-
samninginn og
stjórnarskrá ís-
lands og þá ekki
síst með hliðsjón af áliti löglærðra sérfræð-
inga sem komust að þeirri niðurstöðu að
samningurinn bryti ekki í bága við stjórn-
arskrá lýðveldisins. Auk þess hefur Morg-
unblaðið einnig birt sérfræðiálitið í heild
svo að lesendur gætu sjálfír áttað sig á
málinu og tekið afstöðu til efnisatriða
milliliðalaust. En hér á eftir verður nokkr-
um atriðum bætt við til íhugunar í tengsl-
um við þetta viðkvæma og mikilvæga mál
sem gert er ráð fyrir að Alþingi fjalli um
í næsta mánuði. Menn geta þá velt fyrir
sér fleiri atriðum en fram koma í álitinu,
þótt allar hugleiðingar leiði að lokum til
grunnhugmynda álitsins sem á að sjálf-
sögðu rætur í stjórnarskránni sjálfri og
túlkun á henni.
íslendingar hafa eins og aðrar þjóðir
sótt margt til alþjóðastofnana, bæði vernd
og réttindi, en því hafa að sjálfsögðu einn-
ig fylgt ýmiss konar skyldur. Áður hefur
verið nefnd aðild okkar að SÞ og stofnun-
um þeirra, en þá mætti einnig nefna að
fullveldi þjóða er oft ekki síst skilgreint
með skírskotun til landamæra, varna og
öryggis, en við höfum sett öryggismál
okkar og vamir í hendur Atlantshafs-
bandalaginu, ekki í þeim tilgangi að fram-
selja eða afsala okkur fullveldi þjóðarinn-
ar, heldur til að veija það og vernda.
Aðild okkar að samtökum norðurlanda-
þjóða tryggir hagsmuni íslenskra þegna,
en hún er ekki skuldbindingalaus af okkar
hálfu. Við tökum þátt í velferðarkerfi þjóð-
anna, samþykkjum atvinnuréttindi og til-
flutning þegnanna milli landanna, en það
var eitt viðkvæmasta atriði í deilunum hér
innanlands, þegar við öðluðumst fullveldi
1918 og jafnvel talað um að nú hefði Fjall-
konan verið tekin frillutaki!!
Nú hefur enginn neinar áhyggjur af
réttindum þess fólks sem hingað kemur
frá Norðurlöndum. Engum kemur til hug-
ar að hér sé um neitt framsal á fullveldi
að ræða þótt við hlítum ákvörðunum Norð-
urlandaráðs, enda gerum við það af fúsum
og frjálsum vilja.
VIÐ MUNUM
tímana tvenna. Við
höfum sjálf breyst
og allar aðstæður
okkar. Betri sam-
göngur en áður hafa fært okkur nær öðr-
um löndum og enginn hefur áhuga á því
að ísland einangrist enn einu sinni, þótt
íslendingar hafí haft allt að því ástríðu-
fulla löngun til að varðveita sérkenni sín
og arfleifð — og þá ekki síst tungu sína
og bókmenntir sem eru mikilvægasta
framlag íslendinga til heimsmenningar,
enda halda fornritin velli og ekki hefur
verið betur skrifað í annan tíma, hvorki
hér né erlendis.
Sú var tíðin að íslendingar réðu öllum
sínum málum sjálfír og þurftu ekki að
taka tillit til annarra en sjálfra sín. Þeir
fóru að eigin lögum sem voru að vísu inn-
flutt frá Noregi í aðra röndina og þeir
settu sér ný lög og samþykktu þau á Al-
þingi. En framkvæmdavaldið var veikt og
eijur innanlands og að því dró að löggjafar-
vald, dómsvald og framkvæmdavald flutt-
ust úr landi og þá fyrst á 13. öld þegar
Islendingar gengu Noregskonungi á hönd.
