Morgunblaðið - 23.08.1992, Blaðsíða 4

ERLEIMT
4 FRÉTTIR/YFIRLIT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 1992
INNLENT
vikuna 16/8-22/8
Umræður
um EES á
Alþingi
Á sunnudag í liðinni viku hóf-
ust á Alþingi umræður um samn-
inginn um evrópskt efnahags-
svæði. Utanríkisráðherra kveðst
telja að kröfur um stjórnarskrár-
breytingar vegna EES séu frem-
ur byggðar á pólitísku mati en
lögfræðilegu, en stjórnarand-
staðan hyggst leggja fram frum-
varp til breytinga á stjórnar-
skránni og þingsályktun um
þjóðaratkvæðagreiðslu. Alls
verða afgreidd um 60 frumvörp
í tengslum við samninginn.
Lögreglumaður slasaðist
Rúmlega tvítugur maður,
Steinn Ármann Stefánsson, var
stöðvaður af lögreglu aðfaranótt
þriðjudagsins 18. ágúst með 1,2
kíló af kókaíni í bifreið sinni.
Við eltingaleikinn, sem upphófst
þegar maðurinn neitaði að hlýða
stöðvunarmerkjum lögreglu, ók
hann utan í einn lögreglubíl og
aftan á annan. Við aftanákeyrsl-
una kviknaði í lögreglubflnum
og ökumanni hans tókst naum-
lega tókst að bjarga félaga sín-
um út úr honum áður en bfllinn
varð alelda. Hann liggur nú á
gjörgæsludeild og óvíst er um
líðan hans. Þetta er mesta magn
af kókaíni sem lögreglan hefur
komist yfír í einu, en kókaínmað-
urinn lagði til lögreglumanns
með skæhim er reynt var að
handtaka hann.
Atvinnuleysi eykst
Atvinnuleysi um hábjarg-
ræðistímann hefur ekki verið
jafnmikið síðan í kreppunni
miklu, að sögn Óskars Hall-
grímssonar, forstöðumanns
vinnumálaskrifstofu félagsmála-
ráðuneytisins. VSÍ gerir ráð fyr-
ir að atvinnuleysið á næsta ári
verði á bilinu 4-6%, en Þjóðhags-
stofnun hafði gert ráð fyrir að
það yrði 3%. Muni þar mestu um
valda meiri samdráttur í mann-
virkjagerð og veltufjársamdrátt-
ur.
Hallalaus fjárlög útilokuð
Friðrik Sophusson, fjármála-
ráðherra, segir að útilokað sé
að ná hallalausum fjárlögum á
næsta ári. Ekki sé unnt að
mæta tekjutapi vegna þorskk-
vótaskerðingar alfarið með
sparnaði. Friðrik sagði að
stærstu ráðuneytin yrðu látin
spara mest.
Staða ríkisins versnaði um
50 miiyarða 1987-1990
Peningaleg staða ríkissjóðs
versnaði um rúma 50 milljarða
króna frá árinu 1987 til loka
1990, er hún var neikvæð um
63 milljarða, samkvæmt skýrslu
Ríkisendurskoðunar. Um 31
milljarð má rekja til hallarekst-
urs ríkissjóðs en aðrar breyting-
ar skýrast af endurmati og efna-
hagsliðum.
Borgin stofnar hlutafélag
um þróunarfyrirtæki
Aflvaki Reykjavíkur nefnist
hlutafélag sem borgarráð hefur
samþykkt að stofnað verði á
vegum borgarinnar. Markús Öm
Antonsson segir að fyrirtækinu
sé ætlað að styrkja nýsköpun í
atvinnulífí Reykjavíkur, en ekki
hlutast til um gang frjálsrar
samkeppni. Kostnaður við fyrir-
tækið er áætlaður um 750 millj-
ónir króna á 5 árum.
Herjólfur hægi á í öldum
Niðurstöður módelprófana á
sjóhæfni Vestmannaeyjaferjunn-
ar Heijólfs benda til þess, að
draga þurfí úr hraða skipsins
þegar ölduhæð er meiri en tveir
metrar. Skipið gengur 17 mflur
fýrir fullu vélarafli en þar sem
það ristir aðeins fjóra metra
verði að draga úr hraðanum
þegar ölduhæð eykst til að koma
í veg fyrir að það höggvi ölduna.
