Morgunblaðið - 21.08.1992, Blaðsíða 13

u
12
j-
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 21. AGUST 1992
Vaxandi atvinnuleysi
um hábjargræðistímann
eftir Ólaf Ólafsson
Atvinnuleysi fer vaxandi hér á
landi
Á fundi landlækna á Norður-
löndum síðastliðið vor var meðal
annars rætt um vaxandi atvinnu-
leysi og erfiðleika er hafa skapast
vegna þess. Á Norðurlöndunum
hefur skapast verulegt félags- og
heilbrigðisvandamál vegna lang-
varandi atvinnuleysis og er kostn-
aðurinn sem af því stafar orðinn
verulegur.
Það kom fram, að viðbrögð eig-
enda og stjómenda við rekstrarerf-
iðleikum fyrirtækja og stofnana
væru gjarnan uppsagnir starfs-
fólks. Að stofnanir á vegum ríkis
HAUKUR Dór sýnir málverk,
teikningar í vinnustofunni Ála-
fossi á laugardögum, frá kl.
12-18.
Haukur Dór er fæddur árið 1940
og lagði stund á nám í málaralist
og keramik í Reykjavík, Edinborg
og Kaupmannahöfn snemma á sjö-
og/eða sveitarfélaga hefðu þó ekki
alltaf erindi sem erfiði, því að
kostnaður vegna atvinnuleysis-
bóta, samfélagshjálpar og heil-
brigðisþjónustu lendir á samfélag-
inu með fullum þunga. Útgjöldin
flyttust í raun frá einni pyngju til
annarrar í sömu eign. Einkafyrir-
tæki sætu ekki við sama borð og
losnuðu frá ýmsum greiðslum. Það
kom fram að stjómendum fyrir-
tækja í samfélagsrekstri bæri að
taka meira tillit til heildarhags-
muna samfélagsins við uppsagnir
en gert er og draga ekki um of
dám af viðbrögðum félaga þeirra
í einkarekstri.
Þess ber að geta sem vel er
gert. Stjómvöld hér á landi gengu
hart fram við útvegun á störfum
unda áratugnum. Aðalsteinn Ing-
ólfsson ritar formála ,að sýningar-
skrá, þar sem segir m.a., að í dag
beinist myndir Hauks Dór meir út
á við en áður, að tengslum mann-
eskjunnar hér á norðurhjara við
harðhnjóskulega náttúrana allt um
kring, óendanlega ríka að þjóðsög-
um og munnmælum.
„Nauðsynlegt er að
gefa atvinnulausum
kost á endurmenntun-
ar- og þjálfunar-
námskeiðum, eins og nú
tíðkast mjög í ná-
grannalöndunum, en
skortir algjörlega hér-
lendis.“
fyrir þá er misstu atvinnu sína við
endurskipulagningu Landakots.
Allflestir fengu vinnu. Vonandi
verður haldið áfram á þeirri braut
við sambærilegar aðstæður.
„Hef verið atvinnulaus í eitt
ár“
Þetta var haft eftir ungum
manni í fjölmiðli fyrir skömmu.
Ungu og vel menntuðu fólki er
hafnað á vinnumarkaðnum. Órétt-
mæt höfnun er þyngra áfall en
margir geta borið. Heyrt hef ég
ungt fólk staðhæfa að alvarlegur
sjúkdómur væri trúlega ekki eins
Ólafur Ólafsson
þungt áfall, því að flestir taka þeim
örlögum og missa hvorki kjark né
sjálfsvirðingu. Eldra fólk sem aldr-
ei hefur fallið verk úr hendi stend-
ur skyndilega tómhent. Reynslan
og vonin er þeirra eina eign.
Æskilega breytingar á
aðgerðum samfélagsins við
atvinnuleysi
1. Nauðsynlegt er að gefa at-
vinnulausum kost á endur-
menntunar- og þjálfunamámskeið-
um, eins og nú tíðkast mjög í ná-
grannalöndunum, en skortir al-
gjörlega hérlendis.
2. Atvinnuleysisbætur þarf að
hækka verulega, en þær eru í dag
um 42.000 kr. á mánuði. Þessi
upphæð dugar e.t.v. fyrir húsa-
leigu en ekki fyrir fæði og klæðum.
Stærsti hluti atvinnulausra fyllir
flokk ófaglærðra og hlutfall leigj-
enda er hæst í þeim hópi. í ná-
grannalöndunum era atvinnuleys-
isbætur 60-90% af nettótekjum.
Að vísu er sett þak á greiðslur. í
Danmörku era hæstu greiðslur 354
kr. sex daga vikunnar sem geta
því orðið tvöfalt hærri en á íslandi.
í Finnlandi geta greiðslur orðið
mest 96% af daglaunum. Svipaða
sögu er að segja frá Noregi og
Svíþjóð (Social Tryghed í de Nord-
iske Lande 1989). Við eram því
eftirbátar annarra hvað þessum
málum viðkemur.
3. Stéttarfélagsþátttaka er enn
skilyrði fyrir atvinnuleysisbótum.
Þetta mál þarf að skoða með tilliti
til mannréttinda.
4. Húsmæður er leita út á
vinnumarkaðinn og aldrei hafa
unnið utan heimilis eiga engan
rétt á atvinnuleysisbótum. Þjóðfé-
lagið verður að meta störf þeirra,
sem oftast hafa verið að koma
nokkrum börnum til manns. Nauð-
synlegt er að koma til móts við
þennan hóp.
Ráð er' að verkalýðsfélög og
stjórnmálamenn ráði hér bót á.