í>á fengu þeir nýjar lögbækur og þurftu
að gangast undir erlend ákvæði og erlenda
úrskurði og með tímanum varð fram-
kvæmdavald ekki einungis í höndum kon-
ungs heldur einnig löggjafarvald og dóms-
vald og þótti íslendingum nóg um öldum
saman. Þeir höfðu áður lýst yfír því að
utanstefnur vildu þeir engar hafa en urðu
samt með tíð og tíma að gangast undir
þær og þá þurftu þeir ekki einungis að
fara með veraldleg mál sín til erlendra
manna, heldur einnig þau hin andlegu og
bera allskyns kirkjuleg efni undir útlenda
biskupa sem þekktu illa eða ekki aðstæður
innanlands en voru einn þáttur katólskrar
Utanstefnur
og fullveldi
heimsmenningar sem sótti afl sitt til Róms
og þeirra veraldlegu valda sem höfðu safn-
ast á hendur páfans. Síðar þurfti íslensk
kirkja einnig að leita undir konungdóm í
Danmörku um málefni sín.
Hluti
alþjóðlegs
umhverfis
VIÐ ERUM VAN-
ir því íslendingar
að leita út fyrir
landsteinana. Við
tölum mikið um
fullveldi og sjálfs-
ákvörðunarrétt og viljum veija hvort
tveggja í líf og blóð. En tímarnir hafa
breyst og við höfum orðið þátttakendur í
margvíslegri alþjóðlegri starfsemi sem
gerir kröfur til þess að við framseljum
alþjóðlegum stofnunum margskonar vald
í okkar málum og þykir engum tiltöku-
mál. Aðildin að Sameinuðu þjóðunum er
síður en svo skuldbindingalaus, né heldur
ýmsir þeir alþjóðlegir sáttmálar sem við
höfum gert. Við höfum undirritað hafrétt-
arsáttmálann og þar með gengist undir
ákvæði hans í alþjóðlegum hafréttarmál-
um. En á sínum tíma, eða eftir útfærsluna
í 4 mílur 1952, höfðum við lítinn áhuga á
því að skjóta málum okkar til Alþjóðadóm-
stólsins í Haag og töldum a.m.k. að Bret-
ar ættu að hafa frumkvæði að slíku mál-
skoti. Talið var þá að dómstóllinn yrði
málstað okkar andsnúinn og færi að þá-
gildandi alþjóðalögum svokölluðum sem
voru ekki ávallt í samræmi við afstöðu
okkar til réttar smáríkis til lífsbjargar.
En þetta viðhorf breyttist þegar samning-
ar voru gerðir við Breta 1961.
En við höfum, hvað sem þessu líður,
framselt margvísleg efni í erlendar hendur
og þannig sóst eftir að lúta alþjóðlegum
samþykktum sem við eigum aðild að og
það í fleiri efnum en við gerum okkur allt-
af grein fyrir.
Nútíminn er alþjóðlegur ef svo mætti
að orði komast og við erum einn þáttur
þessa alþjóðlega umhverfís — og við höfum
viljað vera það af fúsum og fijálsum vilja.
Þó ekki væri nema af siðferðilegum ástæð-
um. Við erum að vísu ekki nauðbeygðir
til þess að taka hið minnsta tillit til til-
lagna fískveiðiráðgjafamefndar Alþjóða-
hafrannsóknaráðsins, en þar sem við eig-
um aðild að því dettur varla nokkram
ábyrgum manni í hug annað en taka
ábendingar fiskveiðiráðgj af arnefndarinnar
alvarlega, enda byggir hún niðurstöður
sínar á vísindalegum rannsóknum sem
ekki verður gengið framhjá án þess að
eiga á hættu hrun þorskstofnsins hvort
sem mönnum líkar betur eða ver.
Við verðum að búa um okkur í landinu
af raunsæi og horfast í augu við staðreynd-
ir, hvað sem tilfínningalegum viðbrögðum
líður.
Þannig verðum við einnig að taka mið
af almenningsálitinu í heiminum, og það
er harður húsbóndi eins og við eigum eft-
ir að kynnast ef hvalveiðar hefjast á ný.
