Morgunblaðið - 18.08.1992, Blaðsíða 14

14 _ ' ______ i1 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. ÁGÚST 1992 . .
Sérkenni íslenskrar verktöku
eftir Arna
Brynjólfsson
Það er margt sérstætt varðandi
það hvernig samið er um verk á
Islandi og á það bæði við stór og
smá verkefni. Það er tiltölulega
fátítt að gerður sé skriflegur samn-
ingur, nema um formlegt auglýst
útboð sé að ræða, jafnvel þótt verð
verkefnis skipti hundruðum þús-
unda. — Þetta virðist þó vera að
breytast, en fer hægt.
Síðasta dag júlímánaðar segir frá
því í Morgunblaðinu, í stuttu sam-
tali við fulltrúa Neytendasamtak-
anna, að margir sén ósáttir við við-
gerðir á húsum, en síðan segir:
„Allir bera ábyrgð á verkum sínum,
hvort sem þeir eru sérmenntaðir eða
ekki. Hins vegar er grundvallarat-
riði að gera verksamning áður en
verkið hefst.“ Síðan segir fulltrúinn
frá því að Neytendasamtökin geti
útvegað staðlaðan verksamning og
bætir síðan við: „Sumir eru ragir
við að gera slíkan samning og finnst
hann jaðra við móðgun, nánast van-
traustsyfirlýsingu." Hér er liðlega
að orði komist og vel boðið.
Þeir sem vinna að hagsmuna-
gæslu og ráðgjöf lenda oft í þeirri
stöðu að til þeirra leitar fólk, sem
telur sig eiga í útistöðum við þá
verktaka (meistara) er fyrir það
starfa. í mjög mörgum tilfellum er
um það að ræða að verktaki (meist-
ari) hafi tekið að sér verk, án þess
að um það væri rætt sérstaklega
hvað verkið ætti að kosta, hvernig
greiðslum skyldi háttað, eða annað
er máli skiptir varðandi það hvernig
verkið skyldi unnið. Um endanlegt
verð er sjaldnast talað í upphafi,
nema þá að verktaki (meistari)
nefnir upphæð, yfirleitt of lága og
án allrar ábyrgðar.
Bjartsýnislega lágar tölur eru oft
nefndar í upphafi og í þeim tilfell-
um, sem fleiri en einn aðili kemur
til greina, er lægsta talan valin.
Tryggingar fyrir greiðslum eða
verklokum eru yfirleitt ekki fyrir
hendi og stundum vita aðilar lítil
deili hver á öðrum. Oft er Jága verð-
ið nefnt til þess eins að fá verkið,
— en hvergi skráð.
Jafnvel þegar um formleg aug-
lýst útboð er að ræða geta bjóðend-
ur næstum treyst því að hönnun
sé svo ábótavant að til komi breyt-
ingar og aukaverk, sem að endingu
leiðir til þess að verkið breytist í
reikningsvinnu, að verulegu eða öllu
leyti. Meðan verðbólgan var upp á
sitt besta var nánast óvinnandi veg-
ur að henda reiður á endanlegt
verð verka, enda ekki alltaf áhuga-
mál þeirra sem á framkvæmd bera
„ábyrgð". — Þegar um opinbert
verk er að ræða er pólitísku kröf-
unni um útboð fullnægt með út-
boðsathöfninni einni, verklokin er
ástæðulaust að skoða, endanlegur
kostnaður getur farið fram úr
hæsta tilboði — og fáir til frásagnar.
„Sumum finnst e.t.v.
mikið fyrir haft að fara
svona að, einkum ef verk
eru ekki stór, en þetta
er góður siður sem við
ættum að gera að venju,
hitt tilheyrir löngu lið-
inni tíð að treysta á
handsal í viðskiptum, —
þótt á því séu undan-
tekningar.“
í seinni tíð eru þó til aðilar sem
hafa góða reglu á þessum málum,
einkum ef um stærri verk er að
ræða, en hinir munu þó vera fleiri
sem hafa þetta ekki í lagi enda
fáum til tjóns, nema þeim sem borg-
ar. — Benda má á dæmi þessu til
stuðnings, „ábyrgðin“ sem um er
talað, m.a. hér að framan, verður
haldlítil í raun.
