Morgunblaðið - 01.08.1992, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. ÁGÚST 199,2
„É’gþQrf ekbi aé encJurprhtrjci, óófc
þðtjo varfcðnan mín og móoirhtntv*r.M
Kardinálinn vill tala við þig á
stundinni...
HÖGNI HREKKVÍSI
és Lár SP/&7AGANH FÝLGJAST 41EE5 fiOMlJAI.
■i-----------------------------------------
BEÉF TIL BLAÐSINS
Aðalstræti 6 101 Reykjavík - Sími 691100 - Símbréf 691222
Bókin er dýrmætust
Frá Tryggva V. Líndal:
Ég hef orðið var við að ekki eru
allir sammála mér um að bókin sé
mikilvægasta menningarformið. En
bollaleggingar um ámóta hluti þykja
gildar á laugardagsmorgnum hjá
kaffihúsaklíkunni í Café Hressó, sem
akkur er í. ,
Bóklestur minnkar
Sem kunnugt er verður sá grunur
æ áleitnari að bóklestur fari minnk-
andi hérlendis sem annars staðar.
Nýlega gerði t.d. franska ríkið könn-
un á bóklestri Frakka og komst að
þeirri niðurstöðu að hann hefði
minnkað um tvo þriðju á rúmum
áratug. Var sjónvarpi og öðru af-
þreyingarefni nútímans kennt um.
Hérlendis kvaddi skólastjóri Hrað-
lestrarskólans sér hljóðs nýlega og
skrifaði að reynsla sín síðasta áratug
sýndi að lestrarhraði ungra sem eldri
færi minnkandi, jafnvel svo að hæp-
ið væri að þeir gætu lesið skáldsögu
nógu hratt til að halda þræði.
Þetta verða að teljast slæm tíð-
indi af því það bendir til að jafnt
langskólagengnir sem aðrir séu að
glutra niður lestrarvenjum sínum
fyrir ásókn sjónvarpsins og neyslu
samfélagsins. Hafa skólar nú brugð-
ist við þessu með lestrarherferðum
og bókmenntakeppnum ýmiss konar.
En mikilvægi bókarinnar rökstyð
ég svona: Bókin er það upplýsinga-
form sem mest rúmast í (hvort sem
er í hefðbundinni bók eða á tölvu-
diski). Hún getur innihaldið upplýs-
ingar um hvaðeina; vísindi öll og list-
ir. Ekki er til sú grein menningar
að toppur hennar hafi ekki fundið
sér stað í bókarformi. Þar er til
dæmis saman komin reynsla tré-
smiða, kvikmyndagerðarmanna og
tólistarfræðinga. Meiri myndlist
rúmast og í bók en á sýningu. Og
jafnvel þar sem um alþýðlegra efni
er að ræða, svo sem ferskeytlur eða
munnmæli, stendur safnrit fyrir
sínu.
Miðstöð menningar
Allt frá því að Forn-Grikkir fóru
að nota ritiistina til að skrá og bera
saman margvíslegar upplýsingar og
skapa þannig upplýsingakerfí sem
voru ábýggilegri en munnleg arfleið
hefur bókin verið „tölvuheili" vest-
rænnar menningar. Þannig var t.d.
bóklegur fróðleikur klerka á miðöld-
um undirstaða valds, þekkingar,
hugsjóna og trúar kaþólsku kirkj-
unnar.
Hún erfði frá Forn-Grikkjum þá
hugmynd að sannleiksást studd bók-
menntaiðkun væri bæði það gagn-
legasta og ánægjulegasta sem mað-
urinn gæti tamið sér, af því að mað-
urinn er vitsmunavera, og á vett-
vangi bókarinnar kemur mest mann-
leg reynsla saman.
Þetta er í takt við sjónarmið ann-
arra mannlegra vísinda. T.d. hefur
félagsfræðin fundið út að mönnum
líður best á þeim vinnustað þar sem
þeir hafa mest svigrúm til að stunda
andlega iðju að eigin vali.
Illt er því ef íslendingar eru í aft-
urför í lestrarvenjum, því ef neyslu-
þjóðfélagið bregst verður bókleg
ástundun helsta von íslendinga þeim
til framdráttar, persónulega sem
félagslega, og jafnvel efnahagslega.
TRYGGVI V. LÍNDAL
þjóðfélagsfræðingur
Skeggjagötu 3, Rvík
HEILRÆÐI
Veist þú hvar barnið þitt er að leika sér?
RAUÐI
KROSS
ÍSLANDS
Víkverji skrifar
Víkverji dagsins er þeirrar skoð-
unar að Islendingar standi bet-
ur að vígi í dag en nokkru sinni fyrr
í þjóðarsögunni til að takast á við
efnahagsleg vandamál, sem gjarnan
beija að dyrum í sveiflukenndum
þjóðarbúskap okkar.