Það mætti vel segja að almenningsálit sé
einskonar vald, og þá íþyngjandi og tak-
markandi eins og Bandaríkjamenn upp-
lifðu í Víetnam-stríðinu, og hugðust þeir
þó hrista það af sér með því að fullyrða
að þeir gengju erinda frelsis og hins góða
málstaðar. En það hafði þó síðasta orðið.
Sterkasti her í heimi hafði ekki roð við
almenningsálitinu. Jafnvel við þurftum að
taka tillit til ákvarðana S.Þ. um viðskipta-
bann á írak og eigum við þó lítil sem eng-
in viðskipti við landið. Og við urðum þá
ekki síður að taka tillit til þess þegar al-
menningsálitið í heiminum og S.Þ. settu
Suður-Afríku, eitt ríkja, á svartan lista,
og var þó sá tvískinningur í því að forhert-
ir einræðisseggir eins og leiðtogar komm
únistaríkjanna höfðu ekki síst forystu um
fordæmingu á þeim sem fylgdu fram kyn-
þáttamisrétti hvíta meirihlutans þar syðra.
Það leiðir svo aftur hugann að því að ein-
ræðisseggir svífast aldrei neins og taka
hvorki tillit til almenningsálits né fullveld-
is annarra ríkja eins og Hitler sýndi fyrir
stríð og Stalín eftir. Andspænis þeim hef-
ur aldrei dugað nema öflugt hervald. Það
hefur tryggt fullveldi lýðræðisríkja.
Laugardagur 18. júlí
VIÐ EIGUM
einnig aðild að
Mannréttindasátt-
mála Evrópu og
hefur það verið
gagnrýnt að við
höfum ekki lögfest
aðild okkar að
Mannréttindadómstól Evrópu en stjómvöld
virðast nú einna helst hneigjast að því,
að það skuli gert.
Það eitt er víst að nú þegar Mannrétt-
indadómstóll Evrópu hefur komist að þeirri
niðurstöðu að brotið hafí verið gegn mann-
réttindasáttmála Evrópu með dómi Hæsta-
réttar íslands yfír Þorgeiri Þorgeirssyni
rithöfundi þá hvarflar vart að nokkrum
manni annað en sæta þeirri niðurstöðu og
þar með hefur skapast sú staða að Mann-
réttindadómstóll Evrópu er í ráun æðri
dómstóll en Hæstiréttur íslands, a.m.k.
verður ekki nú á tímum gengið framhjá
svo mikilvægri niðurstöðu, hvorki getum
við það af siðferðilegum ástæðum né vegna
réttarlegrar hefðar og tryggðar við gamlar
lagaformúlur sem margir telja úreltar og
breyta þurfí, enda hefur dómsmálaráð-
herra sagt að það mál skuli nú skoðað
rækilega. Mál Þorgeirs reis af gagnrýni
hans á lögregluna í tveimur greinum sem
birtust hér í blaðinu 7. og 20. desember
1983 og virðist Mannréttindadómstóll Evr-
ópu hafa vald til að dæma honum bætur
úr ríkissjóði íslands, enda eigum við aðild
að mannréttindaákvæðum Evrópudóm-
stólsins, þótt Alþingi hafí ekki lagt blessun
sína yfir hann. Þó er helst að sjá af fyrr-
nefndu sérfræðiáliti lögfróðra manna að
íslenska ríkið þurfi ekki að hlíta ákvæðum
dómsins um bætur vegna þess að hann
hefur ekki verið lögfestur af Alþingi. En
vart mun nokkrum detta í hug að ríkið
fari ekki að dómnum.
