Morgunblaðið - 25.08.1992, Blaðsíða 14

L
14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. AGUST 1992
Nokkur orð um löggjafarvald-
ið og gerð milliríkj asamninga
BOSCH
Sértilboð
GBH
2/20 RLW
Höggborvél „SDS Plus" með
ryksugu. Þreplaus hraðastllling
afturábak og áfram. 500 W.
Aukahlutir: Vinkildrif, meitil-
stykki, meitlar.
Höggborvél „SDS Plus".
Þreplaus hraðastilling afturábak
og áfram. 500 W.
G\
Gunnar Ásgeirsson hf.
Borgartún 24
Sími: 626080 Fax: 629980
Umboðsm9nn um land allt
Fyrri hluti
eftirLúðvík
Ingvarsson
Um gerð eins
milliríkjasamnings
Á þessu ári hefir verið linnulaus
upinber umræða um gerð milliríkja-
samninga, meðal annars um þá þrö-
skulda, sem e.t.v. þarf að stíga yfir,
ef gera á slíka samninga í samræmi
við íslensku stjórnarskrána. Tilefni
þessarar umræðu er auðvitað fyrir-
hugaður EES-samningur.
Samtímis þessari umræðu og litlu
fyrr en hún hófst hafa skoilið á ís-
lendingum afleiðingar millirílija-
samnings, sem þeir gerðust aðilar
að fyrir tæpum fjörutíu árum. Til
þessa samnings er ýmis vitnað sem
Evrópuráðssamnings eða Evrópu-
samnings um verndun mannréttinda
og mannfrelsis, en venjulega mun
hann kallaður Mannréttindasáttmáli
Evrópu. Sáttmálinn var saminn á
vegum Evrópuráðsins og munu ís-
lensk stjórnvöld hafa haft harla lítil
áhrif á gerð hans, efni eða orðfæri.
Hann var fyrst undirritaður í Róm
fyrir íslands hönd hinn 4. nóvember
1950 en fullgildingarskjal af hálfu
íslands var afhent 29. júní 1953.
Sumt af því, sem gerðist á íslandi
varðandi þennan samning á milli
fyrrgreindra tveggja dagsetninga,
má ráða af útdrætti úr dómi Hæsta-
réttar íslands í málinu nr. 120/1989,
sem hér fer á eftir:
„III. (kafli úr hæstaréttardóminum).
Á árinu 1953 var fullgiltur fyrir
ísland Evrópuráðssamningur um
verndun mannréttinda og mann-
frelsis'sbr. auglýsingu nr. 11/1954.
Er hann oftast nefndur Mannrétt-
indasáttmáli Evrópu. Segir meðal
annars í 6. gr. 1. mgr. sáttmálans:
„Nú leikur vafi á um réttindi
þegna og skyldur eða hann er borinn
sökum um glæpsamlegt athæfi, og
skal hann þá njóta réttlátrar og
opinberrar rannsóknar innan hæfi-
legs tíma yfir óháðum, óhlutdræg-
um, lögmæltum dómstóli...“ Ríkis-
stjórnin leitaði fyrst eftir samþykki
T annlæknastofa
mín er opin aftur á Linnetsstíg 3,
Hafnarfirði, sími 50470.
Ólafur P. Stephensen,
tannlæknir.
Nýjar fatasendingar
Silkifatnaöur og
ýAj ullarfatnaður, nýir
fataprýði litir, góðar stœrðir.

BORGARKRINGLUNNI, 1. HÆÐ, SÍMI 32347
Alþingis til að gerast fyrir íslands
hönd aðili að Mannréttindasáttmála
Evrópu haustið 1951, en málið varð
ekki útrætt á því þingi. Það var þó
tekið til umræðu og var ræðumaður
aðeins einn, þáverandi dómsmála-
ráðherra, Bjarni Benediktsson. i
ræðu sinni sagði hann meðal annars:
„Um þau réttindi, sem hér eru
talin, er það í stuttu máli að segja,
að í öllu þvi, sem nokkru máli skipt-
ir, þá eru þau réttindi nú þegar bein-
línis veitt borgurunum berum orðum
í íslenskri löggjöf og að nokkru leyti
í sjálfri stj.skr. eða þá, að það eru
slík grundvallarréttindi, að þau eru
talin felast í meginreglum íslenskra
laga, jafnvel þó að ekki sé berum
orðum fram tekið. Þess vegna má
segja, að 1. kafli þessa samnings sé
hér á landi engin nýjung, því að þar
eru talin upp þau réttindi, sem borg-
ararnir hafa þegar notið og talin eru
sjáifsagður þáttur í verndun ís-
lenskra borgara gegn ofurvaldi ríkis-
valdsins eða ásælni af annarra
hálfu." (Alþingistíðindi 1951, D
239-240.)
