Morgunblaðið - 26.08.1992, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. ÁGÚST 1992
15
íslandi naut þannig óvenjulegra
málahæfileika hans og verður
skarðið vandfyllt.
Jörundur hafði alla tíð brennandi
áhuga á þjóðmálum og var víðlesinn
og vel heima á flestum sviðum.
Jörundur lagði stund á málvísindi
við háskólann í Ósló í sjö ár, auk
þess sem hann sótti sér fróðleik og
þekkingu víða um heim. Mun hann
hafa verið einn af lærðustu málvís-
indamönnum á íslandi. Jörundur
varði doktorsritgerð við háskólann
í Leiden í Hollandi árið 1985 og
fjallaði hún um rannsóknir hans á
sviði tokkarískrar hljóðkerfisfræði,
beygingarfræði og orðsifjafræði.
Jörundur var ráðinn til stunda-
kennslu við Háskóla íslands árið
1974 og kenndi þar síðan með hlé-
um, en var ráðinn dósent árið 1989.
Kynni okkar af Jörundi voru
einkum til komin vegna sameigin-
legs áhuga á knattspyrnu og skák.
Það var glaðvær hópur ungra
manna, sem hittist reglulega við
knattspyrnu- og skákiðkun eða til
þess eins að sjást og gleðjast sam-
an. Á þeim árum voru menn fullir
áhuga á þjóðfélagsmálum og þótti
sjálfsagt að hafa skoðun á öllu
mögulegu og liggja ekki á henni.
Gátu umræður orðið mjög fjörugar
og snarpar, því ekki voru menn
ávallt á einu máli. í slíkum rökræð-
um naut Jörundur sín vel, flug-
mælskur og rökvís, og fljótur að
greina kjarnann frá hisminu. Ávallt
gengu menn ósárir frá þessum
rimmum, enda gáskinn og kímnin
skammt undan.
Jörundur flíkaði ekki afburða
málakunnáttu sinni. Þó fór ekki hjá
því, að við yrðum hennar varir, er
við heyrðum hann ræða við fólk af
margvíslegu þjóðerni fyrirhafn-
arlaust. Virtist þá einu gilda hvort
töluð var enska, þýska, rússneska
eða litháíska. Ef við gátum ekki
orða bundist, og létum í ljos aðdáun
okkar, brosti hann glettnislega og
gaf í skyn, að þetta væri svo sem
ekkert merkilegt. '
Með árunum hefur fundum hóps-
ins fækkað, knattspyrnuiðkun að
mestu lagst af og sjaldnar fengist
tóm til skákæfinga. Einstaka tæki-
færi hefur þó gefist í dagsins önn
til að koma saman og endurnýja
kynnin. Við minnumst ánægjulegs
fundar fyrir um það bil tveimur
árum. Þar var Jörundur hrókur alls
fagnaðar sem fyrr, hafði þá ekki
enn kennt þess sjúkdóms, sem nú
hefur lagt hann að velli. Við kvödd-
umst þá í þeirri vissu, að okkur
væri ætlaður nægur tími til að hitt-
ast og gleðjast saman aftur, en nú
höfum við verið rækilega minntir á
hve fallvölt slík vissa er. Það er
sárt að sjá á bak góðum vini og
erfitt að sætta sig við að slíkur
efnismaður skuli horfinn á braut.
Jörundur var þríkvæntur. Börn
hans eru Þorgerður, fædd 24. júlí
1969, og Þorsteinn, fæddur 25.
febrúar 1974. Eftirlifandi kona
hans er Þuríður Elfa Jónsdóttir,
sérkennari.
Við vottum ástvinum Jörundar
okkar dýpstu samúð. Megi minning-
in um góðan dreng veita þeim styrk
í þungbærri sorg.
Bragi Krisljánsson, Egill Egils-
son, Gunnar H. Antonsson.
Vin sínum
skal maður vinur vera
og gjalda gjöf við gjöf.
Hlátur við hlátri
skyli höldar taka,
en lausung við lygi.
(Hávamál.)
Menn eru sjaldan of oft minntir
á mikilvægi góðra og kærleiksríkra
samskipta þar sem virðing fyrir líf-
inu er í hávegum höfð, því við vitum
ekki betur en að eitt sinn skal hver
deyja, þótt ýmis trúarbrögð boði
upprisu og eilíft líf. Sumir fullyrða
að þeir viti að dauðinn sé aðeins
umbreyting, sálir séu eilífar eins
og orðstír þeim sem góðan sér get-
ur eins og Hávamál minna á. Við
íslendingar höfum nýlega misst
mætan vísindamann og merkan
hugsuð, Jörund Hilmarsson.