Engum dettur í hug fullveldisframsal
þótt við þurfum að hlíta þessum alþjóðlegu
ákvæðum. Ekki þótti neinum tiltökumál
þegar Þorgeir skaut úrskurði Hæstaréttar
Islands út fyrir landsteinana. Við höfum
áður breytt löggjöf með tilliti til þessa
mannréttindasáttmála og í raun er verið
að gjörbylta öllu dómskerfí landsins vegna
erlendrar gagnrýni á gamaldags kerfí okk-
ar. Nú hefur verið ákveðið með lögum —
og það ekki síst vegna erlends þrýstings
— að einn aðili rannsaki dómsmál en ann-
ar dæmi í því, enda er það skoðun þeirra
sem fjalla um slík mál í Evrópu, að annað
sé tvískinnungur og hið mesta siðleysi.
Jón Kristinsson skaut máli sínu til
mannréttindanefndar Evrópuráðsins á sín-
um tíma vegna þess að sami maður, full-
trúi bæjarfógetans á Akureyri, fjallaði sem
lögreglustjóri og sakadómari um kæru
gegn Jóni fyrir umferðarlagabrot. Mann-
réttindanefnd Evrópu komst að þeirri nið-
urstöðu í málinu að sú skipan í landinu
sem fól sýslumönnum og bæjarfógetum
að fara með lögreglu- og dómsmál í um-
dæmum utan Reykjavíkur bryti í bága við
ákvæði 6. greinar Mannréttindasáttmálans
og hafði nefndin ákveðið að bera mál Jóns
Kristinssonar undir mannréttindadómstól-
inn.
Áður en til þess kom náðist í lok ársins
1989 sátt milli Jóns Kristinssonar og dóms-
málaráðherra sem fól meðal annars í sér
að fallið yrði frá málshöfðun í Strassborg
með samþykki mannréttindanefndarinnar
ogmannréttindadómstólsins.
í forystugrein Morgunblaðsins á þessum
tíma var eindregið hvatt til breytinga á
íslenskum lögum vegna þessa máls, en
margir lögðust gegn því, t.a.m. samtök
sýslumanna. Þá tók ráðherra rétta afstöðu
og síðar Alþingi.
Málavafstur vegna þessara atriða hefur
sem sagt markað nýja stefnu sem nú hef-
ur verið hrint í framkvæmd hér á landi.
Það verður því varla sagt að við höfum
þurft að framselja vald okkar til erlendra.
aðila til að þeir ráði ferðinni hér heima.
Við erum bundin af siðferðilegri vitundl
samtíma okkar og umhverfís og verðumi
að taka tillit til þess.
Nú er mikið fjallað um framsal fullveld--
is vegna EES-samningsins og sýnist sitt '.
Mannrétt-
indi og dóm-
ar — erlend
áhrif
Morgunblaðið/Sverrir
hveijum. En með hliðsjón af því sem hér
hefur verið sagt að framan og hvemig
alþjóðasáttmálar hafa bundið okkur og
úrskurður Evrópudómstólsins nú síðast
höggvið að íslensku réttarkerfí þá er vart
nein ástæða tií að ijúka upp til handa og
fóta vegna bókstafstúlkunar á þeim atrið-
um í stjórnarskránni sem falla undir svo-
nefnd „grá svæði“, en um þau atriði í
EES-samningi greinir menn á en aðrar
fullvalda og sjálfstæðar nágrannaþjóðir
telja enga atlögu að fullveldi sínu. Ahrif
Mannréttindadómstóls Evrópu eru þannig
miklu meiri á íslandi en ástæða er til að
ætla að viðskiptadómstóll á vegum EES
gæti haft vegna viðskiptaágreinings á
EES-svæðinu. Auk þess má benda á að
samkvæmt stjórnarskránni, V kafla, 59.
grein, verður skipun dómsvaldsins eigi
ákveðin „nema með lögum". Þannig ætti
lögformleg samþykkt Alþingis að nægja
um viðskiptadómstól samkvæmt EES-
samningnum.
