Morgunblaðið - 26.08.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. ÁGÚST 1992
Nokkur orð um löggjafann
og millirí kj asamninga
Síðari hluti
eftir Lúðvík
Ingvarsson
A. Alþingismenn, stjórn-
arskráin og milli-
r íkj asamningar
Nú liggnr fyrir Alþingi frumvarp
til laga um aðild íslands að svonefnd-
um EES-samningi ásamt fleiri frum-
vörpum, sem tengjast þeirri aðild.
Háværar deilur hafa risið um, hvort
sum ákvæði þessara frumvarpa séu
andstæð stjórnarskrá íslendinga. Ef
svo væri, þyrfti að breyta stjómar-
skránni, áður en þau yrðu samþykkt
á Alþingi. Breytingin kallar á þin-
grof og nýjar kosningar.
Ríkisstjórnin hafnar því, að EES-
samningurinn og væntanleg lög
tengd honum fari í bága við stjórn-
arskrána. Utanríkisráðherrann, sem
er ákafur formælandi þess, að sam-
þykkt verði aðild að EES-samningi,
skipaði nefnd fjögurra sérfræðinga,
sem hann nefnir svo, til að meta,
hvort ástæða sé til stjómarskrár-
breytingar vegna samningsgerðar-
innar. Alit sérfræðinganna fjögurra
hefir verið birt. Þeir telja ekki
ástæðu til breytinga á stjórnar-
skránni. Án þess að hafa verið til
þess kvaddir af nokkrum opinberum
aðilja, hafa að minnsta kosti tveir
nafnkenndir fræðimenn birt álit sín,
sem bæði ganga í þveröfuga átt við
álit sérfræðinganna fjögurra. í þann
farveg hníga umsagnir annarra lög-
fróðra manna, sem vel mættu bera
lærdómsheitið sérfræðingar, ef ein-
hver teldi heppilegt að sæma þá því.
En örlög lagafrumvarpa liggja
eftir Guðmund J.
Guðmundsson
Áður en ég sný mér að aðaltil-
efni þessarar greinar vil ég taka
fram að fáir aðilar hafa í sumar
bmgðist jafnvel við gagnvart at-
vinnuleysi og Reykjavíkurborg.
Hún hefur ráðið mun fleiri unglinga
en áður í vinnu við alls konar rækt-
unarframkvæmdir og fegrunarátak
í borginni, sem ella hefðu verið at-
vinnulausir í allt sumar. Jafnframt
ber að geta þess að ýmsar fram-
kvæmdir hafa verið keyrðar áfram
í sumar til þess að spoma við at-
vinnuleysi. Þetta ber afdráttarlaust
að viðurkenna og þakka. Auk þess
finnst mér einnig athyglisvert félag
sem nýlega hefur verið stofnað til
eflingar atvinnulífí í Reykjavík. Það
hefur verið skýrt hér í blaðinu að
þetta er hlutaijárframlag Reykja-
víkurborgar til rannsókna á at-
vinnulífí borgarinnar og hvaða
verkefni borgin þarf að takast á
við til þess að tryggja öflugt reyk-
vískt atvinnulíf. Skal ekki standa á
Dagsbrún að veita þessari starfsemi
alla þá aðstoð sem hún má.
Kaþólskari en páfinn
Ég vil taka fram að ég er enginn
bókstafstrúarmaður í því að öll at-
vinnustarfsemi sé best komin í
höndum ríkis eða sveitarfélaga.
Heldur tel ég að blandað hagkerfi
sé að ýmsu leyti eðlilegt og æski-
legt til að veita aðhald og sam-
keppni. Þetta vil ég taka skýrt fram.
Hins vegar virðist mér að ýmsir
aðilar hér á landi séu kaþólskari
en páfínn. Þar er Verslunarráðið
fremst í flokki. Það virðist halda
nokkuð reglulega fundi sem „betri
ekki í höndum þeirra, sem semja
álitsgerðir. Þau ráðast af vilja lög-
gjafans, alþingismanna og forseta
Islands.
Þegar alþingismenn leita raka
fyrir því og móta afstöðu sína til
þess, hvort EES-samningurinn og
lagafrumvörp, sem honum fyigja,
geti falið í sér brot á ákvæðum
stjórnarskrárinnar, er einkum
ástæða til að þeir hafí í huga þijár
greinar hennar, 2. gr., 47. gr. og
48. gr. 1. mgr. Um aðra greinina
verður ekki rætt hér.
