Morgunblaðið - 09.08.1992, Blaðsíða 21

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. ÁGÚST 1992
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. ÁGÚST 1992
21
Plurgi Útgefandi Árvakur h.f., Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal- stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar- gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Kattarþvottur Ólafs
Ragnars
Kommúnistaflokkur íslands,
Sameiningarflokkur alþýðu,
Sósíalistaflokkurinn og Alþýðu-
bandalagið eru sami stjómmála-
flokkurinn, sem hefur starfað
undir þremur nöfnum í rúm 60
ár. Forystumenn Sósíalistaflokks-
ins voru hinir sömu og Kommún-
istaflokks íslands. Héðinn Valdi-
marsson, sem gerði kommúnistum
kleift að skipta um nafn á flokki
sínum, hrökklaðist frá samstarfí
við þá skömmu síðar. Forystu-
kjami Alþýðubandalagsins, sem
tók við af Sósíalistaflokknum
1968 var hinn sami og hafði hald-
ið uppi starfl Sósíalistaflokksins,
bæði fram að árinu 1956, þegar
flokkurinn gerði kosningabanda-
lag við Hannibal Valdimarsson og
eftir þann tíma fram til 1968,
þegar Alþýðubandalagið tók
formlega við sem stjórnmálaflokk-
ur. í þessum efnum skipti engu,
þótt þrítugur maður, sem átti sér
ekki pólitíska fortíð í Sósíalista-
flokknum að marki væri kjörinn
formaður Alþýðubandalagsins
1968. Hinir gömlu ráðamenn Sós-
íalistaflokksins stjómuðu ferðinni
eftir sem áður eins og vel kom í
ljós í ráðherravali flokksins sum-
arið 1971, þegar Lúðvík Jósepsson
og Magnús Kjartansson, sem báð-
ir áttu að baki áratuga starf í
þágu Sósíalistaflokksins voru
VIÐ TÖLUM
• stundum
einsog ísland sé nafli
heimsins. Til eru ís-
lendingar sem halda
víst þeir séu eitthvað
frægir af því þeir eru
einsog flugnasuð í íjölmiðlum hér
heima. Við ættum að hafa svolítið
hægara um okkur, minnug þess
sem stendur í skáldsögu eins helzta
metsöluhöfundar heimsins, Sidneys
Sheldons, Windmills of the Gods:
„Þér eruð viðvaningur, frú Ashley.
Ef einhvem langaði til að gera upp
við yður, þá hefði átt að gera yður
að sendiherra á íslandi."
Það er svosem ágætt að hasla
sér völl erlendis; getur verið dálítið
ævintýri; tilaðmynda að sjá ljóðin
sín á erlendri tungu. Getur jafnvel
kitlað hégómagimdina, ekkisízt
þegar dómamir eru lofsamlegir og
örlátir (stundum skrifaðir af meiri
bókmenntalegri tilfínningu en
dilkadrátturinn hér heima) — og
ég tala nú ekki um þegar erlend
tónskáld semja músík við textann!!
En við höfum séð hver hafa orðið
örlög íslenzkra listamanna sem hafa
ætlað að búa um sig til frambúðar
með öðmm þjóðum. Við eigum
hvergi heima nema við þessa
vængjuðu auðn sem Steinn talaði
um. Það er hveijum íslendingi
nægilegt að eiga sitt erindi við
hana. Og engin ástæða til að eltast
við útlönd. „Upphefð mín kemur
að utan,“ hljómar eins og „Flatur
fyrir mínum herra"! Fátt er ömur-
legra.
(J. C. Poestion skrifaði mikið rit
um íslenzka Ijóðlist með allmörgum
þýðingum, Islándische Dichter der
Neuzeit, Leipzig 1897, þarsem Ein-
ar Benediktsson er talinn með ung-
skáldum, en Poestion tókst ekki
einusinni að koma Jónasi Hall-
grímssyni á framfæri við þýzka
þráttfyrir allmiklar tilraunir, ekki
frekaren Olaf Hansen að pranga
honum eða öðrum íslenzkum skáld-
um inná Dani með Ný-islandsk
Lyrik, Khöfn 1901 og eru þessi rit
þó harla athyglisverð. Jónas á
hvergi heima nema hér; hann er
einsog hvertannað aðskotadýr í
dönskum og þýzkum dýragörðum;
og verður aldrei partur af samfé-
lagi þessara þjóða. Til
þess hefði þurft ein-
hvem Goethe eða
Schiller; eða Heine.
