Morgunblaðið - 15.08.1992, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. ÁGÚST 1992
■r^' ~ 'í ?. ■ u i ;■ ; ■ ;■/. " \\ /—'■ í ■/
Friðrik Guðni Þór-
leifsson - Minning
Fæddur 5. júní 1944
Dáinn 31. júlí 1992
Samstarfsmaður minn og félagi,
Friðrik Guðni Þórleifsson, lést að
heimili sínu Káratanga, Rangár-
vallasýslu, aðfaranótt 31. júlí sl.,
aðeins 48 ára að aldri. Friðrik Guðni
hafði átt við veikindi að stríða um
nokkurt skeið en sinnti þrátt fyrir
það starfí sínu, kennslunni, eins vel
og hann frekast gat.
Samstarf okkar Friðriks Guðna
hófst haustið 1987. Þá um haustið
vantaði kennara að Ölduselsskóla
og svo vel vildi til að á sama tíma
var Friðrik Guðni að flytja til
Reykjavíkur ásamt fjölskyldu sinni
vetrarlangt. Hann var þegar ráðinn
til að sinna tónmenntakennslu og
til starfa á bókasafni skólans. Síðan
starfaði hann við skólann til dauða-
dags.
Eg ætla ekki að rekja ætt eða
greina frá lífshlaupi Friðriks Guðna
í þessum fáu orðum en vil minnast
nokkurra þátta í fari hans. Friðrik
Guðni var hrókur alls fagnaðar
hvar sem hann fór. Hann lék vel á
hljóðfæri, söng mikið og kunni
gnógt texa og laga. Ef texta skorti
var hann saminn í snarheitum. Frið-
rik Guðni sendi frá sér fimm
ljóðabækur. Honum lét vel að kveða
með hefðbundr.um hætti og lék sér
gjarnan að málinu, notaði tungu-
málið sem hljóðfæri. Á heimili Frið-
riks Guðna og Sigríðar Sigurðar-
dóttur konu hans var mikið safn
bóka, þar sem ljóðabækur skipuðu-
veglegan sess því Friðrik Guðni
kunni vel að meta ljóð og kunni
mikið utanbókar, bæði lengri ljóð
og vísur. Það var ósjaldan sem hann
fór með vísur í samræðum, ýmist
eftir sig eða aðra. Á huga minn
sækir ljóðið Náttmál eftir Friðrik
Guðna:
Er bitra sest í blæinn
og blána af kulda stráin
þig fer að nálgast nótt.
Af þreytu þung er höndin
og þrotin dægurstundin
sem aldrei verður aftur sótt.
Þú sérð að sortnar himinn,
þú sérð að hverfur bláminn
og allt er myrkurmótt,
þú berð þín verk til viðar,
þín vaka nemur staðar
og svefn þér ber hin svarta nótt.
Þessir hæfileikar voru tóm-
stundagaman Friðriks Guðna. Hann
var fyrst og síðast kennari. Áhuga-
semur kennari bæði hvað varðar
hag nemenda sinna og ekki síður
áhugasamur um að auka veg og
virðingu fyrir tónmenntakennslu í
grunnskólum. Þannig þekkti ég
hann og þannig minnist ég hans.
Hann var einnig áhugasamur um
bætt kjör stéttar sinnar og lagði á
sig vinnu fyrir stéttarfélag sitt.
En enginn megnar gegn skapara
sínum. Heilsan bilaði og smátt og
smátt hvarf sjónin, en viljinn til
stórra verka hvarf ekki. Það var í
vor leið, nokkru fyrir skólalok að
Friðrik Guðni sat hjá mér og lýsti
því af eldmóði hvemig standa ætti
að kennslu í tónmennt en hann gat
þess um leið að það yrði ekki hans
hlutskipti að sjá drauminn rætast.
í miklum erfíðleikum reynir á
mannkostina. Eiginkona Friðriks
Guðna, Sigríður og dóttir þeirra
Hjálmfríður Þöll stóðu sem klettar
við hlið eiginmanns og föður í þeim
miklu erfiðleikum sem fylgdu veik-
indunum. Ég votta þeim mína
dýpstu samúð í þeirra sorg. Ég vil
þakka Friðriki Guðna allt hans starf
við Ölduselsskóla en síðast en ekki
síst þakka honum drenglyndi og
vináttu á erfíðum augnablikum lífs
míns. Blessuð sé minning hans.
Daníel Gunnarsson.
Yndislegur vinur og félagi er lát-
inn langt um aldur fram.