Eg varð þeirrar gæfu aðnjótandi
að kynnast Jörundi Hilmarssyni og
fjölskyldu hans haustið 1977 er ég
var við nám í Háskóla íslands ásamt
Önnu Maríu, systur Jörundar. Við
Anna María bundumst þá sterkum
vináttuböndum sem hafa haldist
síðan. Haustið 1978 fékk ég náms-
styrk í eitt ár við Christian Albrecht
háskólann í Kiel í Þýskalandi en
haustið 1979 hlaut Jörundur Humb-
olt-styrk og stundaði nám við sama
háskóla. Við vorum því um skeið
samtíma í Kiel og Jörundur tók við
leiguíbúð minni þar. Auk tengsla í
gegnum árin við ýmis tækifæri og
vegna vináttu okkar Önnu Maríu
lágu leiðir okkar nýlega aftur sam-
an í Háskóla íslands veturinn 1990
til 1991.
Jörundur lauk magistersprófi í
indóevrópskri samanburðarmál-
fræði frá Ósló, var í sérnámi í Viln-
ius, París og Kiel en lauk doktors-
prófi frá háskólanum í Leiden í
Hollandi. Doktorsritgerð hans bar
heitið „Rannsóknir á tokharískri
hljóðkerfafræði, beygingarfræði og
orðsifjafræði". Jörundur var dósent
í almennum málvísindum við Há-
skóla íslands og vann m.a. að tokh-
arískri orðsifjabók síðustu misseri.
Að Jörundi stendur öndvegisfólk
í báðar ættir en hann var sonur
hjónanna Þorgerðar Jörundsdóttur
og Hilmars Garðarssonar lögfræð-
ings. Eftirlifandi börn þeirra eru
Anna María, fædd 1948, og Þor-
steinn, fæddur 1957. Anna María
vinkona og Jörundur bróðir hennar
voru einstaklega samrýnd systkini
sem deildu hamingju og sorgum á
fallegan og skilningsríkan máta og
báru takmarkalaust traust og kær-
leika hvort til annars. Þótt Jörundi
væri ljóst fyrir ári að hann gengi
með ólæknandi sjúkdóm bar hann
sig svo vel að enginn bjóst við and-
láti hans svo skjótt sem raun varð
á. Hann fékk hægt andlát og hélt
reisn sinni og virðingu til hinstu
stundar.
Jörundur hafði ótal mannkosti,
var göfuglyndur, hógvær, Ijúflynd-
ur og leiftrandi greindur. Hann
hafði rika kímnigáfu og töfrandi
persónuleika. Hann hafði góða mál-
tilfinningu enda var þekking hans
í málvísindum mikil og hann hafði
vald á fjölda tungumála. Jörundur
var eini Islendingurinn sem talaði
litháísku og var fyrsti konsúll Lit-
háa. Þegar Landsbergis forseti Lit-
háens kom hingað til lands var Jör-
undur túlkur hans. Jörundur þýddi
þá einu bók eftir Litháa, sem kom-
ið hefur út á íslensku. Hún nefnist
„Myllan á Barði eða undarlegir at-
burðir sem urðu hér um árið í Otra-
vatnshéraði“. Mál og menning gaf
bókina út árið 1976. Það er skáld-
saga sem enginn bókmenntaunn-
andi ætti að láta fram hjá sér fara.
í þýðingunni fer Jörundur á kostum,
svo næmur er hann á tungumálin
bæði. Hann ritar eftirmála við þýð-
inguna og eys þar úr brunni þekk-
ingar sinnar á bókmenntahefð balt-
neskra þjóða. Hann ritar þar m.a.:
„En ef þessi bók er dæmigerð fyrir
hið baltneska menningarsvæði, þá
er hún ekki síður dæmigerð fyrir
höfundinn Kazys Boruta ... Kjör-
orð hans var: „Lifðu af öllu afli.“
Hann reit sjálfur einhvers staðar:
„Að lifa, það finnst mér vera eins
og stormur, að æða og bijóta sér
braut til þess sem maður þarfn-
ast.““ Og Jörundur lýkur tilvitnun-
inni og heldur áfram með þeim orð-
um: „Það er einmitt þessi órói hjart-
ans og stormur sem eru aðalstefið
í „Myllunni á Barði“, en auk þess
krossgöturnar, valið milli alls og
einskis. Þar koma ljóslega fram
persónueinkenni höfundar sjálfs.
