Morgunblaðið - 12.08.1992, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. ÁGÚST 1992
Hjálparmæður Barnamáls
eftir Guðrúnu
Jónasdóttur
Ég ætla fyrst að byrja á að segja
á mér nokkur deili í líkingu við það
þegar við hjálparmæður kynnum
okkur í opnu húsi með ungum mæð-
rum: Ég heiti Guðrún Jónasdóttir og
er fjögurra b'ama móðir og hjálpar-
móðir.
Þegar ég á annarri meðgöngu
minni fékk að vita að ég gengi með
tvíbura, varð mér fyrst á að hugsa
að það væri ekki hægt að vera með
tvíbura á bijósti.
Þessi mjög svo útbreiddi misskiln-
ingur leiðréttist sem betur fer nógu
snemma. Eitt sinn er ég var í heim-
sókn hjá vinkonu minni sem var
áskrifandi að Mjólkurpóstinum, kom
blaðið í gegnum bréfalúguna og
framan á því var mynd af konu sem
var að gefa tvíburum bijóst. Inni í
blaðinu voru svo reynslusögur
kvenna sem haft höfðu tvíbura á
bijósti og varð mér af þeim ljóst að
þetta væri ekki rétt.
Ég fór svo með þessari vinkonu
minni á fund hjá Áhugafélagi um
bijóstagjöf og fékk lánaðar bækur
um bijóstagjöf og umönnun tvíbura.
Eftir að bömin fæddust sótti ég
stuðning í opið hús Heilsugæslunnar
í Kópavogi og til hjálparmæðra
Áhugafélags um bijóstagjöf sem nú
heitir Bamamál en þessi stuðningur
hreinlega fleytti okkur í gegnum
fyrsta árið sem var mjög erfitt því
bömin vom kveisu- og eymabólgu-
böm.
Þegar nokkuð var liðið á fyrsta
árið kom Rannveig Sigurbjörnsdótt-
ir, hjúkmnarfræðingur á Heilsu-
gæslustöð Kópavogs, að máli við mig
og spurði hvort ég hefði e.t.v. áhuga
á að gerast hjálparmóðir, þar sem
ég hefði nokkuð sérstaka reynslu af
bijóstagjöf og gæti e.t.v. miðlað öðr-
um af henni, auk þess sem hún vissi
að ég hefði lesið mér vel til um efnið.
Mér fannst þetta mikili heiður og
ákvað að vera með.
Forældre og Fodsel
í fyrstu var ég aðeins nafn á lista,
en eftir að ég lauk prófí í bijóstagjaf-
arráðgjöf hjá danska félaginu
Forældre og Födsel fómm við þær
áhugasömustu að vinna að því að
efla starfsemi hjálparmæðranna. Síð-
an hefur komið sífellt betur í ljós að
þörfín fyrir þessa þjónustu er mjög
mikil. Það er skoðun mín að við hjálp-
armæður — konur með ferska
reynslu af bijóstagjöf og vel lesnar
um efnið — séum nauðsynlegar í
þessu nútímaþjóðfélagi þar sem stór-
fjölskyldan er ekki lengur til, stöðugt
lengra verður á milli kynslóða og við
bætist að kynslóð eftirstríðsáranna
— mæður okkar — varð þurrmjólkur-
framleiðendum að bráð og hefur al-
mennt ekki haft böm sín á bijósti,
litla reynslu að hafa þar.
Okkur er fullljóst að við vomm
ekki að fínna upp bijóstagjöfína,
bijóstagjöf er hin náttúmlega leið
til að næra afkvæmi sitt, en hún
hefur á undanfömum áratugum átt
mjög undir högg að sækja á kostnað
náinna tengsla milli móður og bams,
en þau verða sífellt minni. Staðreynd-
in er bara sú að nú á síðustu ámm
er stöðugt verið að rannsaka áhrif
bijóstagjafar og sífellt er verið að
afsanna ýmsar villukenningar og
kreddur sem upp hafa komið í kjöl-
far pelamenningarinnar.