Þessi orð kunna að koma fyrir
sjónir sem kokhreysti þegar þess er
gætt að fáar þjóðir hafa spilað rass-
inn jafn rækilega úr buxunum og
við á velferðargöngu okkar síðustu
áratugi.
Hvað á Víkverji við með þessari
sjálfsgagnrýni? Einfaldlega þetta:
Aður en við færðum fiskveiðiland-
helgi okkar út í 4, 12, 50 og loks
200 sjómílur og á meðan erlendir
fiskveiðflotar tóku meira en helft
aflans á íslandsmiðum mældist
hrygningarstofn þorsks (gulleggja
okkar) rúmlega milljón tonn. Nú,
eftir allar útfærslurnar, eftir að við
höfum hrakið erlenda veiðiflota af
íslandsmiðum, eftir áratuga visinda-
lega veiðistýringu, mælist þessi sami
hrygningarstofn 200 til 250 þúsund
tonn, fimmtungur til fjórðungur þess
sem var!
Vissulega hafa aðstæður í lífríki
sjávar - hitastig, verðurfar, ætisskil-
yrði - áhrif á nýliðun og stofnstærð.
En ofveiði á dtjúgan hlut að máli.
Það sjá allir sem ekki setja sjóngler-
ið fyrir blint auga.
Þá verður ekki fram hjá því horft
að viðskiptahallinn við umheiminn,
ríkissjóðshallinn og erlend skulda-
söfnun eru nánast þjóðareinkenni
okkar síðustu áratugina.
• Hversvegna stöndum við þá, haf-
andi spilað rassinn úr buxunum, bet-
ur að vigi en fyrri kynslóðir?
xxx
Við stöndum einfaldlega betur að
vígi vegna þess að við erum
betur vopnum búin í lífsbaráttunni
en fyrri kynslóðir. Þau vopn, sem
bezt bíta, eru menntun þjóðarinnar,
þekking hennar, tæknivæðing at-
vinnuveganna (svo fremi sem henni
er ekki beitt til að ganga á höfuð-
stól helztu auðlinda), rannsóknir
(einkum í þágu atvinnulífsins) og
þeir markaðsmöguleikar fyrir fram-
leiðslu okkar sem nútíma heimsverzl-
un býður upp á.
Varðandi síðast talda atriðið er
ekki hvað sízt átt við þá möguleika
sem felast í svokölluðu Evrópsku
efnhagssvæði og GATT-samstarfi.
Þar opnast ekki aðeins dyr til að
tryggja betur, eftir en áður, okkur
hagstæð milliríkjaviðskipti. Við gæt-
um og, ef vel tekst til, orðið bæki-
stöð fyrir fyrirtæki vestan hafs, sem
vilja eiga viðskipti við Evrópu (t.d.
með fríiðnaðarsvæði). En meginmál-
ið er þó að vinna að því ákveðið og
markvisst að skapa almenn skilyrði
fyrir atvinnurekstur, hlúa að nýjum
atvinnuhugmyndum og örva frum-
kvæði og framtak einstaklinga og
fyrirtækja.
Pjárfesting í menntun, fjárfesting
í þekkingu, fjárfesting í rannsóknum
í þágu atvinnuveganna (t.d. varðandi
framleiðslu og markaðssetningu) er
arðgæfari en öll önnur fjárfesting.
Þær þjóðir, sem veija hæstu hlut-
falli þjóðartekna sinna í hérgreind
atriði, búa að lang mestri verðmæta-
sköpun, hæstum þjóðartekjum á
hvern vinnandi þegn og beztu al-
mennu lífskjörunum. Menntun er svo
sannarlega máttur, bæði verkmennt-
un og bókmenntun. Bókvitið fer oft-
ar en ekki beint í askana!
xxx
Vaxandi atvinnuleysi er trúlega
versta einkenni þjóðhags-
kreppunnar. Ekkert brýtur vinnúfús-
an einstakling fljótar og ver niður
en það að geta ekki séð sér og sínum
farborða. Þessvegna er svo brýnt að
byggja UPP traust atvinnulíf og
tryggja framleiðslu okkar greiðan
aðgang að þýðingarmestu mörkuð-
um okkar, ekki sízt að Evrópska
efnahagssvæðinu.
Atvinnuleysi er hlutfallsega mest
á Suðumesjum. Þar horfa menn m.a.
til álvers á Keilisnesi og fríiðnaðar-
svæðis við Flugstöð Leifs Eiríksson-
ar. Einnig til þeirrar samstarfsnefnd-
ar um atvinnumál, sem ríkisstjórnin
og aðilar vinnumarkaðarins efndu til
samhliða nýjum kjarasamningi á
þessu ári. En síðast en ekki sízt til
þess að okkur takist að byggja upp
þorskstofninn og sjávarútveginn,
þann veg, að þessi sjávarauðlind
megi rísa undir framtiðarvelferð
fólksins í landinu.