í fyrri mgr. 48. gr. segir:
„Alþingismenn eru eingöngu
bundnir við sannfæringu sína og eigi
við neinar reglur frá kjósendum sín-
um.“
Þessi grein hefír staðið í íslensku
stjórnarskránni frá því að hún var
gefin út 1874. Þangað var hún kom-
in úr dönsku grundvallarlögunum
sem urðu til um miðja 19. öld. Efni
hennar er runnið frá heimspekileg-
um umræðum og deilum um fram-
kvæmd lýðræðisins, sem stóðu á 18.
og 19. öld. Fulltrúalýðræðið skyldi
eins og beina lýðræðið eiga uppruna
sinn hjá ftjálsum og óháðum kjós-
endum. En þegar kjósendur höfðu
kosið fulltrúa til að fara með þetta
frumvald sitt, álitu margir, að best
færi á því, að fulltrúinn væri fijáls
og óháður út kjörtímabilið og óbund-
inn af vilja kjósenda sinna.
Nú á tímum stafar ánauð á frelsi
þingmanna til að fara eingöngu eft-
ir sannfæringu sinni ekki fyrst og
fremst frá kjósendum. Miklu hætt-
ara er við, að stjórnmálaflokkur
þingmannsins, stjórnmálaklíka eða
hagsmunasamtök, sem þingmaður-
inn er tengdur misbjóði sannfæringu
borgarar" sækja; þeir mæta þar
með sínar svínsleðursstresstöskur á
Benzum sínum og montjeppum og
snæða dýran morgunverð og boð-
skapurinn hríslast um æðarnar þeg-
ar stóri sannleikur er boðaður; borg-
in og ríkið eiga að selja þeim fyrir-
tæki sín og stofnanir og verðið skal
vera hagstætt og greiðslutíminn
langur. Opinber aðili má ekki reka
fýrirtæki sem gefa arð.
Þetta hlýtur að vera mjög lyst-
aukandi boðskapur.
Illu heilli hefur borgarstjóranum
í Reykjavík skolað þarna inn nokkr-
um sinnum síðla vetrar og fram
eftir sumri. Eitthvað missti hann
út úr sér um að bjóða út sorphreins-
un í borginni og selja Pípugerð
Reykjavíkur. Um þetta skrifaði ég
grein í Morgunblaðið sem ekki verð-
ur endurtekin hér að öðru leyti en
því að ég sýndi fram á að sorp-
hreinsun væri hvergi betur fram-
kvæmd en í Reykjavík, auk þess
að vera ódýrari en í flestum ef ekki
öllum öðrum sveitarfélögum. Og
jafnframt að samstarfsnefnd hefði
starfað í rösk tuttugu ár milli sorp-
hreinsunarinnar og Reykjavíkur-
borgar, þar sem starfsmenn deildar-
innar og yfírmenn borgarinnar
unnu að sífelldri hagræðingu og
breytingum sem höfðu i för með
sér bætta sorphreinsun og lægri
tilkostnað.
Þeir yfirmenn borgarinnar sem
stjórna þessari vinnu höfðu ekkert
um þessar fyrirhuguðu sölur heyrt
fyrr en þeir lásu um þær í Morgun-
blaðinu. Þessir ágætu yfirmenn
voru ekki viðstaddir fundi Verslun-
arráðsins og gerðu sér ekki grein
fyrir mikilvægi þess.
Það skal fram tekið að ég átti
ágætan fund um þessi mál með
hans. En samkvæmt 48. gr. á þing-
maðurinn að taka sannfæringu sína
fram yfir flokksviljann eða önnur
áhrifaöfl.
í orðum 48. gr. felst meira en
frelsi frá afskiptum annarra. Þau
gera ráð fyrir, að alþingismaður
skuli hafa sannfæringu, að hann
sannfæri sig um af eigin athugun
og íhugun, hvað sé rétt í hveiju
máli, sem til hans kasta kemur á
Alþingi. Þetta er skylda hans. Hann
getur ekki sagt: Ég ber ekki skyn
á þetta, ég greiði atkvæði í samræmi
við álit sérfræðinganna, þeir hafa
vit á þessu. Engu fremur getur hann
vísað til vilja flokksins. Hver, sem
tekst þann vanda á hendur að gegna
störfum alþingismanns, verður að
búast við því að þurfa að greiða
atkvæði um mál, sem hann gerþekk-
ir ekki fyrirfram. Hann verður að
kafa í málsatvik, hlusta á umræður
á Alþingi, kynna sér gögn, sem lögð
eru fram, afla eigin gagna, leita
fræðslu hjá þeim, sem hann telur
betur vita, vinna og íhuga. En hann
verður sjálfur að meta öll rök, öðl-
ast þannig sannfæringu og greiða
atkvæði í samræmi við hana.