Þrátt fyrir hörmuleg endalok er að
finna í „Myllunni á Barði“ trú á
einfaldleika manneskjunnar, á góða
eiginleika hennar, ástir og frelsi og
sigur hennar yfir hinu illa að lokum.
Trú á manneskjuna og trú á mátt
vanalegs fólks eykur á fegurð frá-
sagnarinnar sérstaklega þegar haft
er í huga að bókin er samin á herná-
msárum Þjóðveija. Heildaryfir-
bragð bókarinnar einkennist af lif-
andi ljóðrænu og þjóðlegri kímni
sem koma fram í bæði efni og stíl
og í báðum heimum frásagnarinn-
ar, þeim raunverulega og í ævintýr-
inu . . . Ýmsir siðir voru bundnir við
hinar svokölluðu hátíðir lífsins svo
sem fæðingu, nafngjöf, giftingu,
dauða og fleira . . .“ (275.)
Ástæða þess að ég vitna hér í
eftirmálann er m.a. sú að Jörundur
færði þjóð sinni dýrgrip með þýð-
ingu bókarinnar. Mig grunar að
hann hafi valið að þýða söguna
vegna þess að persónueinkenni höf-
undarins komu þar skýrt fram og
ég tel Jörund hafa og fundið í kjör-
orði höfundarins „Lifðu af öllu afli“
nokkra samsömun við sína eigin
lífsskoðun, því hann lifði sjálfur „af
öllu afli“ í ýmsum skilningi þeirra
orða. Jörundur var heilsteyptur og
rökfastur í skoðunum og trúr sann-
færingu sinni og ígrundaði málefni
vel áður en hann tók afstöðu til
þeirra. Hann var vandlátur á ást-
vini og lét engan sem kynntist hon-
um ósnortinn. Hann bar mikla virð-
ingu fýrir börnum, hvort sem það
voru hans eigin börn eða annarra.
Jörundur var þríkvæirtur og eign-
aðist dóttur sína Þorgerði, 23 ára,
í fyrsta hjónabandinu, son sinn,
Þorstein, 18 ára, í öðru. Hann var
kvæntur Þuríði Elvu Jónsdóttur er
hann lést. Stutt en hamingjusamt
hjónaband þeirra er huggun í þeim
harmi sem andlát Jörundar er þeim
sem standa honum næst.
Elsku Anna María, Þorgerður
eldri og yngri, Hilmar eldri og yngri,
Sóley, Þorsteinn eldri og yngri, Jó-
hanna, Steinunn, Þuríður og Árni
Bjöm. Ykkur votta ég mína dýpstu
samúð í þeirri þungu sorg sem and-
lát Jörundar hefur í för með sér.
Látum vísur úr litháísku ljóði sem
Jörundur þýddi og birti í eftirmála
„Myllunnar" hafa síðustu orðin,
ásamt þeim fróðleik sem nauðsyn-
legur er til að skýra val hans á ljóð-
inu. Þar segir m.a.: „... í Lit-
haugalandi var kristin trú ekki lög-
leidd fyrr en á seinni hluta 14. ald-
ar sem málamiðlun líkt og á íslandi
en heiðni hélst lifandi meðal þjóðar-
innar. En þó svo að ritöld hæfist
ekki fyrr en með kristni áttu þessar
þjóðir samt að sjálfsögðu munnleg-
ar „bókmenntir“ sagnir og þó sér-
staklega ljóð. Ljóðið (á litháísku
daina) hefur löngum og allt frá
ómunatíð verið líf og sál íbúa þess-
ara landa. Líf og siðir, sorgir og
gleði eru óþijótandi yrkisefni hverri
kynslóð, enda má rekja þróun og
uppbyggingu hins baltneska
bændasamfélags allt frá steinöld
fram til okkar daga í þessum daina-
ljóðum. Jafnvel svo stuttur og lítil-
vægur kapítuli í litháískri sögu sem
strandhögg norræhna víkinga er
sunginn í eftirfarandi daina í dæmi-
gerðum tregablöndnum stíl:
Systir mín, syngdu!