Af þessu verður ráðið, að ríkis-
stjórnin taldi, þegar Mannréttinda-
sáttmálinn var fullgiltur, að íslensk-
ar réttarreglur væru í samræmi við
hann, eins og sáttmálinn þá var
skýrður. Eftir þetta hafa mörg
ákvæði hans verið nánar skýrð við
meðferð kærumála hjá Mannrétt-
indanefnd og Mannréttindadómstóli
Evópu ...“ (Hér endar tilvitnun.)
Þess er ekki getið í hæstaréttar-
dóminum, með hveijum hætti var
leitað samþykkis Alþings á Mann-
réttindasáttmálanum. I 21. gr.
stjórnarskrár íslendinga er sagt, að
suma samninga við önnur ríki geti
forseti íslands ekki gert nema sam-
þykki Alþingis komi til. í greininni
er þess ekki getið, á hvern hátt Al-
þingi skuli tjá samþykki sitt. Hugs-
anlegt er, að stundum nægi þingsá-
lyktun. í öðrum tilfellum kann að
þurfa að samþykkja samninginn sem
lög. Ef í milliríkjasamningi felast
skuldbindingar eða fyrirmæli, sem
stríða gegn ákvæðum stjórnarskrár-
innar, þarf að samþykkja samning-
inn á Alþingi eins og breytingu á
stjórnarskránni eða viðauka við
hana.
Samþykki Alþingis á því, að ís-
land gerðist aðili að Mannréttinda-
sáttmála Evrópu, var gefið í formi
þingsályktunar. Nú er komið á dag-
inn og verður ekki um það villst, að
með samningsgerðinni var á tvennan
hátt brotið gegn ákvæðum stjórnar-
skrárinnar.
í sáttmálanum er erlendum dóm-
stóli veitt æðsta dómsvald um ís-
lensk málefni-á tijteknu sviði, þar
sem Hæstiréttur íslands var áður
æðsta dómstig.
Að nokkru leyti sannaðist þetta,
þegar Mannréttindanefndin, sem
starfar samkvæmt þessum sáttmála,
ákvað 9. sept. 1989 að leggja mál
Jóns Kristinssonar fyrir Mannrétt-
indadómstólinn. Síðar sannaðist það
í dómi Mannréttindadómstólsins í
máli Þorgeirs Þorgeirssonar gegn
ríkisstjórn íslands, sem gekk fyrr á
þessu ári.
Nú hafa fjórir sérfræðingar sagt
í álitsgerð dagsettri 6. júlí 1992, að
ísland hafi um langt skeið viður-
kennt lögsögu Mannréttindadóm-
stóls Evrópu í Strassborg og þarf
þá væntanlega ekki lengur vitnanna
við um, hvaða vald Mannréttinda-
Lúðvík Ingvarsson
„Samþykki Alþingis á
því, að ísland gerðist
aðili að Mannréttinda-
sáttmála Evrópu, var
gefið í formi þings-
ályktunar. Nó er komið
á daginn og verður ekki
um það villst, að með
samningsgerðinni var á
tvennan hátt brotið
gegn ákvæðum stjórn-
arskrárinnar.“
sáttfnálinn áskilur Mannréttinda-
dómstólnum.
Að framan var sagt, að Alþingi
hefði samþykkt gildistöku Mannrétt-
indasáttmálans með þingsályktun. í
59. gr. stjórnarskrárinnar segir:
„Skipun dómsvaldsins verður eigi
ákveðin nema með lögurn."
Eins og að framan var lýst, liggur
{ augum uppi, að Mannréttindasátt-
málinn felur í sér skipun dómsvalds
yfir íslenskum málefnum á tilteknu
réttarsviði. Ef á annað borð hefði
verið leyfilegt að sámþykkja hann
þrátt fyrir ákvæði 2. gr. stjórnar-
skrárinnar, hefði átt að gera það
með lögum en ekki þingsályktun.
Það var ekki gert. Því var samþykki
Alþingis ófullnægjandi aðferð við
fullgildingu sáttmálans, sem stríddi
gegn 59. gr. stjórnarskrárinnar.
Þess sjást merki, að þeim, sem
mikið hampa þessum samningi og
starfa samkvæmt honum, er þetta
ljóst, þó að þá skorti einurð til að
viðurkenna það. Má sýna fram á
þetta, ef því verður mótmælt.