ERLENT
Bush vinnur
á í skoðana-
könnunum
George Bush,
forseti Banda-
ríkjanna, hlaut
formlega til-
nefningu sem
forsetaefni
Repúblikana-
flokksins í kosn-
ingunum í nóv-
ember á flokk-
þingi þess í Ho-
uston í vikunni.
Repúblikanar notfærðu sér út í
ystu æsar þá fjölmiðlaathygli,
sem þingið naut, til þess að bæta
ímynd forsetans en klekkja á
keppinauti hans, demókratanum
Bill Clinton. Þetta virðist hafa
borið árangur því að samkvæmt
úrslitum skoðanakannana, sem
voru gerðar eftir þingið, hafði
Clinton aðeins 5% forskot á Bush.
Fyrir flokksþingið hafði Clinton
hins vegar um og yfír 20% for-
skot samkvæmt skoðanakönnun-
um.
Serbar halda áfram
þjóðemishreinsunum
í Bosníu
Stríðandi fylkingar í Bosníu-
Herzegóvínu héldu bardögum
áfram í vikunni og gerðu Serbar
harkalegar sprengjuárásir á
Sarajevo. Á þriðjudag var skotið
á breska flugvél, sem flutti hjálp-
argögn, við flugvöll borgarinnar
og var frekara neyðarflugi frest-
að af þeim sökum. Yfirmenn frið-
argæsluliðs Sameinuðu þjóðanna
sökuðu sveitir Serba um árásina.
Fregnir bárust af því að Serbar
hefðu hafið nýja herferð þjóðern-
ishreinsunar í norðurhluta Bosníu
og er óttast að flóttamanna-
straumur frá landinu aukist í
kjölfar hennar.
Víðtæk einkavæðing í
Rússlandi
Rússar minntust þess í vikunni
að ár er liðið frá valdaránstilraurf
harðlínukommúnista. Boris
Jeltsín Rússlandsforseti notaði
tækifærið til að hvetja landa sína
til að styðja umbótastefnu stjórn-
valda og tilkynnti að á næstunni
yrði öllum Rússum, 150 milljón-
um, að tölu send „einkavæðing
arávísun“ upp á 10.000 rúblur.
Fyrir hveija ávísun er síðan hægt
að eignast hlut í ríkisfyrirtækjum
en markmið stjórnvalda er að
reisa við efnahagslíf þjóðarinnar
og koma sönnum kapítalisma á
í Rússlandi á fimm árum.
Bandamenn reiðubúnir að
beita hervaldi í írak
George Bush Bandaríkjaforseti
og John Major, forsætisráðherra
Bretlands, sögðu í vikunni að
hervaldi yrði beitt gegn írökum
ef þeir hlíttu ekki vopnahlés-
skilmálum úr Persaflóastríðinu
þegar í stað. íraski stjómarherinn
stendur nú í ströngu við að beija
niður mótspyrnu uppreisn-
armanna shíta í suðurhluta
landsins og áforma bandamenn
meðal annars að beita flugheijum
sínum til að hindra loftárásir
íraka á byggðir þeirra.
George Bush.
Ár liðið frá misheppnuðu valdaráni í Moskvu
Komast „þjóðernis-
sósíalistar“ til valda?
Það er erfitt að lifa í Rússlandi; kaupmátturinn hefur minnkað
um helming á árinu.
Á FÖSTUDAG, 21. ágúst, var
þess minnst að ár er liðið frá
því valdarán harðlínukommún-
ista í Moskvu fór út um þúfur.
Tólf mánuðum eftir hrun sov-
éska kommúnismans einkennast
ef nahagsumbætur rússneskra
stjórnvalda af glundroða. Iðn-
framleiðslan heldur áfram að
minnka, verðbólga vex óðum og
kaupmáttur launa hefur minnk-
að um helming. Á sama tíma er
ekkert lát á þjóðaólgunni og
upplausninni í Rússlandi og öðr-
um fyrrverandi lýðveldum Sov-
étrílqanna. Það er því engin
furða að menn eins og Jelena
Bonner, ekkja Andrejs Sak-
harovs, skuli vara við því að
einræði vofi yfir Sovétríkjunum
fyrrverandi; að ofstækisfullir
þjóðernissinnar og ný-stalínist-
ar kunni að komast þar til valda.