En sjálfur var Jónas
slíkt íslenzkt stór-
skáld og breytti
Schiller, en þó einkum Heine, í ís-
lenzkan vemleika. í endursköpun
Jónasar verður Heine ómissandi
þáttur af ljóðlist okkar; þvíað hann
er ekki Heine, heldur Jónas.
Mikið hefur verið þýtt af íslenzk-
um skáldskap gegnum tíðina, ekki-
sízt ljóðum. Allt er þetta hnýsilegt
hvaðsem öðm líður og margt vekur
athygli. En það er einungis í þýðing-
um góðskálda sem erlend kvæði
lifa. Norðmenn hafa t.a.m. tekið
íslenzkri ljóðlist fagnandi, hvortsem
það endist eða ekki.
í ritinu Islandica XLVII er stór-
merkileg samantekt um þýðingar á
íslenzkum bókmenntum eftir Ken-
neth H. Ober, Supplement 1971-
1980, Comell University Press, It-
haca and London, 1990, og er ritið
hvorki meiranéminna en 332 blað-
síður, svo að augljóst má vera að
íslenzk ljóðlist hefur farið víða; en
þó fyrstogsíðast sem kynning en
ekki klassískur skáldskapur einsog
Heine-„þýðingar“ Jónasar sem em
ekki þýzk ljóðlist hvaðsem Jónas
sagði um það, heldur sígildur ís-
lenzkur skáldskapur í höndum hans.
í þessu riti Islandica getur upp-
talning á verkum einstakra skálda
talið 10-15 bls., hvorki meirané-
minnaþ))
Við höfum mikinn heiður að
veija, einkum í bókmenntum. Arfur
okkar er það eina sem við eigum
„á heimsmælikvarða"; ómetanleg
andleg verðmæti og hverri þjóð
nægilegt veganesti. Hann er í senn
uppörvandi viðmiðun og kæfandi
samanburður, þótt hann ýti undir
nauðsynlegan metnað. En við eig-
um engar nútímanjálur, eglur eða
grettlur. Þegar norska skáldið og
ævintýramaðurinn Jens Bjorneboe
vildi læra gamalnorsku einsog ségir
í ævisögu hans — mest hataða fag-
ið meðal norskra skólabarna — var
það til „að opna hliðið að sígildum
norskum bókmenntum". En þetta
er nánast íslenzk tunga og að mestu
íslenzkar bókmenntir.
HELGI
spjall
gerðir að ráðherrum Alþýðu-
bandalagsins. Enda tók Lúðvík
Jósepsson síðar við formennsku
Alþýðubandalagsins af Ragnari
Arnalds og þar með voru söguleg
tengsl Alþýðubandalagsins við
Kommúnistaflokk íslands undir-
strikuð.
Það er því ómerkilegur kattar-
þvottur þegar Ólafur Ragnar
Grímsson reynir nú að hreinsa
Alþýðubandalagið af þessari for-
tíð. Fundargerðarbækur Alþýðu-
bandalagsins segja enga sögu um
samskipti forystumanna þess við
kommúnistaflokkana í austri.
Hveijum dytti í hug að skrá slík
samskipti í fundargerðarbækur!!
Draga verður í efa, að sú saga
sé skráð í fundargerðarbækur
Sósíalistaflokksins. Hún kann
hins vegar að vera skráð á skjöl
í Moskvu, sem eiga eftir að koma
fram í dagsljósið.
Hvers vegna var forystumönn-
um Alþýðubandalagsins svona
mikið í mun að taka upp sam-
skipti við Rúmeníu eftir 1968?
Vilja Ólafur Ragnar og Ragnar
Amalds upplýsa það? Það kemur
ekki fram í fundargerðarbókum
Ólafs Ragnars!
Af hveiju þessi kattarþvottur
nú? Eru það upplýsingar Jóns
Ólafssonar fréttamanns Ríkissjón-
varpsins um tengsl Máls og Menn-
ingar við sovézka sendiráðið í
Reykjavík og Kommúnistaflokk
Sovétríkjanna, sem valda því? Eru
það upplýsingar sama frétta-
manns um tengsl nafngreindra
einstaklinga í forystu Alþýðu-
bandalagsins við Moskvu, sem
valda því? Eða hefur Ólafur Ragn-
ar Grímsson kannski grun um að
frekari uppljóstranir séu á næsta
leiti? Er kattarþvotturinn fyrir-
byggjandi ráðstöfun?!