Augljósust er þessi skylda alþing-
ismannsins, þegar fyrir liggur mál,
sem e.t.v. felur í sér stjórnarskrár-
brot. Allir alþingismenn vinna eið
eða drengskaparheit að stjórnar-
skránni. Með því lofa þeir og leggja
við drengskap sinn, að haga störfum
sínum í samræmi við ákvæði stjórn-
arskrárinnar, en einkum lofa þeir,
að reyna ekki að breyta fyrirmælum
stjórnarskrárinnar á annan hátt en
þann, sem hún sjálf mælir fyrir um.
I heiti þeirra felst einnig, að stuðla
ekki að því, að farið sé á svig við
borgarstjóra og aðaltrúnaðarmanni
Dagsbrúnar. Borgarstjóri sýndi þar
góðan skilning á málefnum verka-
fólks hjá borginni og var öll fram-
koma hans á fundinum honum til
sóma.
Snotur tillaga
Ég hélt satt að segja að málið
myndi verða svæft í nefnd. En nú
kemur hins vegar í ljós að á borgar-
ráðsfundi í júlí er samþykkt tillaga
um að Reykjavíkurborg stofni
„hlutafélag sem yfirtaki rekstur og
eignir Pípugerðarinnar og núver-
andi starfsfólk Pípugerðarinnar
verði endurráðið af félaginu.
Reykjavíkurborg taki ákvörðun um
sölu hlutabréfa síðar. Við sölu verði
tekið mið af því að íjárhagslegur
ávinningur borgarinnar verði sem
mestur, hagsmunir starfsfólks verði
sem best tryggðir og eðlileg sam-
keppnisstaða verði á markaðinum".
Þetta er ansi snoturlega orðuð til-
laga. Orðalagið er svo hnitmiðað
að tillagan hefur á sér yfírbragð
göfuglyndis. En skoðum málið að-
eins dýpra.
Hagnaður Pípugerðar Reykjavík-
ur var árið 1991 um þijátíu milljón-
ir króna og var þá búið að greiða
allan stjórnunarkostnað. Þannig að
hagnaðurinn var hreinn og óskert-
ur. Neitar nokkur maður sem hefur
aðgang að peningum að kaupa slíkt
fyrirtæki þegar það býðst með
morgunkaffinu ljúfa hjá Verslunar-
ráði?
Þá er sagt: Pípugerðin borgar
ekki útsvar til Reykjavíkur. En þá
svara saklausir múgamenn úti í bæ:
Það er aðeins eitt annað fyrirtæki
sem framleiðir pípur (eða rör) í
samkeppni við Pípugerð Reykjavík-
ur; það hét Ós en heitir nú Ós
ákvæði stjórnarskrárinnar með und-
anbrögðum t.d. með því að sam-
þykkja með þingsályktunartillögu
milliríkjasamning, sem hætta er á
að í geti falist skuldbinding, sem
stríðir gegn stjórnarskránni. Sjálfur
verður þingmaðurinn að gera upp
við samvisku sína, hvort hætta sé
á, að hann ijúfí eið sinn eða dreng-
skaparheit. Ef minnsta hætta er á
því, á hann að vetja stjórnarskrána
með atkvæði sínu.
Þingmaður getur ekki sagt sem
svo: Þetta er allt í lagi, ég greiði
atkvæði eins og ég hefí verið beð-
inn. Ef síðar kemur í ljós, að stjórn-
arskráin hefir verið brotin, þá bara
breytum við henni. Góður og greind-
ur maður sér í gegn um þessa villu.
Þingmaður á það ekki víst að fá
nokkurt tækifæri síðar. Hann getur
fallið í kosningu, fylginautar hans
geta misst meirihluta á Alþingi. Og
hvernig á að bæta tjónið, sem þjóðin
og þegnarnir hafa beðið af því að
stjórnarskráin var brotin?
Hugsanlegt er, að þingmaður
finni svo til vanmáttar síns, að hann
gefíst upp á að skapa sér fasta skoð-
un á máli, sem hann á atkvæðisrétt
um. Slíkt hygg ég þó að sé sjald-
gæft. En sá, sem upp gefst, kýs ef
til vill að sitja hjá við atkvæða-
greiðslu, sem heimilt er.
Ef til vill kann þingmanni að
hijósa hugur við að ganga gegn áliti
lærðra manna í sannfæringu sinni.
Það verður hann þó að gera, þegar
drengskaparheit hans er í veði. Hann
má minnast þess, að lærða menn
greinir oft á, jafnvel á marga vegu.
Ekki geta þeir þá allir haft rétt fyr-
ir sér. Lærðir menn eru sem sé ekki
óskeikulir.