Stjórnar-
skráin og
glerhúsið
ÖNNUR ATRIÐI
EES-samningsins
eru veigaminni og
óþarfí að ærast yfír
þeim þar sem að
stjórnarskránni
hefur einatt verið vegið, t.a.m. hefur það
ákvæði hennar verið brotið, að eigi megi
binda nein sérréttindi við lögtign (VII
kafli, 78. grein), en það var þegar gert
með lögum um laun forseta íslands, 1964,
2. grein, þar sem segir, að þjóðhöfðinginn
sé „undanþeginn öllum opinberum gjöldum
og sköttum“, en ekki verður annað séð
en þetta ákvæði bijóti gegn stjómar-
skránni, þótt reynt hafi verið að færa rök
að réttmæti þess. Alþingi gat varla breytt
þessu án stjórnarskrárbreytingar, en lét
þetta „gráa svæði“ eiga sig á sínum tíma,
enda kannski ekki mikilvægt atriði, þótt
gott hafí verið sem fordæmi, enda á það
lögð sérstök áhersla með sérgrein í stjórn-
skipunarlögum lýðveldisins.
Þá hefur Alþingi Islendinga samþykkt
kvótalög með framsalsrétti á óveiddum
físki í sjó sem þeir kaupa og selja, sem
eiga ekki öðrum fremur, og er það að sjálf-
sögðu ekkert annað en ákveðin atlaga að
eignarréttarákvæðum stjórnarskrárinnar
hvað sem öllum flóknum lögskýringaatrið-
um líður. Eignarréttur er friðhelgur sam-
kvæmt VII kafla stjórnarskrárinnar, 67.
grein. Ef menn eru skyldaðir til að láta
af hendi eign sína vegna almenningsþarfa
„komi fullt verð fyrir“. Eigendur fiskimið-
anna, þjóðin sjálf, á, samkvæmt kvótalög-
unum, ekki að fá neitt í aðra hönd, þótt
eign hennar gangi kaupum og sölum eins
og verið hefur við mikla, almenna gagn-
rýni. í raun hefði þurft að breyta stjómar-
skránni vegna kvótalaganna fyrst sölu-
mennska þessi hlítir ekki því ákvæði, að
fullt verð komi fyrir eignina. En auðvitað
hefði mátt leigja hana, t.d. með veiði-
gjaldi. Hver maður sér í hendi sér, að
þvílíkur tilflutningur eigna getur ekki stað-
ist nein ákvæði neinnar nútímalegrar
stjómarskrár enda hafna skattayfirvöld
eignaréttinum. Þetta mál er svo miklu al-
varlegra heldur en þau atriði sem gagn-
rýnd hafa verið í EES-samningnum, að
enda þótt Morgunblaðið telji að vernda
beri stjórnarskrá landsins eins rækilega
og unnt er, þá er það skoðun blaðsins, að
umdeild atriði í EES-samningnum séu
ásættanleg miðað við ýmislegt það sem
nú blasir við í öllum áttum og við ráðum
ekki við, ýmist vegna þróunar í alþjóðamál-
um eða þá vegna þess að við höfum sjálf
klúðrað mikilvægum málum og gengið svo
nærri stjórnskipunarákvæðum, að jafnvel
mætti segja, að við séum í einskonar gler-
húsi, þegar þau eru annars vegar.
Hitt er svo annað mál, að viðskiptadóm-
stóll á vegum EES þarf síður en svo að
vera lítilli þjóð eins og okkur íslendingum
öndverður; þvert á móti getur hann vemd-
að hagsmuni okkar því að við verðum að
fara að lögum, en stærri þjóðir geta frem-
ur en við neytt aflsmunar með ýmsum
hætti og því gætum við átt skjólshús í
slíkum dómi og engin ástæða til að líta á
hann sem fyrirfram ákveðinn óvin eins og
bent var á í síðasta Reykjavíkurbréfi.
„Áhrif Mannrétt-
indadómstóls
Evrópu eru þann-
ig miklu meiri á
Islandi en ástæða
er til að ætla að
viðskiptadómstóll
á vegum EES
gæti haft vegna
viðskiptaágrein-
ings á EES-svæð-
inu.“