Allar þjóðir eiga sína list; sína
eigin menningu, sína eigin lista-
menn. Og sækja listina ekki útfyrir
landsteinana, þótt virðing fyrir öðr-
um þjóðum og víxláhrif séu gagnleg
og uppörvandi. íslenzkra skálda er
helztekki getið í danskri bók-
menntasögu og voru þau þó allfýrir-
ferðarmikil með Dönum á sínum
tíma. Nú lifa þau hér heima, en
ekki austan hafs. Þar er tími þeirra
löngu liðinn. Og Snorri einn lifir
með Norðmönnum, enda skrifaði
hann jöfnum höndum um ísland og
Noreg. Hann var einskonar Vestur-
íslendingur einsog Stephan G. síð-
ar. En verk hans lifa ekki vestur í
Kanada, heldur hér heima. Það er
tungan sem hefur síðasta orðið.
Island, minn draumur,
mín þjáning, mín þrá,
mitt þróttleysi og viðnám í senn.
sagði Steinn.
(Enginn munur er á íslenzku og
norsku framá 11. öld, en þá er
hægt að sjá fyrstu merki um mun
á tungunum, því h hvarf í gamal-
norsku á undan 1, n og r, sbr.
(h)lutr, (h)nakki og (h)ringr. En
Islendingar gátu þó talað við Norð-
menn framyfír sturlungaöld eins og
ekkert væri. Norðmenn segja ís-
lenzka sé „norskt útflytjendamál"
— og segir þessi einkunn sína sögu.
Nú skiljum við betur mörg norsk
ömefni en þarlendir menn einsog
ég hef áður minnzt á. Enginn Norð-
maður skilur árheitið Herkja í Tis-
leidalen á Valdresíjalli, en við skilj-
um það auðveldlega enda rennur
áin með herkjubrögðum.
Þess má svo geta í lokin að Ivar
Orgland hefur sagt mér að til sé í
Vesturnoregi ömefnið Álfjord (sbr.
bæjamafnið Alna) sem Norðmenn
tengja helzt ál, en hefur líklega
verið oln í upphafí, eða olnboga-
fjörður, enda er hann einsog oln-
bogi í laginu og gæti sú skýring
stutt náttúrunafnakenningu Þór-
halls Vilmundarsonar sem minnir
einna helzt á skáldskap einsog allar
nýjar og ferskar hugmyndir. En þá
em vísindin skemmtilegust þegar
þau tengjast hugmyndaflugi og
væm ekki til án þess. Það á ekki-
sízt við um raunvísindi.)
M.
(meira næsta sunnudag.)
NORRÆN RÁÐ-
stefna um illa með-
ferð á börnum, sem
hér hefur staðið und-
anfama daga og
lauk í fyrradag,
fimmtudag, hefur
orðið til þess að vekja upp af meiri
krafti en áður spumingar um hlutskipti
barna og unglinga, ekki sízt hér á Is-
landi og hvernig við stöndum að umönn-
un og uppeldi komandi kynslóða. Jafn-
framt hefur opið bréf Drífu Kristjáns-
dóttur, forstöðumanns Meðferðarheimil-
isins að Torfastöðum til dómsmálaráð-
herra, sem birtist hér í Morgunblaðinu
hinn 26. júlí sl. orðið til þess að beina
athyglinni að meðferð sifjaspellsmála og
annarra mála, þar sem um er að ræða
kynferðislega misnotkun á bömum.
Það hefur lengi verið útbreidd skoðun,
að það væri gott fyrir börn að alast upp
í fámenninu hér á Islandi, að vinna barna
og unglinga í sveit og við sjávarsíðuna
væri af hinu góða, að íslenzka skólakerf-
ið væri í öllum meginatriðum gott, þjóð-
in sjálf vel upplýst og að allt hafi þetta
stuðlað að því, að hér hafí vaxið úr grasi
sterkir og heilbrigðir einstaklingar. Tæp-
ast verður dregið í efa, að það á að vera
auðveldara að veita bömum gott og heil-
brigt uppeldi í fámenninu hér en t.d. í
stórborgum erlendis, sem em í raun
orðnar ógeðfelldur fmmskógur, þar sem
villimennskan ræður í vaxandi mæli. Með
sama hætti verður þess vart, að fólk
telur betra nú orðið að ala böm sín upp
utan höfuðborgarsvæðisins vegna þess
hve mörg stórborgarvandamál skjóta upp
kollinum hér á suðvesturhorninu. Hefð-
bundin sumarvinna bama og unglinga
stendur áreiðanlega fyrir sínu, þótt hún
geti auðvitað gengið út í öfgar eins og
annað. Okkur hættir til að gleyma því,
að ungt fólk í námi þarf ekki síður á
fríi að halda en aðrir. Nám er líka vinna.