Friðrik Guðni var fjölhæfur mað-
ur og miðlaði samferðarmönnum
sínum óspart ekki einungis í tónlist
og skáldskap, heldur einnig af
gæsku hjarta síns, því hana átti
hann í ríkum mæli. Hann var ávallt
hrókur alls fagnaðar í samkvæm-
um, hvort sem þau voru fjölmenn
eða fámenn. Ekki gat ég hugsað
mér betri skemmtun en að vera í
góðra vina hópi ásamt Friðriki
Guðna þar sem hann var ávallt í
fararbroddi í söng og glensi.
Ég var svo lánsöm, að auk ára-
tuga langra vináttubanda við Frið-
rik Guðna og Sigríði, var hann einn-
ig vinnufélagi minn síðustu árin.
Vinnustaðurinn varð annar og enn
betri, þegar hann bættist í hóp okk-
ar. Hans mun verða sárt saknað,
þegar við hefjum störf að loknu
sumarleyfí.
Minningin um ótal yndislegar
samverustundir er ofarlega í huga
mér á þessari stundu. Hvergi var
betra að koma en á heimili'þeirra
Friðriks Guðna og Sigríðar að Kára-
tanga, enda var það sælureitur,
byggður upp af ást þeirra og elsku
við ættaróðal Sigríðar, Steinmóð-
arbæ. Að Steinmóðarbæ var ég
boðin velkomin strax sem unglings-
stúlka og fæ ég aldrei fullþakkað
þá umhyggju sem mér var sýnd þar
og svo sannarlega héldu Friðrik
Guðni og Sigríður uppi aðalsmerki
foreldra Sigríðar, gestrisninni. Þótt
vinnustaður þeirra hjónanna núna
síðari ári væri í Reykjavík, lá leiðin
flestar helgar og í öllum fríum heim
í Káratanga.
Mig tekur sárt að eiga þess ekki
kost að fylgja vini mínum síðasta
spöjinn.
Ég votta kærri vinkonu minni,
Sigríði, dóttur hennar, Hjálmfríði
Þöll og unnustar Þallar, Jóhanni,
mína dýpstu samúð. Við hjónin og
synir okkar þökkum órjúfandi
tryggð og vináttu Friðriks Guðna
og Sigríðar. Góður Guð veri með
ykkur ávallt.
Hildigunnur Þórsdóttir,
Skotlandi.
Friðrik Guðni, vinur og sam-
starfsmaður, er allur. Hann dó inn
í síðustu júlínótt sumarsins á heim-
ili sínu að Káratanga.
Ég minnist hans fyrst frá
menntaskólaárunum á Akureyri en
þangað kom hann tveimur árum á
eftir mér. Hann gekk um með lang-
an trefíl, orti ljóð og gerðist skóla-
skáld. Hann átti ekki langt að sækja
þann arf, sonur Þórleifs Bjarnason-
ar, námsstjóra og rithöfundar og
Sigríðar Hjartar, kennara. Friðrik
Guðni var næstyngstur fjögurra
bama þeirra hjóna og eru þau öll
mikið mannkostafólk. Ég og fjöl-
skylda mín höfum við svo lánsöm
að eiga þá bræður og fjölskyldur
þeirra að vinum í áratugi.
Við bjuggum einnig á Suðurlandi
samtímis þeim Friðriki Guðna og
Sigríði, hans mætu konu, og fylgd-
umst með störfum þeirra að menn-
ingarmálum, einkum tónlistarmál-
um í austursýslunum.
Ljóðabækur hans bárust okkur í
hendur og ljóð hans lásum við okk-
ur til yndisauka.
Leiðir okkar Friðriks Guðna lágu
aftur saman fyrir fimm árum í
Ölduselsskóla í Reykjavík þar sem
við urðum samkennarar. Ég tel það
mikinn feng að hafa fengið svo vel
menntaðan og fjölhæfan mann að
skólanum en hann kenndi einkum
tónmennt og var skólasafnsvörður.
Hann var áhugasamur og metnað-
arfullur kennari og hreif nemendur
með sér inn í tónlistarheiminn.
Hann gerði meira en að kenna lög
og ljóð, hann sagði sögur um tilurð
þeirra og kynnti nemendum tónlist
og tónskáld ýmissa tíma. Hann var
víðlesinn og var gaman að koma á
bókasafnið og spjalla við hann um
bækur. Hann kunni ógrynni ljóða
og vísna og skemmtilegar sögur af
fólki, lífs og liðnu og nutum við
þessara hæfileika hans á kennara-
stofunni. Hann var líka hrókur alls
fagnaðar þar sem við starfsfólkið
komum saman utan skólans, spilaði
á hljóðfæri og stjórnaði söng.