Guðmundur J. Guðmundsson
„Persónulega hef ég
aldrei á slíkan fund
komið, en eitt fullyrði
ég; að Verslunarráðið
mun ekki krefjast
einkavæðingar á þeirri
starfsemi borgarinnar
sem sýnir tap á reikn-
ingum sínum, nema
hafa tryggingu fyrir
stórhækkun þjónustu-
gjalda.“
Húseiningar og er staðsett í
Garðabæ og greiðir sín gjöld þang-
að.
Gæðaprófun á framleiðslu Pípu-
gerðar Reykjavíkur fer reglulega
fram, aðallega hjá Rannsóknastofn-
un byggingariðnaðarins. Sjálfsagt
er það trúnaðarmál hver niðurstað-
an þar er, en eitt veit ég með vissu;
Pípugerð Reykjavíkur stenst best
allar gæðaprófanir. Enda beinir
mikill meirihluti þeirra einstaklinga
og verktaka sem nota þessa fram-

Lúðvík Ingvarsson
„Þarna vantar ekki lær-
dóminn. En mun góður
og gegn alþingismaður
fallast á svona rök-
semdafærslu og leggja
drengskap sinn að
veði?“
Hæstaréttardómari og tveir há-
skólakennarar í lögum kunna að
segja þingmanni: Stjórnarskráin var
brotin, þegar æðsta dómsvald á ís-
landi í tilteknum málaflokki var flutt
til erlends dómstóls með þingsálykt-
unartillögu um aðild Islands að
Mannréttindasáttmála Evrópu.
Þetta er fordæmi, sem má fylgja og
bijóta stjórnarskrána nú með laga-
setningu án breytinga á henni sjálfri.
Þarna vantar ekki lærdóminn. En
mun góður og gegn alþingismaður
fallast á svona röksemdafærslu og
leggja drengskap sinn að veði?
B. Forseti íslands, handhafi
löggjafarvalds, og miili-
ríkjasamningar
Hér verður ekki rætt um störf og
leiðslu viðskiptum sínum til Pípu-
gerðar Reylrjavíkur.
Bannað að bjóða í hellulagnir
Annar þáttur í starfsemi Pípu-
gerðarinnar er gangstéttarhellur.
Þær eru framleiddar af að minnsta
kosti tveimur öðrum fyrirtækjum í
Reykjavík. Þegar Reykjavíkurborg
stendur fyrir opinberum eða óopin-
berum útboðum í gangstéttarhellur
er Pípugerð Reykjavíkur ekki heim-
ilt að taka þátt í útboðinu. Ef það
væri hins vegar heimilt hefði gróð-
inn á síðasta ári orðið meiri en þijá-
tíu milljónir.
Þessi tvö aðalsamkeppnisfyrir-
tæki Pípugerðarinnar eru staðsett
í Reykjavík og greiða skatta og
skyldur hér. Ekkert væri óeðlilegt
við að borgin heimtaði einhvern
sérstakan skatt af Pípugerðinni,
sem væri þá hliðstæður útsvars-
greiðslum þeirra fyrirtækja.
í kringum Ráðhús Reykjavíkur
er mikil og vönduð hellulögn í ýms-
um mynstrum. Pípugerð Reykjavík-
ur var ekki gefinn kostur á að taka
þátt í þeirri vinnu. Hellurnar eru
frá BM Vallá og skal tekið fram,
að verkið virðist vel af hendi leyst.
Líkt má segja um framkvæmd-
irnar í Aðalstræti. Þar er verið að
helluleggja verulega stórt svæði,
en Pípugerð Reykjavíkur fékk ekki
að bjóða í það verk frekar en önnur
á vegum borgarinnar. Þannig að í
hellulögn sniðgengur Reykjavíkur-
borg sitt eigið fyrirtæki.
Hins vegar barst nokkuð góður
reki á fjörur Pípugerðarinnar í sum-
ar. Framkvæmdir á vegum borgar-
innar með hellulögnum frá einka-
fyrirtækjum stóðust ekki gæðakröf-
ur, þannig að leita varð til Pípugerð-
arinnar með að helluleggja nokkuð
á annað þúsund fermetra. Til þess
neyðarúrræðis var gripið að fá hell-
ur frá Pípugerð Reykjavíkur, sem
stóðust allar stífustu form- og
styrkleikakröfur sem gerðar eru.
Lánasjóður
Nokkuð hefur borið á þeim áróðri
að borgin láni hellur til einstaklinga
sem einkafyrirtæki geti ekki leikið
„Það má víst ekki
bjóða yður pípugerð?“