Bijóst er best
Það er líka vitað að þangað til
fyrir nokkmm ámm var talið nauð-
synlegt að bijóstaböm fengju ABC
og D vítamín, en í dag er aðeins
eftir að afsanna þörfína fyrir D vít-
amín, allt hitt hefur sýnt sig vera
óþarfa, því þótt lítið magn sé af þess-
um vítamínum í móðurmjólkinni em
þau í því formi að þau nýtast bömum
með óþroskaða meltingu til fullnustu.
Nú nýlega komu fréttir af doktors-
ritgerð íslensks næringarfræðings,
en hann rannsakaði upptöku járns
úr móðurmjólk annars vegar og þurr-
mjólk hins vegar. Hann sýndi fram
á að ef börnin fá eingöngu móður-
mjólk, eins og móðir Náttúra ætlast
til, þá nýta þau járnið úr henni til
fullnustu, en um leið og þau fá ein-
hveija aðra fæðu tmflast þessi upp-
taka járnsins og nýtingin verður
minni.
Þetta ætti raunar að nægja til að
sýna fram á að bijóstið er best og
að öll önnur þörf er gerviþörf, búin
til af iðnjöfmm nútímans.
Opið hús fyrir mjólkandi
mæður
Við emm líka með opið hús fyrir
mæður, þangað geta þær komið frá
því fyrir fæðinguna og eins lengi og
þær vilja og sótt til okkar stuðning
og fræðslu. Þær segja okkur frá
reynslu sinni, við hlustum á og lærum
af.
La Leche League
Saga hjálparmæðra í heiminum
er ekki ný. Fyrir u.þ.b. 35 ámm
þegar pelabylgjan reis sem hæst í
Bandaríkjunum var stofnað þar félag
og kallað La Leche League sem hafði
það að markmiði að styðja mæður
sem vildu hafa böm sín á bijósti og
leiðbeina þeim. Stofnendurnir vom
ungar mæður með börn á bijósti, sem
sveið hvernig komið var fyrir
bijóstagjöfinni í landi sínu.
Þessi starfsemi, LLL, hefur vaxið
og þroskast og nú er svo komið að
þetta em alheimssamtök sem hafa
starfandi hjálparmæður út um allan
heim, gefa út bækur og stuðla að
aukinni bijóstagjöf, m.a. í Suður-
Ameríku, en mörg lönd í þeim heims-
hluta hafa orðið illa úti í sölu-
mennsku þurrmjólkurrisanna.
Á Norðurlöndum em einnig starf-
andi landssamtök áhugafélaga um
bijóstagjöf. Þetta era sjálfstæð félög
sem hafa samhliða bijóstagjafar-
ráðgjöfínni meðal annars að markm-
iði að bæta aðstöðu kvenna við fæð-
ingar.
En hvað gera svo
hjálparmæður og hverjar
erum við?
Fyrst og fremst svömm við í síma,
hlustum og gefum ráð. Það er mism- •
ikið hringt í okkur, allt frá því að
vera tvisvar eða oftar á dag, niður
í einu sinni í mánuði og fer ef til
vill mest eftir því hve mikið við emm
heima og hversu ofarlega við erum
á hjálparmæðralistanum.
Einhveija kann að langa til að
vita hveijar við almennt emm, hjálp-
armæðurnar, og hvers vegna við
eram að þessu. Ég ætla þá að leyfa
mér að líkja okkur við Hjálparsveitir
skáta, eða Flugbjörgunarsveitina.
Þetta era hópar fólks sem hafa sam-
eiginlegt áhugamál, að hjálpa fólki
sem er í nauðum statt í óbyggðum
eða á hafí úti. Það er ekki vafi á þvi
að starfssvið þeirra skarast stundum
við t.d. starfssvið Landhelgisgæsl-
unnar, eða jafnvel heilbrigðisstarfs-
fólks. Engum dettur samt í hug að
halda því fram að starf þeirra sé
óþarft eða skaðlegt. Þarna er einfald-
lega um að ræða vel þjálfað og jafn-
vel menntað áhugafólk sem grípur
inn í þegar þjónustu hins opinbera
gætir ekki lengur. Þetta fólk brúar
einfaldlega bilið og það gerum við
líka, því það er ljóst að með þeim
niðurskurði sem á sér stað í heilbrigð-
iskerfínu verður minni og minni tími
afgangs til að sinna konum sem
búið er að útskrifa af fæðingardeild-
um.