íslendingar era þrátt fyrir allt með
tekjuhæstu þjóðum heims.
Höfundur er landlæknir.
Sýning á verkum Hauks Dór
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. ÁGÚST 1992
13
NORRÆNT GIGTARAR
Gigt og* handarskurðlækningar
eftir Magnús Pál
Albertsson
Sú gigt sem handarskurðlækn-
ar fást mest við er aðallega slit-
gigt og iktsýki, en einnig koma
þar til aðrir bólgusjúkdómar sem
leggjast á liði. Eg mun hér fjalla
lítillega um slitgigt og iktsýki sem
fulltrúa fyrir þá bólgusjúkdóma
sem leggjast á hendur.
Okkur hættir til að taka
höndunum sem sjálfsögðum hlut-
um og hugsum sjaldan um nota-
gildi þeirra. Fólk sem t.d. lendir
í handarslysum eða hefur gigt í
höndunum áttar sig aftur á móti
á raunveralegri þýðingu hand-
anna. Þetta er fólk sem oft upplif-
ir minnkandi hæfileika handanna
til að leysa ýmis verkefni. Sumir
lenda jafnvel í því að geta lítið
sem ekkert gert með höndunum
vegna sjúkdómsins eða slyssins.
Ef að er gáð sést líklega að við
geram ekki margt, án þess að
nota við það á einhvem hátt hend-
urnar.
Lítum nú aðeins nánar á það
hvemig gigt getur lagst á hend-
umar og hvað hægt er að gera.
Slitgigt
Slitgigt er sjúkdómur sem lagst
getur á alla liði líkamans. f
höndunum verða grannliðir þum-
als og fjærkjúkuliðir hinna fingr-
anna (liðurinn milli ijærkjúku og
miðkjúku) oftast verst úti. Þegar
slitgigt sest í grunnliði þumals
fær einstaklingurinn verki við að
nota þumalinn og á erfíðara með
að grípa um og lyfta hlutum. Síð-
an minnkar einnig greipin vegna
skekkju í liðunum. Það virðist
vera hér útbreiddur misskilning-
ur, að ekkert sé hægt að gera
við þessu. Það er alrangt. Hægt
er að gera liði stífa eða setja nið-
ur „sinafléttu" í stað liðanna og
stundum eru notuð gervibein við
þessu. Állt miðar þetta að því að
gera einstaklinginn verkjalausan
og auka aftur notagildi handar-
innar.
Slitgigt í fjærkjúkuliðum fíngr-
anna er líka algeng og þarfnast
oft engrar meðferðar. Stundum
eru þó slæmir verkir með í mynd-
inni og er þá oft góð lausn að
gera þessa liði stífa.
Iktsýki
Iktsýki er
bólgusjúk-
dómur sem
lagst getur á
mörg líffæra-
kerfi um allan
líkamann. í
höndunum
era það bólg-
ur í liðhimn-
um og sina-
slíðram sem mestu máli skipta.
Bijósk liðanna eyðileggst svo og
mjúkvefír þeir sem gefa liðunum
stöðugleika. Afleiðingin er verk-
ur, hreyfiskerðing, óstöðugleiki
og skekkjur. Við þetta bætist svo
bólga í sinaslíðrum sem getur
orsakað sinaslit en það magnar
upp óþægindi, stirðleika og
skekkjur. Verða svona hendur oft
algerlega ónothæfar ef ekkert er
að gert.
Margar mismunandi aðgerðir
standa þessum sjúklingum til
boða eftir því sem við á. Algeng
aðgefð er brottnám bólgu úr lið-
um og sinaslíðrum en það getur
linað þjáningar, aukið hreyfigetu
og hægt á framrás sjúkdómsins.
Magnús Páll Albertsson
Þennan möguleika ætti að hugsa
um ef lyfjameðferð ber ekki til-
ætlaðan árangur á t.d. 6 mánuð-
um.
Þegar sjúkdómurinn er langt
genginn er hægt að nota sina-
flutninga og gerviliði, eða gera
liði stífa, allt eftir því sem við á.
Þessar aðgerðir lina líka þjáning-
ar, auka notagildi handarinnar
og bæta útlitið.
Margir sjúklingar með iktsýki
og skylda sjúkdóma þurfa að
gangast undir margar aðgerðir
og víða erlendis era handaaðgerð-
ir ijórðungur þeirra aðgerða sem
þessir sjúklingar fara í. Markmið
aðgerðanna eru (í þessari röð) að:
1) minnka verk
2) auka notagildi handarinnar
3) hægja á framrás sjúkdómsins
höndum
4) bæta útlit
Rétt er að leggja ríka áherslu
á að aðgerðimar geta ekki gert
höndina eðlilega aftur.
Handarskurðlæknirinn er að-
eins einn af mörgum sem vinna
með þessum sjúklingum en til að
tímasetja aðgerðir og aðra aðstoð
hefur hópvinna gefíð góða raun.
Þar vinna þá saman gigtarlæknir,
bæklunarskurðlæknir, handar-
skurðlæknir, hjúkranarfræðing-
ur, sjúkraþjálfari, iðjuþjálfí, fél-
agsráðgjafí og fleiri. Er það von
mín að slík hópvinna megi fara
vaxandi hér á landi því hér bíða
mörg og mikil verkefni.
Höfundur er sérfræðingur í
bæklunar- og
handarskurðlækningum á slysa■
og bæklunarlækningadeild
Borgarspítala.
A.IKUG4RDUR
VIÐ SUND
.fyrir neytendur