Aðdáunarvert var hve áhugasvið
Friðriks Guðna í tónlist og bók-
menntum var vítt og hve fordóma-
laus hann var í þeim efnum. Hann
orti djúphugul ljóð, gamankvæði og
jafnvel dægurlagatexta. Hann hafði
mikla unun af klassískri tónlist en
var jafnframt tilbúinn að slá á létt-
ari strengi og eitt vorið spilaði hann
i popphljómsveit með syni sínum
og öðrum ungum mönnum og þar
var ekkert kynslóðabil.
Þeir sem þekktu Friðrik Guðna
gerst vissu að undir gamansemi
hans og hressiléika bjó djúp alvara
og vitnuðu ljóðabækur hans þar um.
Hann var hrifnæmur, viðkvæmur
og skapið stórt.
Eflaust hefur sá sjúkdómur sem
lagði hann að velli verið búinn að
búa um sig lengi. Eftir erfíða skurð-
aðgerð hrakaði sjón hans ört uns
hann varð nær alblindur. Hann vildi
þó ekki gefast upp og stóð meðan
stætt var. Trúlega hefur löngun og
þörf hans á samskiptum við börnin
og samstarfsfólkið í skólanum ráðíð
þar nokkru. Okkur sem unnum með
honum duldist ekki hvert stefndi,
hann var orðinn mjög veikur þegar
skólaárinu lauk í maí síðastliðnum.
Hann unni konu sinni og dóttur-
inni Þöll mjög og þegar leið að fríum
í skólanum ljómaði andlit hans þeg-
ar haldið skyldi með þeim austur
að Káratanga. Þangað hélt hann í
vor og þar fékk hann að kveðja í
faðmi fjölskyldunnar.
Við sem eftir stöndum kveðjum
með virðingu og söknuði, þökkum
samfylgdina og sendum fjölskyldu
hans einlægar samúðarkveðjur.
Jósefína Friðriksdóttir.
Þau ljós sem skærast lýsa,
þau ljós sem skína glaðast
þau bera mesta birtu
en brenna líka hraðast
og fyrr en okkur uggir
fer um þau harður bylur
er dauðans dómur fellur
og dóm þann enginn skilur.
(Friðrik Guðni Þórleifsson.)
Birtan var þorrin augum Friðriks
Guðna nokkru áður en loginn hans
skæri og glaði hvarf sjónum okkar.
Erfiðir mánuðir þungra þrauta voru
að baki þegar þessi fjölhæfi snilling-
ur laut þeim dómi sem hlutskipti
er allra manna. Hljóðlega hvarf
hann á braut drengurinn góði svo
að „sofinn er nú söngurinn ljúfí í
svölum fjalladölum".
Friðrik Guðni Þórleifsson fæddist
á ísafirði 5. júní 1944. Foreldrar
hans voru hjónin Sigríður Friðriks-
dóttir Hjartar húsmóðir og hús-
mæðrakennari og Þórleifur Bjama-
son kennari, námstjóri og rithöf-
undur. Sigríður var dóttir Friðriks
Hjartar, sem skólastjóri var á Suð-
ureyri, Siglufírði og síðast á Akra-
nesi, og konu hans Þóru Jónsdóttur
Hjartar. Þórleifur var sonur Bjarna
Gíslasonar húsmanns á Látmm í
Aðalvík og Ingibjargar Guðnadótt-
ur Kjartanssonar síðar húsfreyju í
Hlöðuvík. í ættum þessum er margt
snjallra manna. Nægir þar að nefna
föður Friðriks Guðna og móðurföð-
ur — og náfrænku hans Jakobínu
og Fríðu Sigurðardætur.
Friðrik Guðni ólst upp hjá for-
eldrum sínum ásamt gáfuðum og
glaðværum systkinum og var hann
næstyngstur þeirra. Systkini hans
em: Þóra bókasafnsfræðingur í
Jessheim í Noregi, gift Christian
Wehn Mothes lækni; Hörður tann-
læknir á Akureyri, kvæntur Svan-
fríði kennara Larsen; Björn fyrrver-
andi skólastjóri, nú deildarstjóri elli-
mála á Akureyri, kvæntur Júlíönu
Þórhildi Lámsdóttur B.A. kennara.
Heimili Sigríðar og Þórleifs var á
Isafírði til 1955, síðan á Akranesi
og loks skamma hríð í Reykjavík.