En þrátt fyrir þessar jákvæðu hliðar
íslenzks samfélags að því er varðar
umhverfí, umönnun og uppeldi barna,
hefur norræna ráðstefnan um illa með-
ferð á bömum vakið fólk til umhugsunar
um nýjar hliðar þessa máls, sem em
bein afleiðing íslenzks nútímaþjóðfélags
og era ekki jafn jákvæðar. Þar hljótum
við að staldra við afleiðingar vanrækslu,
sem félst í því, hvað böm em lengi ein
heima dag hvem vegna vinnu foreldra.
Á ráðstefnunni vora kynntar niðurstöður
rannsókna, sem sálfræðideild í Réttar-
holtsskóla gerði á 9 ára börnum í tíu
skólum. Könnun þessi leiddi í ljós, að
„böm, sem era ein heima daglega hafa
fleiri einkenni vanlíðunar en önnur böm,
einkum þau börn, sem era ein í meira
en fjóra tíma á dag. Þá kom í ljós, að
böm sem segjast vera hrædd við að vera
ein heima svo og böm, sem horfa mikið
á myndbönd, þegar þau eru ein hafa
meiri áhyggjur en önnur böm,“ svo að
vitnað sé til frásagnar Morgunblaðsins
af ráðstefnunni í fyrradag.
I frétt blaðsins segir ennfremur:
„Könnunin leiddi í ljós, að 54,2% bam-
anna era ein heima einn til þijá tíma á
dag og 16% era ein heima í Ijóra tíma
eða meira.“ Brynjólfur Brynjólfsson, sál-
fræðingur segir: „Könnunin leiddi í ljós,
að það hefur áhrif á skólagöngu hvað
börnin era skilin mikið eftir ein heima
... Hann segir, að böm sem séu ein heima
í meira en fjóra tíma á dag fái að meðal-
tali einum heilum lægra í einkunn í lestri
en önnur böm. Einnig hafí komið í ljós,
að þau hegði sér verr en önnur böm og
séu skömmuð meira í skólanum. í ljós
kom að bömin, sem eru hrædd við að
vera ein standa sig einkum verr en önn-
ur böm. Könnunin sýndi að börn, sem
eru ein heima í einn tíma eða meira á
dag hafa fleiri einkenni vanlíðunar en
önnur böm. Sérstaklega bera böm, sem
era ein í fjóra tíma eða meira á dag
merki vanlíðunar."
Önnur hlið þessa máls kom fram í
erindi Péturs Lúðvíkssonar bamalæknis
á ráðstefnunni en hann sagði m.a.: „Of-
beldi og einelti era vaxandi hluti af dag-
legu lífí skólabama á íslandi. í sumum
skólum, einkum á höfuðborgarsvæðinu
era dæmi um, að börn þori ekki í skól-
ann vegna þess ... í flestum tilfellum eru
ofbeldisseggirnir þó böm, sem sjálf eiga
við félagsleg eða tilfinningaleg vandamál
að stríða, sem ekki hefur verið sinnt.“
Jafnframt hefur komið í ljós, að slys á
bömum era tíðari hér en í nágrannalönd-
um og er augljóst að það stafar m.a. og
ekki sízt af því, að ekki er hugsað nægi-
lega vel um börnin.
í könnun Gunnars Helga Guðmunds-
sonar, læknis, og Önnu Bjargar Aradótt-
ur, hjúkranarfræðings, á félagslegum
högum 159 níu ára bama kom í ljós,
að 43 af hveijum 100 börnum vora ein
heima fyrir eða eftir skóla eða hluta af
þeim tíma og í nokkrum tilvikum gættu
þau yngri systkina.
Þessar upplýsingar og ýmsar aðrar,
sem fram komu á fyrmefndri ráðstefnu
era einhveijar þær alvarlegustu, sem
fram hafa komið um þróun íslenzks sam-
félags um langt skeið. Þær sýna, að
börn era vanrækt í stóram stíl á við-
kvæmasta aldursskeiði og með því er
lagður grannur að félagslegum og sál-
rænum vandamálum, sem þessir ein-
staklingar eiga við að stríða jafnvel alla
ævi um leið og þjóðfélagsleg vandamál
framtíðarinnar eru í raun og veru búin til.