Stundum reynist nauðsynlegt að
hitta konurnar. Þetta á sérstaklega
við í þeim tilfellum þegar um sár eða
eymsli er að ræða og athuga þarf
hvort barnið liggi ekki rétt við bijóst-
ið, eða jafnvel hvort það einhverra
hluta vegna sjúgi ekki rétt.
Og hvers konar ráð gefum við?
Við reynum fyrst og fremst að fá
konuna til að treysta á sjálfa sig og
hlusta á það sem hennar eigin líkami
og sál segja henni að gera. Ótrúlega
oft dugar að leyfa konunni að tala
óheft um það sem henni liggur á
hjarta, spyija hana ef til vill nokk-
urra spurninga og hún veit sjálf hvað
er til ráða.
En það dugar auðvitað ekki alltaf.
Þess vegna höfum við kosið að
mennta okkur í gegnum bréfaskóla
hjá þeim erlendu félögum sem nefnd
em hér að ofan og nota okkur ára-
langa reynslu þeirra í bijóstagjafar-
ráðgjöf og þær bókmenntir sem þau
hafa gefið út um efnið. Eins og er
em tvær úr hópnum í bréfaskóla hjá
LLL.
Við hittumst þar að auki allar einu
sinni í mánuði, útbýtum fræðsluefni
og miðlum reynslu okkar. Á því lær-
um við mikið og við emm líka alltaf
að lesa, við emm áskrifendur að
ýmsum fréttabréfum, fræðsluritum
og tímaritum um bijóstagjöf og reyn-
um að fylgjast með öllum rannsókn-
um sem gerðar em í sambandi við
bijóstagjöf.
Oftast er leitað til okkar vegna
þess að bömin em óvær, þyngjast
„ekki nógu mikið", sem er afstætt
því allar viðmiðanir era byggðar á
pelabörnum og því vart marktækar,
eða vegna vandamála hjá móðurinni
sjálfri, t.d. sára á vörtum eða stífl-
aðra mjólkurganga. Reyndar langar
mig að nefna í þessu sambandi að
vaxtarkúrvur era ætlaðar til eftirlits
með heilsufari bama, en ekki sem
Guðrún Jónasdóttir
nauðsynleg viðmiðun sem beri að
iáta böm þyngjast nákvæmlega eftir.
Sértæk vandamál — Tonic bite
reflex
Stundum koma þó upp vandamál
sem langsóttara getur verið að eiga
við og ætla ég að nefna hér dæmi
um það: Móðir hringir og kvartar
undan sársauka meðan á gjöf stend-
ur og yfirleitt á milli gjafa. Hún seg-
ir að bijóstvörtur hennar séu hvítar
þó nokkra stund eftir gjöf.
Þegar sogtækni bamsins er skoð- |
uð kemur í ljós að um leið og vartan
snertir munn barnsins klemmir það
saman gómunum og heldur þeim
saman. Þetta hefur staðið yfír frá
fæðingu. Þetta barn hefur aldrei
fengið pela og því ekki um sogvillu
að ræða vegna pelagjafar því þó hún
geti lýst sér á svipaðan hátt er sá.
munur á að bam með sogvillu hegg-
ur saman gómunum í sífellu, eins
og það sé að drekka úr pela.
En í Breastfeeding Answer Book
er þessa vandamáls getið og kallað
Tonic bite reflex. Þar segir: „Ein-
staka sinnum fæðist bam með mjög
sterkan og stöðugan bit-reflex, sem
lýsir sér þannig að barnið klemmir
saman gómunum hvenær sem eitt- |
hvað snertir munninn innanverðan.
Bijóstvarta móðurinnar getur orðið
hvít undir lok gjafarinnar. Hugsanleg
lausn á vandanum er að stijúka and-
lit barnsins með þvottastykki vættu
með köldu vatni og heitu til skiptis <
nokkmm sinnum fyrir gjöf. Síðan
ætti móðirin að nota þumalfíngur eða
vísifíngur til að halda stöðugum
þrýstingi á neðri kjálka barnsins,
Hvítkál og sprotakál
Aðal vandamálið við
grænmetisræktun mína
hefur verið arfinn,
enda er þetta lífræn
ræktun. En er ekki bara gaman
að reita hann? En nú brá svo við
að annar vandi er kominn upp,
en hann var erfitt að sjá fyrir.