ótt augu heimsins beinist nú
einkum að Baikan-skaga er
ekkert lát á átökunum í Sovétríkj-
unum fyrrverandi. Armenar og
Azerar halda áfram að beijast
vegna héraðsins Nagorno-Karabak
og bardagar hafa einnig geisað í
lýðveldunum Moldovu, Georgíu og
Tadzhíkístan. Fjórtán fyrrverandi
lýðveldi Sovétríkjanna hafa öðlast
sjálfstæði frá Rússlandi.að nafninu
til og íbúar nítján héraða eða
svæða innan
rússneska sam-
bandsríkisins
hafa hafíð bar-
áttu fyrir að-
skilnaði. í reynd
ríkja þar þó víð-
ast hvar gamlar og nýjar stofnanir
hlið við hlið og valdsvið þeirra ska-
rast svo að stjórnarfarið einkennist
af algjörum glundroða. 25 milljón-
ir Rússa búa nú utan landamæra
Rússlands og „rússnesku minni-
hlutahóparnir“ óttast skiljanlega
um sinn hag.
Verðlag tífaldast
Verðbólga setur svip sinn á líf
almennings. Verð á nauðsynjum
hefur tífaldast frá síðustu áramót-
um er Borís Jeltsín, forseti Rúss-
lands, ákvað að afnema verðstýr-
inguna og ef svo fer fram sem
horfir gætu Rússar þurft hjólbörur
undir peningana í verslunarferðum
sínum. Þá blasir atvinnuleysi við
12 milljónum manna, sem starfa
beint eða óbeint í hergagnaiðnað-
inum.
Á sama tíma heldur iðnfram-
leiðslan áfram að minnka. Þjóðar-
framleiðslan dróst saman um 13%
í fyrra og iðnframleiðslan minnk-
aði einnig um 13% á fyrsta fjórð-
ungi þessa árs, einkum vegna
hruns í olíuvinnslunni.
Veikt lýðræði
Lýðræðið stendur ennfremur
höllum fæti og frá valdaránstil-
rauninni fyrir ári hefur lítt miðað
í þá átt að styrkja það í sessi.
Borís Jeltsín var að vísu kjörinn
forseti í fyrstu lýðræðislegu for-
setakosningunum í sögu Rússlands
í júní í fyrra en þingið er skemmra
á veg komið. Það var kjörið í mars
1990, aðeins sex vikum eftir að
kommúnistaflokkurinn afsalaði sér
alræðisvöldum og staða hans var
þá enn sterk. Margir þingmann-
anna eru fyrrverandi kommúnist-
ar, verksmiðjustjórar og stjórnend-
ur ríkisbúgarða.
Á þinginu er enginn sterkur
flokkur, þess í stað úir þar og grú-
ir af smáflokkum, stundum nefnd-
um „leigubílaflokkum" - því félag-
arnir stíga út og inn á meðai) flokk-
arnir fara í hringi. Þeir sem kom-
ast næst því að hafa stofnað raun-
verulegan flokk á þinginu eru
Alexander Rútskoj varafórseti og
fleiri í umbótaarminum úr gamla
kommúnistaflokknum. Rútskoj var
í fylkingarbijósti þeirra sem veittu
valdaræningjunum mótspyrnu í
fyrra og er lík-
legastur til að
taka við af
Jeltsín sem for-
seti. Hann nýt-
ur vinsælda
innan hersins,
enda talinn hetja í stríðinu í Afgan-
istan, og fékk meira fylgi en Jelts-
ín í nýlegri skoðanakönnun.
Talið er að Jeltsín vilji ekki boða
til þingkosninga þar sem hann ótt-
ist að andstæðingar umbótastefnu
stjórnarinnar fái meirihluta á þing-
inu. Þess í stað stefni hann að því
að semja nýja stjórnarskrá í sam-
vinnu við núverandi þing og gert
er ráð fyrir að hún öðlist gildi á
næsta ári.
Stjórn Jegors Gajdars forsætis-
ráðherra hefur sætt vaxandi gagn-
rýni að undanfömu og andstæð-
ingum hans innan þingsins vex
ásmégin. Á meðan siglir Jeltsín
milli skers og báru í von um að
geta sætt sjónarmið umbótasinna
og afturhaldsaflanna. Forsetinn
hefur verið gagnrýndur fyrir að
gera sér um of dælt við afturhald-
söflin líkt og Míkhaíl Gorbatsjov,
fyrrverandi forseti Sovétríkjanna,
gerði undir lok ársins 1990 með
afdrifaríkum afleiðingum.