Það er algengara hér en annars
staðar að húsbyggjendur séu sjálfir
að semja um verk í eigin íbúðum,
eða atvinnuhúsnæði, og jafnvel að
vinna í þeim sjálfir. Þetta tímabil í
ævi manna er oft æði lærdómsríkt
og gæti komið sé vel við áframhald-
andi byggingaframkvæmdir, en
fæstir gera þetta nema einu sinni,
þannig fer mikilvæg og dýr reynsla
oftast til spillis, nema sem söguefni.
Hvað skyldi það nú vera sem
Árni Brynjólfsson
fólk lærir við þessar afdrifaríku
verkframkvæmdir? Það lærir í flest-
um tilfellum þau mikilvægu sann-
indi að næst myndi það fara öðru-
vísi að, einkum er varðar ráðningu
verktaka, samninga við þá og tíma-
setningar. Samið yrði fyrirfram um
föst verð á alla verkþætti og þeir
skilgreindir á blaði sem verktaki
(meistari) staðfestir. Slík vinnu-
brögð eru ekki vantraust á einn eða
neinn og ættu að vera föst regla,
jafnvel þótt um kunningja sé að
ræða, þannig getur kunningskapur-
inn haldist. Vinslit verða einmitt
vegna þess að gengið var óljóst frá
málum í upphafi, aðilar skildu ekki
nógu vel hvor annan.
Fólk virðist vera feimið við það
að leita eftir tilboðum (verði) frá
fleiri en einum verktaka (meistara)
og ekki síður að óska þess að slík
tilboð (verð) séu sett á blað, og stað-
fest með undirskrift. Fólk snýr sér
fremur til einhvers sem það þekkir
persónulega eða af afspurn og biður
um að verkið sé unnið, án þess að
rætt sé frekar um verð eða tilhögun
greiðslna.
Vegna langvarandi áróðurs gegn
ákvæðisvinnu (uppmælingu) er oft
það eina, sem um er rætt, að verk-
taki (meistari) geri verkkaupa þann
greiða að vinna verkið í tímavinnu!
— Þeir sem þannig láta blekkjast,
sem og af lágum munnlegum tölum,
eru þeir sömu og leita til hagsmuna-
gæslumanna, félaga eða stofnana,
og óska ráðgjafar þegar reikningar
eru komnir út úr þeim ramma, sem
þeir halda sig hafa samið um eða
áætlað. — Margir verða ráðþrota
þegar svo er kómið.
Þegar verkkaupa er bent á að
betur hafi mátt ganga frá málum
í upphafi verks, segir hann gjarnan
sem svo, að ekki hafi verið ástæða
til að vantreysta viðkomandi verk-
taka (meistara), enda hefðu þessar
upplýsingar átt að berst áður en
. ~rk hóM. — Hvernig hægt er að
koma slíkum upplýsingum á fram-
færi nógu tímanlega er svo önnur
saga — en skiptir verulegu máli að
reynt sé.
Ráðgjöf Verktaka- og meistara-
sambandsins, sem er góðra gjalda
verð, beinist fyrst og fremst að því
að veija fólk fyrir svonefndum
„fúskurum" eða réttindalausum
mönnum, en það sem hér að framan
er sagt um verktökuna á ekkert
fremur við „fúskara" en fagmenn.
Því miður tryggir meistaranafnbót-
in ekki verkkaupann svo sem ætla
mætti og æskilegt væri. Verktaka-
skráin, sem þeir auglýsa, ætti þó
að geta komið verkkaupum að góð-
um notum.
„Verslið við meistarann" er ekki
mjög áhrifamikið þegar viðskipti í
allt of mörgum tilfellum snúast um
það hvort sleppa skuli VSK af vinn-
unni, þ.e. hvort unnið skuli með eða
án nótu! — Málið snýst ekki um
fagmennsku. — Nú mætti ætla að
verkkaupa stæði á sama þótt hann
greiði VSK vegna tiltölulega liprar
endurgreiðslu frá ríkinu, en í mörg-
um tilfellum er þessu ekki þannig
varið, fólk hefur ekki of mikla pen-
inga handa á milli meðan á bygg-
ingarframkvæmdum stendur og
freistast því til skattsvika.
Þeir sem stunda svarta vinnu
hafa einnig ástæðu til að hvetja
ekki til skilvísi á VSK, þeim sem
kemur vel að fá alla reikningsupp-
hæðina undan skatti. Þessi allt of
algengu skattsvik gera heiðarlegum
verktökum (meisturum) erfitt um
vik, en sem betur fer eru ekki allir
sem róa á þessi mið. Á það má
benda að Landssamband iðnaðar-
manna hefur sent öllum sínum aðil-
um greinargóðar upplýsingar um
rétt verkkaupa til endurgreiðslu
VSK af vinnu og ætlast er til að
þeir kynni verkkaupum þetta.