Eins og víða hefir verið bent á
að undanförnu, segir í 2. gr. stjórn-
arskrárinnar m.a.:
„Dómendur fara með dómsvald-
ið.“
Þetta orðalag er ófullkomið. Með
hliðsjón af allri umræðu um frelsi
og fullveldi íslands, sem fór á undan
setningu stjórnarskrárinnar 1920,
hefir þessi setning verið skilin eins
og þar stæði:
„Islenskir dómstólar fara með
dómsvaldið."
Að því er virðist eru nú ekki born-
ar brigður á þessa skýringu á grein-
inni. Jafnvel sérfræðingarnir fjórir
minnast ekki á í áliti sínu, að í
ákvæði annarrar greinarinnar um
dómsvaldið geti falist heimild til að
fela erlendum dómstólum þetta vald.
Hafa þeir þó velt því fyrir sér, hvort
ekki mætti skilja orð þessarar sömu
greinar um framkvæmdavaldið, svo
að í þeim sé einnig átt við alþjóðlega
stofnanir, þegar talað er um stjórn-
völd. í því efni komast þeir þó að
spaklegri niðurstöðu:
„Við lögskýringar verður oft (sic!)
að taka þann kost, sem öruggur er
og af þeim sökum teljuni við ekki
unnt að byggja niðurstöðu okkar
varðandi framkvæmdavaldið og 2.
gr. stjórnarskrárinnar á því, að á
grundvelli hennar megi fela alþjóða-
stofnun framkvæmdavald í ótil-
teknum mæli.“ ’
Frá upphafi bar Mannréttinda-
sáttmáli Evrópu það með sér, að í
honum fólst afsal ríkisvalds, þ.e.
dómsvalds á því réttarsviði, sem
hann fjallar um. Má til dæmis um
þetta benda á 49., 52. og 53. gr.
sáttmálans. Hann geymir reyndar
llka ákvæði, sem fela í sér, að erlent
stjórnvald er að nokkru leyti sett
yfir íslenska handhafa löggjaf-
arvalds og framkvæmdavalds, sbr.
32. gr.
f hæstaréttardóminum, sem vitn-
að er til fyrr I þessari grein, segja
dómendur, að af ræðu dómsmálaráð-
herrans verði ráðið, að ríkisstjórnin
hafi talið, að Mannréttindasáttmáli
Evrópuráðsins hafi verið í samræmi
við íslensk lög, þegar hann var gerð-
ur, en eftir það hafi mörg ákvæði
hans verið nánar skýrð við meðferð
kærumála.
Óþarfi er að bendla ríkisstjórnina
við þetta álit. Ræða dómsmálaráð-
herrans ber aðeins vott um álit hans
sjálfs. Hann fór með þetta mál fyrir
hönd ríkisstjórnarinnar og algerlega
er óvíst, að aðrir ráðherrar hafi
kynnt sér ítarlega efni sáttmálans
og jafnóvíst er, hvort þeir hafa tekið
nokkra sjálfstæða afstöðu til þess,
hvernig ákvæði sáttmálans kæmu
við stjórnarskrána eða íslensk lög.
Dómsmálaráðherrann hefir ekki
veitt því athygli, að ákvæði sáttmál-
ans gátu rekist á lögboðna meðferð
opinberra mála I héraði, nefnilega,
að sama yfirvald rannsakaði brota-
mál og dæmdi I þeim. Ef honum
hefði verið ljós þessi árekstur sátt-
málans og laganna, hefði hann strax
átt að beita sér fyrir aðskilnaði rann-
sóknarskyldunnar og dómsvaldsins.
Það gerði hann ekki. Það liðu meira
en 35 ár, þangað til gerðar voru
ráðstafanir til þessa aðskilnaðar og
þá I ofboði, þegar til þess kom.
Þegar rædd var á Alþingi þings-
ályktunartillaga um aðild að Mann-
réttindasáttmálanum, bar aldrei á
góma, svo að séð verði, að mannrétt-
indadómstólljnn væri settur yfír
Hæstarétt íslands. Þetta gegnir
nokkurri furðu, þar sem á Alþingi
fjallaði um málið svo lærður og
glöggskyggn maður, sem þáverandi
dómsmálaráðherra var. En ýmsir
munu hafa komið auga á þetta síðar
en þó löngu áður en hófust mála-
ferli Þorgeirs Þorgeirssonar gegn
íslenska ríkinu, sem Mannréttinda-
dómstóllinn dæmdi I á þessu ári.
Mörgum rmln finnast, að aðild að
Mannréttindasáttmála Evrópuráðs-
ins, hafi hingað til aðeins leitt gott
af sér fyrir íslendinga, þrátt fyrir
það, að aðildin hefir aldrei verið sam-
þykkt á Alþingi með. löglegum hætti.
Af þessu mega þeir, sem þykir aðild-
ÚTSALA
20-50% afsláttur >>5°?s?lív/