Að morgni 23. júlí sl. þegar ég
kom að garðinum til að reita arfa,
snarstansaði ég. „Hvað var
þetta?" Ég starði undrandi á garð-
inn. Kartöflugrasið var orðið
svart. „Hvað hafði komið fyrir?“
Þótt kuldaboli hafí verið að kvelja
grænmetið öðm hveiju í sumar,
hélt ég ekki að hann væri svona
miskunnarlaus. Kartöflugrasið
hafði fallið um nóttina og blað-
salatið var orðið gult og rammt.
Það leyndi sér ekki að það hafði
frosið í garðinum. Og frostið hlaut
að hafa orðið talsvert, eins mikið
og sá á kartöflugrasinu. Ég lagði
frá mér arfafötuna, en ekki má
gefast upp, græn blöð leyndust á
kartöflugrasinu og arfínn mátti
ekki taka yfirhöndina.
Ekki sá á kálplöntunum,
sprotakálið virtist bara hafa haft
gott af þessu og hefur haldið
áfram að vaxa eins og ekkert
hafi í skorist. Og hvítkálið vafði
blöðin þéttar saman og brosti með
sprotakálinu. Nú er um að gera
að borða sem mest af því áður
en kuldaboli stígur annað skref í
garðinum.
Sprotakáls-kjúklingagratín
1 kg sprotakál (broccoli)
1 lítri milt saltvatn
afgangur af steiktum kjúklingi,
300-500 g
uppbakaður mjólkuijafningur úr
2 msk af smjöri, 2 msk af hveiti,
1 dl af ijóma og 3 dl af kjúklinga-
soði eða tening og vatni.
1 tsk estragon
salt eftir smekk
nýmalaður
pipar
1 dl rifinn
mjólkur-
ostur,
sú
Umsjón: KRISTÍN GESTSDÓTTIR
Teikningar: SIGURÐUR ÞORKELSSON
tegund sem ykkur hentar
1 dl brauðrasp
1. Sjóðið sprotakálið í saltvatn-
inu í 7 mínútur, hellið þá vatninu
af og skerið kálið örlítið í sundur
þó ekki mjög smátt.
2. Skerið kjúklingabitana
smátt. Setjið sprotakál og kjúkl-
inga á botninn á smurðu eldföstu
móti.
3. Búið til jafninginn, setjið
estragon, salt og pipar út í. Hell-
ið yfir það sem er í mótinu.
4. Rífið ostinn og stráið yfir.
Stráið raspi yfir.
5. Hitið bakaraofninn í 190°C,
blástursofn í 170°, setjið í miðjan
ofninn og bakið í 25-30 mínútur.
íslenskt hvítkál er mun mýkra
og lausara í sér en hið innflutta.
í þennan rétt verður helst að nota
nýtt íslenskt kál.
Smjörsoðið hvítkál
1 meðalstór hvítkálshaus
1 tsk salt
1 lítri vatn
50 g smjör eða meira
mikið af nýmöluðum pipar
V< tsk múskat
1. Setjið vatn og salt í pott og
látið sjóða.
2. Takið ystu blöðin af kálinu
og skerið frekar smátt. Setjið í
vatnið og sjóðið í 3 mínútur. Sax-
ið þá það sem eftir er af kálinu,
setjið ofan á hitt og sjóðið í aðrar
þijár mínútur. Hellið kálinu á sigti
og látið vatnið renna vel af því.
3. Setjið smjör í pottinn, hafið
hægan hita. Setjið pipar og mú-
skat út í. Gætið þess að þetta
brúnist ekki. Setjið kálið út í og
hreyfið til þannig að smjörblandan
þeki það allt.
4. Berið strax á borð. Þetta er
gott eitt sér með ristuðu brauði,
en ýmis konar kjötmeti má hafa
með, einkum saltað eða reykt kjöt.
(
(
(
(
(
(