Til viðbótar þessu þarf að kenna
fólki að fylla út endurgreiðslu-
skýrslur ef verktaki gerir það ekki,
en einmitt á þann hátt hættir þessi
tilhögun að vaxa fólki í augum.
Stöku verktakar (meistarar) láta
slík útfyllt eyðublöð fylgja reikningi
til verkkaupa.
Nú myndi einhver sem les þetta
spyija, hvað er maðurinn að fara?
— Það þýðir lítið að tala um vanda-
mál verkkaupa ef úrræðin eru ekki
í augsýn og nánar skilgreind. —
Hvað með samninga við verktaka
(meistara), hvernig ættu þeir að líta
út?
Þessu er til að svara, að eftirtal-
in atriði gætu bætt stöðu þeirra er
þurfa að leita til verktaka, án þess
að hafa mikið fyrir eða leggja í
verulegan kostnað:
1. Setja þarf niður á blað örstutta
greinargóða lýsingu á því verki
sem á að vinna og sundurliða á
fleiri blöð ef um fleiri en eina
faggrein er að ræða. Skissa yfir
verkið dugir ef teikning er ekki
fyrir hendi.
2. Hafa þarf samband við 3—4
áreiðanlega verktaka (meistara)
í hveri grein og bjóða þeim að
koma með tölur í verkið.
3. Þegar valið hefur verið hagstæð-
asta tilboðið á að ræða við við-
komandi um framkvæmd verks-
ins og greiðsluskilmála. Gangi
saman þarf að útfylla og undir-
rita staðlaðan samning, sem vís-
ar í verklýsinguna, teikningu ef
til er eða skissu, greiðsluskil-
mála og fyrirhuguð verklok. —
Einnig að um sé að ræða
greiðslu fyrir allt verkið með
VSK, aukareikningar koma ekki
til, nema sérstaklega sé um sam-
ið. — Allt gæti þetta verið á einu
og sama blaðinu.
4. Mikilvægt er að greiðslur verði
aldrei hraðari en sem nemur
framvindu verksins, þanníg að
síðasta greiðsla fari ekki fram
fyrr en að loknu verki. Fyrir-
framgreiðslur á alls ekki að inna
af hendi, verktaka (meistara)
ber að fjármagna eigið fyrir-
tæki. Þetta þarf að undirstrika
í upphafi.
5. Leggi verktaki (meistari) ekki
til efnið er hægt að fá tilboð í
það á sama hátt hjá efnissölum,
en þar er víðast orðin viðtekin
venja að láta viðskiptavinum í
té skriflegt tilboð, a.m.k. þegar
þess er óskað.
Með því að fara svona að eru
minni líkur á misskilningi og að
ágreiningur rísi vegna verka. Þetta
kemur samviskusömum verktökum
(meisturum) einnig vel. Vera kann
að verktaki (meistari) vilji að sett
sé einhver trygging fyrir greiðslu,
sem er ekki nema sjálfsagt, enda
auðvelt fyrir flest skilvíst fólk að
fá t.d. odýra bankatryggingu.
Sumum finnst e.t.v. mikið fyrir
haft að fara svona að, einkum ef
verk eru ekki stór, en þetta er góð-
ur siður sem við ættum að gera að
venju, hitt tilheyrir löngu liðinni tíð
að treysta á handsal í viðskiptum
— þótt á því séu undantekningar.
Ávinningurinn við þetta er svo
augljóst að varla þarf að ræða, það
er mikilvægt að vita réttan kostnað
fyrirfram og mikill sparnaður felst
í því að þurfa ekki að vakta viðveru
fagmannanna. — Þess þarf ekki
þegar verðið er fyrirfram ákveðið,
þá þarf aðeins að fylgjast með fag-
mennskunni og framvindu verksins.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Landssambiwds íslenskra
rafverktaka.
MOTTU 06 TtPP*
20-50%
Gf8H|
TepP'
afsláttur

[TEPPAVERSLUN
FRIÐRIKS BERTELSEN
IHAGKAUPJ
MIKLABRAUT
FÁKAFEN 9 -SÍMI 686266
1

vrsA