Þar lést Sigríður 1972. Síðustu
æviár sín átti Þórleifur heima á
Akureyri i skjóli Harðar sonar síns
og Svanfríðar konu hans.
Landsprófi miðskóla lauk Friðrik
Guðni frá Gagnfræðaskólanum á
Akranesi 1960 og stúdentsprófí frá
MA 1964. Hann tók kennarapróf
við Kennaraháskólann 1966 og tón-
menntakennarapróf 1967 við Tón-
listarskóla Reykjavíkur. BA-prófi í
sagnfræði og bókasafnsfræði lauk
hann í Háskóla íslands 1971. Hann
nam píanóleik, útsetningar og kór-
stjórn við Tónlistarháskólann í
Hannóver í Þýskalandi 1971—1972
og kynnti sér rekstur og skipulag
tónlistarsafna þar og í Róm 1972.
Friðrik Guðni var kennari í Hval-
fjarðarstrandarhreppi 1964—1965,
tónmenntakennari í Reykjavík
1967—1968, bókavörður við Borg-
arbókasafn Reykjavíkur 1972—
1973, kennari við Gagnfræðaskól-
ann á Hvolsvelli 1973—1978 og við
Tónlistarskóla Rangæinga 1973—
1987. Frá þeim tíma var hann tón-
menntakennari og skólasafnvörður
við Ölduselsskóla í Reykjavík.
Auk þessara föstu starfa vann
Friðrik Guðni að ýmsum félags- og
mannúðarmálum. Hann stofnaði
ásamt konu sinni Eddukórinn og
stjórnaði honum alla tíð, frá 1969—
1975. Þau stofnuðu og Samkór
Rangæinga sem hann stjórnaðj
1974—1981. Þá stjórnaði hann Sel-
kórnum 1988—1991. Um skeið
vann hann mikið að málefnum
Rauða krossins.
Fjórar Ijóðabækur gaf Friðrik
Guðni út, auk kvers með söngtext-
um, á árunum 1970—1991. Nokkuð
liggur einnig eftir hann í lausu máli.
Arið 1968 kvæntist Friðrik Sig-
ríði Sigurðardóttur kennara frá
Steinmóðarbæ í Vestur-Eyjafjalla-
hreppi í Rangárvallasýslu. Hún er
dóttir hjónanna Sigríðar Helgu Ein-
arsdóttur Sigurðssonar og Sigurðar
bónda þar Sigurðssonar Arnasonar.
Sigríður er frábær mannkostakona,
var lengi skólastjóri Tónlistarskóla
Rangæinga, en er nú kennari við
Foldaskóla í Reykjavík. Sameigin-
leg áhugamál þeirra tengdust, sem
vænta mátti, einkum tónlist og
skáldskap. Einkabam þeirra er
Hjálmfríður Þöll háskólanemi. Maki
hennar er Jóhann Daníelsson Vest-
arr sölustjóri. Friðrik og Sigríður
reistu sér hús í landi Steinmóðar-
bæjar og nefndu Káratanga. Þar
undi fjölskyldan sér vel og Friðrik
Guðni festi þar djúpar rætur. Ást-
úð, gleði og hlýja einkenndu föl-
skylduna og yfír sveif andi ljóða
og tóna. Friðrik lék gjaman undir
er mæðgumar sungu. Allt fram á
þetta ár skemmtu hann og Þöll í
ýmsum mannfagnaði.
Friðrik Guðni mun hafa verið
mikill kennari. Seint mun vegin og
mæld og aldrei metin sem skyldi
þau áhrif sem slíkir menn hafa á
góða nemendur. Sýnir það raunar
afar brenglað verðmætamat að
þeim skuli goldið fyrir störf sín
brotabrot af því er ýmsir sem við
dauða hluti fást bera úr býtum.
Friðrik Guðni Þórleifsson var
bráðþroska barn. Ungur varð hann
málvinur sér miklu eldri manna.
Tungutak hans varð furðufljótt
meitlað og skýrt. Það var eins og
hann hefði án áreynslu drukkið í
sig það kjarnmesta úr þjóðlegum
menntum íslenskum. Heimili for-
eldra hans var raunar slíkt menn-
ingarsetur að sá sem hefði verið
þar langdvölum án þess að mennt-
ast og mannast hefði verið „úr
skrýtnum steini". Um fermingar-
aldur lék hann sér að því að yrkja
vísur jafnvel heil kvæði. í gagn-
fræðaskóla birti hann í skólablaði
kvæði sem bera ýmsu öðru en æsku
hans vitni. Þá iðkaði hann og
hljómlist og var jafnvígur á mörg
hljóðfæri.