Um það má endalaust deila, hvers
vegna mál hafa farið í þennan farveg. í
þjóðfélagi nútímans kemst fólk ekki af
nema með því að báðir foreldrar vinni
úti, í þeim tilvikum þar sem um tvær
fyrirvinnur er að ræða. Að sumu leyti
stafar þetta af þeim kröfum, sem við
öll gerum til hins daglega lífs, að öðra
leyti er það einfaldlega veruleiki að sá
fastakostnaður, sem fylgir Iífi nútíma-
fólks og þau launakjör, sem era almenn
í landinu, krefjast vinnu beggja foreldra.
Og nú horfumst við í augu við afleiðing-
arnar og þær era hrikalegri en flesta
hefur órað fyrir.
Hér þarf að bregðast við. Vandinn
verður ekki leystur af stjórnvöldum eða
öðrum opinberam aðilum. Hann verður
fyrst og fremst leystur á heimilunurn en
til þess að svo megi verða þarf að vekja
fólk til vitundar um þær staðreyndir, sem
fyrmefndar rannsóknir hafa leitt í ljós.
Það verður ekki gert nema með mjög
víðtæku átaki til þess að upplýsa fólk
og ekki sízt foreldra um afleiðingar þess,
að böm séu vanrækt með þeim hætti,
sem ráðstefnan um illa meðferð á börn-
um hefur léitt í ljós. En jafnframt er
nauðsynlegt, að stjórnvöld og þá ekki
sízt sveitarfélög líti í eigin barm.
Gunnar Sandholt, sem áður var yfir-
maður fjölskyldudeildar Félagsmála-
stofnunar Reykjavíkurborgar en vinnur
nú á vegum norrænu ráðherranefndar-
innar í Kaupmannahöfn sagði í samtali
við Morgunblaðið sl. miðvikudag, að
nauðsynlegt væri að bjóða skólabömum
upp á samfellda dvöl undir handleiðslu
fullorðinna meðan foreldrar væra við
vinnu. Hann sagði m.a.: „Þar gætum við
lært af Dönum en í Danmörku er öllum
skólabörnum boðið upp á gæzlu í skólan-
um eftir að skóladegi lýkur.“ Ráðstefnan
um illa meðferð á bömum er vísbending
um, að við íslendingar þurfum að breyta
forgangsröðinni á þeim verkefnum, sem
framundan eru hjá sveitarfélögum og
öðrum opinberam aðilum að einhveiju
leyti a.m.k.
ÞÓTT HÆGT SÉ
Áhvrorlfnr- að 2era ál<veðnar
ADyrgotor kröfur til samfé.
eldra lagsins í þessum
efnum verða for-
eldrar þó fyrst og fremst að gera kröfur
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 8. ágúst
til sjálfra sín. Og þar er ekki allt sem
skyldi. Á fyrmefndri ráðstefnu upplýsti
Ólafur Ólafsson, landlæknir, að sú full-
yrðing væri röng, að áhrif skilnaðar
hjóna á böm væru einungis skammvinn.
Hann sagði, að þriðjungur þessara barna
þjáðist síðar meir af óöryggi og óham-
ingju, þeim gengi ver í skóla og þau
hverfi oftar frá námi en önnur börn.
Landlæknir sagði ennfremur, að skilnað-
ur virtist hafa meiri langtímaáhrif á
börn en dauði föður.
Landlæknir upplýsti, að lögskilnuðum
hefði fjölgað hratt eftir stríð og hefðu í
heild nær þrefaldast á tímabilinu en aðal-
fjölgunin hefði orðið eftir 1971. í frásögn
Morgunblaðsins af erindi Ólafs Ólafsson-
ar sl. fimmtudag sagði m.a.: „Ólafur
sagði, að eflaust leystg skilnaðir oft
ýmsan vanda margra fullorðinna en viða-
miklar rannsóknir hefðu sýnt, að þeir,
sem lentu í hjónaskilnuðum ættu oft við
mun meiri heilsufars- og sálarlega van-
heilsu að stríða en þeir, sem lifðu í far-
sælu hjónabandi. Hann nefndi að kvíði,
slæm geðheilsa, vímuefnanotkun og
sjálfsvígstilraunir væra algengari meðal
þeirra, sem lentu í hjónaskilnuðum. Einn-
ig fengju þeir frekar hjarta- og æðasjúk-
dóma, lentu oftar í slysum og meðal
þeirra væri hærri dánartíðni. Hann sagði,
að samverkandi orsakir þessara sjúk-
dóma eða vanheilsu mætti meðal annars
rekja til fjárhagsvanda, einangranar,
streitu, sálarkramar, reykinga og neyzlu
áfengra drykkja.“
Um afleiðingar hjónaskilnaða á börn
sagði landlæknir: „Samkvæmt niðurstöð-
um erlendra rannsókna þjáist þriðjungur
þessara bama síðar meir af óöryggi og
óhamingju, sérstaklega ef foreldrar skilja
þegar barnið er ungt ... hann sagði að
þessi böm væra oft haldin vanmáttar-
kennd, sjálfsásökun, árásargimi og óróa.