Sæta Rússar hörðum
friðarkostum?
Breska dagblaðið The Daily
Telegraph birti í vikunni grein þar
sem ýmis rök eru færð fyrir því
að ástandið í Sovétríkjunum fyrr-
verandi sé á margan hátt likt því
sem var í Weimarlýðveldinu eftir
Versalasamninginn 1919. Upp-
lausnin í þjóðfélaginu og efna-
hagsóreiðan séu svipuð, svo og
óánægja almennings með stjórn-
málamennina og lífskjörin. Höf-
undurinn telur hættu á að Vestur-
landabúar vanmeti kreppuna í Sov-
étríkjunum fyrrverandi eins og
þeir vanmátu afleiðingar Versala-
samningsins eftir fyrri heimsstyij-
öldina. Almenningur í Rússlandi
hafi litla trú á lýðræðinu og æ
meira beri á rússneskum þjóðernis-
rembingi og ný-stalínískri alræðis-
hyggju. Þeir sem gagnrýni Jeltsín
séu ekki að ýkja þegar þeir vari
við hættunni á rússneskum fas-
isma.
Höfundurinn telur ennfremur
að Rússar hafi í reynd sætt hörðum
friðarkostum eftir endalok kalda
stríðsins líkt og Þjóðverjar eftir
fyrri heimsstyijöldina. „Vestræn
stjórnvöid gera reyndar mikið úr
því að þau hafí boðið Rússum 24
milljarða dala aðstoð fyrir milli-
göngu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins til
að skapa efnahagslegan stöðug-
leika. Samt er það svo að með því
að ætlast til að Rússar greiði af-
borganir og vexti af 80 milljarða
dala erlendum skuldum sínum eru
Vesturlönd í vissum skilningi að
krefja þá um skaðabætur. Auk
þess er hægt að færa rök fyrir því
að markmið aðstoðarinnar, og þau
skilyrði sem Alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn setur fyrir henni, séu
óraunsæ. Bandarískir hagfræðing-
ar, sem veita Gajdar ráðgjöf, telja
að vandamál Rússa séu eins og
þau sem Pólveijar eiga við að
stríða; og það eina sem þurfi að
gera sé að blása til leiftursóknar
með afnámi verðstýringar, ströngu
aðhaldi í ríkisfjármálum og einka-
væðingu. Þeir ætla því Rússum að
draga tafarlaust úr fjárlagahallan-
um og stemma stigu við verðbólg-
unni... Óðaverðbólgan er hins
vegar allt að því óstöðvanleg og
ekki jafn brýnt úrlausnarefni og
síminnkandi viðskipti milli sovét-
lýðveldanna fyrrverandi.
Sovétríkin fyrrverandi voru ein
efnahagseining og afar háð við-
skiptum sín á milli en þessi efna-
hagstengsl eru að rofna vegna
pólitískrar upplausnar. Sú krafa
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins að dreg-
ið verði úr opinberri lánastarfsemi
stuðlar að enn örari efnahagslegri
sundrungu lýðveldanna þar sem
komið er í veg fyrir lánveitingar
til að stuðla að viðskiptum milli
þeirra. Þetta hefur aðeins slæmar
afleiðingar: Úkraínumenn fá ekki
sinn skammt af rússneskri olíu og
neita því að sjá rússneskum borg-
um fyrir korni. Þessi efnahagslega
innsprenging er varla Vesturlönd-
um í hag.“
Höfundur leggur meðal annars
til að erlendar skuldir Rússa verði
afskrifaðar, Vesturlönd veiji meira
fjármagni til að stuðla að auknum
viðskiptum milli Sovétríkjanna
fyrrverandi og fjárfesti þar meira
í mikilvægum framleiðslugreinum.
Ella sé hætta á að „þjóðernissósíal-
istar“ komist til valda í Moskvu
og sparki bandarísku hagfræðing-
unum út.
Heimild: The Daily Telegraph
og The Economist.
BAIiSVIÐ
Eftir Boga Þ. Arason