Hví syngur þú ekki?
Þú styðst fram á hendurnar
og starir í gaupnir þér,
Hvi skyldi ég syngja?
Hví skyldi ég gleðjast?
í túninu er skelfingin,
skelfing í túninu.
Skeggjaðir menn,
menn frá hafinu,
lðgðu að ströndinni,
réðust inn í túnið.
Guðbjörg Guðmundsdóttir.
Jörundur Hilmarsson lést, langt
um aldur fram, að morgni 13.
ágúst sl.
Fyrir sjónum mínum birtist hann
yfirlætislaus, svipsterkur með
ógleymanleg blá augu og ástúð
undir alvarlegu yfirbragði.
Það var bjart yfir heimili mínu
þegar Jörundur kom í sína fyrstu
heimsókn, hraustur og fallegur
maður við hlið dóttur minnar. Með
sína heillandi og fáguðu framkomu
átti hann auðvelt með að vinna hug
og hjörtu fjölskyldunnar. Gleðin
ríkti og hamingjusólin hækkaði á
lofti.
Fyrir u.þ.b. einu ári dró bliku
fyrir sól, Jörundur greindist með
illvígan sjúkdóm. Tíminn sem í hönd
fór var ekki auðveldur. Þrátt fyrir
það var aðdáunarvert að fylgjast
með því hvernig þeim Þuríði og
Jörundi tókst að bægja frá bitrasta
kvíðanum og njóta hamingju sinnar
og samveru hveija stund. Minnis-
stæður var brúðkaupsdagur þeirra
25. maí sl. er sólin hellti geislum
sínum yfir þau eftir langvarandi
votviðri vorsins. Heillaóskir fylgdu
þeim til dvalar og starfa á erlendri
grund. Heim komu þau og með
samstilltu átaki auðnaðist þeim að
gera heimili sitt að þeim unaðsreit
sem þau óskuðu fyrir sig og börn
sín.
Tíminn rann út — Jörundur
kvaddi þetta líf með reisn eftir
skamma sjúkrahúsdvöl. Helsár
treginn nístir hjörtu þeirra sem áttu
ást hans og umhyggju. Eftir stend-
ur máttug minning um einstæðan
mann, óbrotgjarn minnisvarði um
lífsstarf hans á sviði málvísinda.
Um leið og ég þakka fyrir þann
tíma sem ég fékk notið nærveru
Jörundar votta ég dóttur minni,
börnum hans og stjúpbörnum, for-
eldrum og systkinum, vinum pg
frændgarði mína dýpstu samúð. Ég
bið honum fararheilla á ljóssins
braut. — Blessuð sé minning hans.
Guðbjörg Lilja Maríusdóttir.
Æskuvinur minn Jörundur er
látinn langt um aldur fram. Hvílíkt
reiðarslag fyrir eiginkonu, ijöl-
skyldu og vini.
Á Vesturgötu 19 bjuggu undir
sama þaki foreldrar Jörundar, Þor-
gerður Jörundsdóttir og Hilmar
Garðarsson, systkinin Anna María
og Þorsteinn, Anna Pálsdóttir
amma Jörundar og langafi Þor-
steinn. Þarna var yndislegt að vera
og naut ég gestrisni og höfðing-
skapar þessa góða fólks í mörg ár
og verður það seint þakkað. Æsku-
minningar ryðjast fram í hugann.
Æska okkar Jörundar á Vesturgöt-
unni, hann á nr. 19, ég 18, sam-
tvinnuð í minningunni. Við urðum
vinir snemma, vorum saman í
flestu, sem ungir drengir taka sér
fyrir hendur, í leikjum og íþróttum,
veiðum af bátabryggjum o.fl. Jör-
undur kenndi mér að safna frí-
merkjum og tefla. Við gerðum okk-
ar prakkarastrik og nutum nærveru
hvor annars. Við sátum jafnvel tím-
unum saman hvor í sínu horni, hvor
með sína bók og lásum. Við vorum
„alætur" á bækur. Við lásum jafn-
vel allar stelpubækur, sem við náð-
um í. Svona leið lífið í gleði og leik
allt fram á unglingsárin, en þá flutti
fjölskylda Jörundar inn í Sólheima,
en við héldum alltaf sambandi, sem
styrktist síðan aftur er við urðum
sessunautar í máladeild MR og sam-
stúdentar 1966. Jörundur var sér-
lega greindur og frábær málamaður
og kom ekki á óvart að framhalds-
námið var tengt tungumálum. Sam-
anburðarmálfræði stundaði hann
fyrst um sinn í Noregi og síðan í
Litháen og víðar. Hann vann ötull
við að afla sér þekkingar á sínu
sviði og skrifaði bækur og greinar
til að miðla öðrum af rannsóknum
sínum á sviði málvísindanna. Hann
hafði fjölda tungumála á valdi sínu.