Þeim gengi ver í skóla, hyrfu oftar frá
námi en þau, sem ekki yrðu fyrir þessu
áfalli og lentu oftar í skilnaði síðar á
ævinni en aðrir. Slæm geðheilsa og hegð-
unarvandræði unglinga tengist mjög lé-
legri hjúskaparaðlögun, afskiptaleysi, lít-
illi umhyggju og samvinnu foreldra og
virðist hafa neikvæð áhrif á námsgetu.
Ennfremur virðist þetta tengjast frá-
hvarfi unglinga úr námi en þetta kemur
fram.að sögn Ólafs í rannsókn Siguijóns
Bjömssonar, sem hann segir að virðist
vera mun kunnari erlendis en hér.“
Yfírlit, sem birtist hér í blaðinu sl.
fimmtudag um samanburð á högum
unglinga, sem neyta ólöglegra fíkniefna
og hinna, sem ekki neyta þeirra, sýnir
svo ekki verður um villzt, að það era
félagslegar aðstæður í æsku, sem ýta
unglingum út í fíkniefnaneyzlu.
Skilnaður barnlausra hjóna er mál,
sem snertir ekki aðra en þá tvo einstakl-
inga, sem hlut eiga að máli. Öðru gegn-
ir um skilnaði fólks, sem hefur eignast
saman bam eða börn. Þá snýr ábyrgðin
ekki fyrst og fremst að þeim sjálfum
heldur bami eða börnum. Þá er komið
að þeim punkti í tilveranni að horfast í
augu við þá ábyrgð, sem í því felst að
eignast böm og hún er mikil og meiri
en fólk gerir sér almennt grein fyrir á
þeim tíma, þegar það er að eignast böm-
in.
Lengi hafa verið uppi tvö gerólík sjón-
armið um áhrif skilnaða á börn. Annars
vegar er sagt, að áhrif skilnaðar á bam
eða böm séu svo slæm, að fólki beri
skylda til að halda hjónabandi saman
bamanna vegna, nánast hvað, sem á
gengur og að sú eigingirni, sem felst í
hjúskaparslitum verði að víkja fyrir hags-
munum bamanna. Hins vegar eru þau
sjónarmið, að erfitt hjónaband geti haft
svo neikvæð áhrif á böm og unglinga,
að það sé betra að slíta slíku sambandi.
Þær upplýsingar, sem fram komu í
erindi Ólafs Ólafssonar landlæknis á
fyrmefndri ráðstefnu benda óneitanlega
til þess, að þeir hafi meira til síns máls,
sem telja, að í lengstu lög eigi að forð-
ast skilnað. Þegar svo er komið, að skiln-
aður foreldra hefur meiri áhrif á börn
en dauði föður er ástæða til fyrir fólk
að staldra við og hugsa sinn gang. Auð-
vitað er þetta ekki einhlítt og auðvitað
geta aðstæður fólks verið með þeim
hætti, að skilnaður sé eina færa leiðin.
En spyija má m.a. með tilvísun til fjölg-
unar skilnaða, hvort fólk sé ekki farið
að umgangast hjónabandið af fullmikilli
léttúð.