Friðrik Guðni var listamaður.
Hann skynjaði mannlífið og um-
hverfi sitt allt næmum taugum þess
sem sameinar með undarlegum
hætti að vera opinskár og sjálf-
hverfur. Slíkum mönnum kann lífíð
tíðum að vera erfiðara en hinum
sem eiga í brjósti sér þann streng
er hefur í sér fólginn ala hljóma
mannshjartans frá björtustu gleði
til svörtustu sorgar. En Friðrik var
ekki einungis listamaður. Hann var
og karlmenni. Honum var léð — líkt
og föður hans — náðargáfa skopvís-
innar. Honum var ljóst að allt sem
við mennimir fáumst við er ógnar-
smátt, baggarnir „skoplitlir“. En
allt um það glataði hann aldrei
draumnum um ævintýrið fagra:
Engin mjöll markar spor hans
enginn múr heftir fór hans
- samt kemur hann
eftir hversdagsins hjaðningavíg
eftir dægurglaumsins ragnarök
biður um gisting
hógvær
af hjarta lítillátur
þiggur gisting
og geldur þeim er veitir
með friði
Hann skynjaði það af næmleika
skáldsins að til þess að draumurinn
rætist og ævintýrið hverfíst í veru-
leika eða veruleikinn í ævintýri
þurfum við að taka þátt í leiknum
— ekki einungis ég. Honum geðjað-
ist lítt að þeim hugmyndum sem
gera ráð fyrir að eigingirni og
sjálfselska séu gildustu þættirnir í
sálarlífi manna. Hann vissi að hin
mikla hljómkviða rís ekki á einum,
stökum tóni. Fagurt mannlíf verður
til vegna samleiks og samvinnu:
Guð getur búið til sólina
og guð getur búið til blómin
og guð getur látið sólina skína
og blómin anga
og þessvegna getur guð líka
búið til fagurt mannlíf
ef við biðjum hann öll nógu vel
og hjálpum pínulítið til
Svo segir í ljóðaflokki sem hann
kvað eftir móður sína. Mér býður
í grun að skáld, sem þannig yrkir,
deyi ekki.
Friðrik Guðni var, sem fyrr sagði,
leikur einn að binda hugsanir sínar
í rímuð ljóð og stuðla. Ég hygg
hann hafi verið einn mestur rím-
snillingur skálda af sinni kynslóð.
í þriðju ljóðabók hans er kafli sem
heitir Dýravísur. Þar er kvæðið Lóa:
Meðan sumarkyrrðin •
kvæðum stafar holt og tún
syngur enginn dýrðin
dægrum saman nema hún.
Undir þinni svörtu
silkitreyju býr eitt
að kveða ljóðin björtu
bæði um Guð og ekki neitt.
Ut úr þínu hjarta
himingullið streymir enn
tónaflóðið bjarta
bæði fyrir Guð og menn.
Síðasta erindið finnst mér geyma
í hnotskurn ævi skáldsins sjálfs. í
rauninni þarf þar litlu við að bæta.
Síðasta bók Friðriks Guðna kom
út fyrir jólin í fyrra, Kór stundaglas-
anna. Það vakti athygli að rímarinn
ágæti lagði þar á ný mið. Um ljóð-
in sagði meðal annars á bókarkápu:
„Hann slær strenginn með öðrum
hætti en fyrr, leikur nánast á tungu-
málið eins og hljómborð. Ljóð — í
ætt við draumstef, dularfullar radd-
ir úr steini og hóli eða niðinn eilífa
við fallvötn og fjöru — bregða sér-
kennilegum blæ yfir þessa bók. Og
þó er hún umfram allt dvergsmíð
úr íslensku afli, efniviðurinn tunga
vor forn og samt ætíð ný.“ Hér er
ekkert ofsagt. Að mínu viti sætti
þessi bók meiri tíðindum en annað
skáldskaparkyns sem gefið var út
í fyrra. Eg var svo barnalegur að
halda að þeir sem veita svonefnd
bókmenntaverðlaun bak jólum og
kenna við það sem íslenskt er hefðu
ekki aðra viðmiðun en gæði þeirra
texta sem um skyldi fjallað. En að
sjálfsögðu var fráleitt að ætla að
slíkt gæti gerst í þröngu kunningja-
samfélagi spéhræðslunnar þar sem
hver etur hugsunarlaust eftir öðr-
um. Og þegar dómurinn féll komu
mér í hug upphafserindin í ljóði
Friðriks, Frávísun, í bókinni sem
léttvæg var fundin. Þau sýna hve