Jörundur talaði við mig í apríl
sl. og sagðist ætla að segja mér
góðar fréttir og slæmar. Hann sagði
mér, að hann ætlaði að kvænast
unnustu sinni Þuríði Jónsdóttur
hinn 25. maí og bað mig að taka
myndir af þeim og fjölskyldunni
þann dag. Síðan töluðum við um
alla heima og geima og hann sagði
mér fréttir af börnum sínum, þeim
Þorgerði og Þorsteini, sem hann
unni mjög, en þegar hann ætlaði
að kveðja spurði ég: „Hveijar eru
slæmu fréttirnar?" Þá sagði hann
mér frá sjúkdómnum, sem nú hefur
lagt hann af velli aðeins fjórum
mánuðum síðar. Jörundur hafði
góðar vonir um að hann kæmist
yfír veikindin og miðaðist allt hans
líf við það.
Góður drengur, eiginmaður, fað-
ir, bróðir, sonur og sannur vinur
er horfinn af sjónarsviðinu. Söknuð-
urinn er mikill. Af hveiju var hann
tekinn frá okkur? Hann sem átti
svo mikið eftir ógert. Því verður
ekki svarað. Lífið er oft óréttlátt.
Megi góður guð veita fjölskyldu
Jörundar nægan styrk í sorginni.
Blessuð sé minning hans.
Jóhannes Long.
Mjög góður vinur minn, Jörundur
Hilmarsson, lézt hinn 13. ágúst í
Landspítalanum. Hann háði baráttu
við illvígan sjúkdóm, sem bar hann
að lokum ofurliði.
Jörundur var elztur þriggja
systkina. Faðir hans er Hilmar
Garðarsson, sem var lengi með-
stjórnandi Gamla Bíós, en er nú
skrifstofustjóri Gjaldheimtunnar í
Reykjavík. Móðir hans er Þorgerður
Jörundsdóttir ættuð frá Hrísey.
Fyrstu kynni mín af Jörundi voru
i KR, en við vorum miklir áhuga-
menn um knattspyrnu á yngri
árum. Einnig vorum við í hópi vina,
sem tefldu skák og spiluðu brids.
Minnist ég þess að amma hans,
Anna Pálsdóttir, var ötul að kenna
okkur að spila brids og komum við
félagar oft til hennar á Vesturgöt-
una. Það var svo síðar á skólaárum
okkar að við byijuðum að stunda
anda- og gæsaveiðar á Rangárvöll-
um og bast þá náinn kunningskapur
með okkur og Andrési Fjeldsted.
Jörundur hafði einstakan hæfileika
við veiðarnar, en það var að hann
hafði óvenju skarpa sjón og gat
greint bráðina úr órafjarlægð.
Á menntaskólaárum hans komu
fljótt í ljós sérstakir tungumála-
hæfileikar. Hann var dyggilega
studdur af foreldrum sínum og fór
til Bretlands og Þýskalands í náms-
ferðir. Eftir stúdentspróf fór hann
til Ósló og stundaði nám i indóevr-
ópskri samanburðarmálfræði og
lauk magister-prófi frá háskólanum
þar. Einnig nam hann eitt ár við
háskólann í Vilnius í Litháen og
talaði hann litháísku reiprennandi
eins og fleiri tungumál, sem honum
reyndist létt að læra.
Jörundur var víðlesinn og hafði
jafnt áhuga á tungurnálum og
menningu margra landa. í gegnum
málvísindanám sitt hafði hann lært
SJÁBLS.27.
-allt að 50% afsláttur
♦♦♦
á sjónvarpstækjum, hljómtækjum,
myndbandstækjum, örbylgjuofnum, bíltækjum,
myndböndum, kassettum, heyrnartólum,
hátölurum, útvarpsvekjurum, gelslaspilurum,
hljómtækjaskápum og mörgu, mörgu fleira !
SKIPHOLT119
SÍMI 29800