Upplýsingar landlæknis benda til þess,
að með sama hætti og vanræksla í
umönnun og uppeldi barna leiðir til þjóð-
félagslegra vandamála í framtíðinni hafi
skilnaðir fólks svipuð áhrif. Kaþólska
kirkjan er eins og kunnugt er mjög treg
til þess að fallast á skilnaði og veit senni-
lega sínu viti í þeim efnum. Spyija má,
hvort nægilega hart sé gengið fram í
því hér að gera fólki grein fyrir þeirri
ábyrgð, sem það hefur tekizt á hendur
með því að stofna heimili og koma upp
fjölskyldu og að frá þeirri ábyrgð verður
ekki hlaupið. í þessum efnum sem öðram
er hver sinnar gæfu smiður og vandinn
verður ekki leystur nema á heimilunum
sjálfum. Hins vegar geta upplýsingar af
því tagi, sem fram komu á fyrmefndri
ráðstefnu um áhrif skilnaða á böm hugs-
anlega haft mikil áhrif og að þeir, sem
hyggja á skilnað hugsi sig tvisvar um,
þegar þeim er gerð grein fyrir afleiðing-
unum fyrir börn þeirra.
Félagslegar rannsóknir af því tagi,
sem hér hefur verið vitnað til og fram
komu á fyrmefndri ráðstefnu eru mjög
mikilsverðar. í opinberam umræðum,
a.m.k. hér á landi, hefur athyglinni ekki
verið beint að þeim sem skyldi. Þó er
augljóst, að þær sýna, að við eram að
búa til vandamál fyrir framtíðina, að
ekki sé talað um sálarheill þeirra ein-
staklinga, sem hlut eiga að máli. Þessar
rannsóknir eiga að geta verið undirstaða
nýrrar herferðar til þess að upplýsa fólk
um afleiðingar þess, að böm séu of mik-
ið ein á viðkvæmu aldursskeiði, og um
áhrif skilnaða á börn, sem geta fylgt
þeim alla ævi.
Raunar eru margar fleiri hliðar á
málum sem þessum. Bandarískar rann-
sóknir m.a. hafa t.d. leitt í ljós, að áfeng-
issýki á heimilum framkallar ákveðið
mynztur hjá maka og börnum, sem get-
ur í sumum tilvikum og sennilega alltof
mörgum haft alvarlegar afleiðingar fyrir
þessa einstaklinga alla ævi. Áfengissýki
föður eða móður getur markað líf barna
þeirra alla ævi. Hafa þeir, sem umgang-
ast áfengi af léttúð verið upplýstir nægi-
lega vel um þetta?
Fjölskyldan og heimilið era undirstaða
samfélags okkar. Það er augljóst af því,
sem fram kom á fyrrnefndri ráðstefnu,
að við höfum vanrækt þessa undirstöðu
með afdrifaríkum hætti. Þess vegna er
kominn tími til að staldra við og huga
að því á hvaða leið við erum.
hhmhhh morgunblað-
Kvnfprðis- ið birti hinn 26-
ivymerois jálí sl opið bréf frá
afbrot gegn Drífu Kristjáns-
börnum dóttur, sem rekur
ásamt eiginmanni
sínum meðferðarheimili fyrir unglinga
að Torfastöðum. Bréf þetta hefur að
vonum vakið mikla athygli annars vegar
vegna óhugnanlegra lýsinga á sifjaspells-
máli og hins vegar vegna athugasemda
greinarhöfundar um meðferð slíkra mála
í hinu opinbera kerfí. í viðtali, sem birt
var hér í blaðinu sama dag við Boga
Nilsson, rannsóknarlögreglustjóra, kom
fram, að frá því að það sérstaka mál,
sem Drífa fjallaði um var til meðferðar,
hefur málsmeðferð verið bætt og unnið
er að enn frekari umbótum.
Á ráðstefnunni um illa meðferð á böm-
um kom fram, að um sömu vandamál
er að ræða hjá öðrum þjóðum í meðferð
slíkra mála og Drífa vék að í opnu bréfí
sínu til ráðherra. Þetta kom fram hjá
Beth Grothe Nielsen, lektor í refsirétti
við háskólann í Árósum, sem kveðst
draga mjög í efa, að dómskerfið sé hæft
til að taka á málefnum bama, sem beitt
hafa verið kynferðislegu ofbeldi. Hún
bendir á, að reglur réttarkerfisins krefj-
ist þess, að nægar sannanir liggi fyrir
svo að hægt verði að sakfella hin ákærða
og ef minnsti vafí leiki áj að hann sé
sekur beri að sýkna hann. I kynferðisaf-
brotamálum gegn börnum sé það hins
vegar yfírleitt aðeins barnið og hinn
ákærði, sem viti hvað hafi gerzt og í
flestum tilvikum neiti hinir ákærðu öllum
sakargiftum. Það er nákvæmlega þetta
vandamál, sem Drífa Kristjánsdóttir vék
að í bréfí sínu til dómsmálaráðherra.
í frásögn Morgunblaðsins í gær, föstu-
dag, af erindi hins danska lektors segir
m.a.: „Beth Grothe segir, að oft séu hin-
ir ákærðu sýknaðir þrátt fyrir, að vitnis-
burður barnsins hafi verið sannur og í
mörgum tilfellum sé ómögulegt að sak-
fella hinn ákærða jafnvel þó að dómarinn
og aðrir í réttarsalnum trúi baminu
vegna þess, að sannanirnar sem fyrir
liggi séu ekki nægilega sterkar á meðan
hinn ákærði neiti í sífellu sakargiftum.
Þetta segir hún, að sé ástæðan fyrir því
að ekki sé ákært í meira en helmingi
allra mála, sem kærð séu til lögreglunn-
ar í Danmörku og í fjórðungi þeirra
mála, sem ákært sé í sé niðurstaðan
sýkna. „Það er þvi mín skoðun, að í
þessum málum þjóni réttarkerfíð okkur
ekki sem skyldi en því miður hef ég
ekki lausnir á takteinum" ... Sú hug-
mynd, sem gengur lengst af þeim, sem
nefndar hafa verið er að hætta að dæma
í kynferðisafbrotamálum gagnvart böm-
um. Þeir, sem því halda fram era marg-
ir á þeirri skoðun, að það að barnið þurfi
að endurupplifa það sem gerzt hafí við
réttarhöld geti jafnvel haft jafn slæmar
eða verri afleiðingar en það, sem það
þegar hafi orðið fyrir ... Ég hallast að
því að vænlegasta leiðin sé sú að reyna
að sannfæra þá, sem beitt hafa kynferð-
islegu ofbeldi um að það sé þeim fyrir
beztu að játa ... Ef þeir vissu hins vegar
að þeim yrði boðið upp á hjálp yrðu þeir
ef til vill viljugri til að játa. Sumum
þeirra er eflaust ekki hægt að hjálpa en
mörgum er hægt að hjálpa og oft era
þeir fórnarlömb kynferðislegs ofbeldis
sjálfír. Þessir menn þarfnast hjálpar en
fæstir þeirra átta sig á því.“
Eins og þessi ummæli Beth Grothe
Nielsen sýna, hefur Drífa Kristjánsdóttir
vakið máls á málefni, sem bersýnilega
er mikið til umræðu í Danmörku og vafa-
laust í fleiri löndum. Nauðsynlegt er, að
slíkar umræður fari fram hér m.a. til
þess að við áttum okkur betur á því
hvemig hægt er að bæta meðferð þess-
ara mála hér frá því sem nú er. í þeim
efnum er ástæða til að vekja athygli á
og undirstrika frumkvæði Boga Nilsson-
ar, rannsóknarlögreglustjóra, sem ber-
sýnilega hefur lagt mikla áherzlu á að
afla upplýsinga um meðferð slíkra mála
annars staðar og þá sérstaklega í Nor-
egi í því skyni að taka upp breytta starfs-
hætti hér, sem gert hefur verið að tölu-
verðu leyti.
í samtali við Morgunblaðið í gær,
föstudag, lýsti Þorsteinn Pálsson, dóms-
málaráðherra fullum vilja til þess að átak
yrði gert í þessum efnum. Þess er að
vænta, að ábendingar Drífu Kristjáns-
dóttur, frumkvæði Boga Nilssonar og
umfjöllun Beth Grothe Nielsen verði til
þess að umbætur á þessu sviði komi til
enn frekari umræðu og meðferðar.
„Þær upplýs-
ingar, sem fram
komu í erindi
> *
Olafs Olafssonar,
landlæknis á fyrr-
nefndri ráðstefnu
benda óneitan-
legatilþess, að
þeir hafi meira til
síns máls, sem
telja, að í lengstu
lög eigi að forðast
skilnað. Þegar svo
er komið, að
skilnaður for-
eldra hefur meiri
áhrif á börn en
dauði föður er
ástæðatilfyrir
fólk að staldra við
og hugsa sinn
gang. Auðvitað er
þetta ekki einhlítt
og auðvitað geta
aðstæður fólks
verið með þeim
hætti, að skilnað-
ur sé eina færa
leiðin. En spyrja
má m.a. með til-
vísun til fjölgunar
skilnaða, hvort
fólk sé ekki farið
að umgangast
hjónabandið af
fullmikilli léttúð.“