Morgunblaðið - 27.08.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. ÁGÚST 1992
NORRÆNT GIGTARAR 1992
Gigt og axlarskurðlækningar
eftir Eggert Jónsson
Axlarmein eru tvenns konar,
annaðhvort vegna slysa eða sjúk-
dóma. Til eru margir sjúkdómar
sem leggjast á axlirnar og eyði-
leggja þær, en til einföldunar má
skipta þeim í tvo flokka, slitgigt
og liðagigt. Hér er litið á liðagigt
sem safnheiti margra sjúkdóma
en iktsýki (rheumatoid arthritis)
er þekktastur.
Einkenni axlarmeina
Slitgigt í öxlum bytjar með
hrörnunarbreytingum í sinum sem
umlykja axlarliðinn og hafa rann-
sóknir sýnt að flestir fá slíkar
breytingar með aldrinum. Stund-
um sjást einungis kalkskellur á
röntgenmyndum. Þær eru afleið-
ing, en ekki orsök sjúkdómsins.
Vöðvamir rýrna vegna minni
notkunar, sinar geta brostið og
liðurinn opnast við óhöpp eða átök.
Sjúkdómurinn getur verið á mis-
munandi stigum þegar sjúklingur
leita til læknis.
Liðagigt í öxlum getur byijað
hvar sem er og gangur hennar er
breytilegur. Ef sjúklingurinn er
með verki í axl-
arliðnum er lík-
legt að liðvökvi
hafi aukist, sem
smyr þá liðinn
illa, en hann
veldur jafnframt
þrýstingi í liðn-
um, aukinni nún-
ingsmótstöðu og
stamara brjóski.
Bólguvefur
myndast þá
gjarna í liðhimnunni og orsakar
þrýsting í fellingum undir sinafest-
um, fyrst ofan og aftan til á upp-
handleggskollinum. Axlarverkur-
inn er minnstur í hvíldarstöðu.
Beinbreytingar sjást ekki á
röntgenmyndum fyrr en seint og
mörg sársaukafull ár geta liðið
meðan beðið er eftir þeim. Það er
rétt að muna að sársauki sést
ekki á röntgenmyndum.
Greining og meðferð
Til að greina axlarmein er tekin
sjúkrasaga og er mikilvægt að
skrá fjölskyldusögu vel. Vert er
að taka röntgenmyndir sparlega
því enginn veit fyrirfram hversu
margar þær geta orðið. Meðferðin
„Helsti ávinningur axl-
arskurðaðgerða er sá
að sjúklingurinn verður
vinnufær og sjálfbjarga
á nýjan leik. Frá því
sjónarmiði séð er að-
gerðin góð fjárfesting.“
er yfirleitt í umsjón heimilis- og
gigtlækna og eru þessi mein með-
höndluð með lyfjum, þjálfun,
bylgjum og sprautum. Þegar þessi
meðferð dugar ekki lengur ráð-
færa þeir sig oft við bæklunar-
lækni.
Axlarskurðaðgerðir
Ef um slitgigt er að ræða bein-
ist aðgerðin að því að bjarga
hreyfibúnaði axlarliðsins. Ef liður-
inn er hins vegar ónýtur er um
tvennt að velja, gervilið eða staurl-
ið.
Ef liðagigt er í öxl koma þrenns
konar aðgerðir til greina. í fyrsta
lagi er mögulegt að hreinsa liðinn
Eggert Jónsson
og létta á þrýstingi og hverfa verk-
ir þá oft í u.þ.b. hálft ár. Árangur-
inn er því óftast skammvinnur. í
öðru lagi kemur til greina að setja
gervilið, en þá er stál eða plast
sett í stað annars eða beggja liðfl-
ata og gengur þá stálið á móti
beini/bandvef eða plastklæddri
skál. Hlutarnir eru ýmist Iausir
eða festir með plastefnum. Sá hluti
sem festur er á upphandlegg er
annað hvort stálhetta sem fest er
á kollinn eða hálfkúla á skafti sem
gengur niður í mergholið. í þriðja
og síðasta lagi er hægt að gera
liðinn stífan en það er sjaldan
gert en er örugg lausn ef vel tekst
til.
Árangur
Árangur axlarskurðaðgerða fer
eftir ýmsu, m.a. ástandi sjúklings-
ins fyrir aðgerðina, skilningi
skurðlæknisins á eiginleikum axl-
arsvæðisins, handverki læknisins
og reynslu. Þessi atrið skipta
meira máli en hvaða aðferð er
valin. Vandamál eru sjaldgæf, en
þau helstu sem upp geta komið
eru blæðingar við aðgerðina, sýk-
ing, liðhlaup og los á gerviliðnum.
Til að uppræta sýkingu verður að
fjarlægja gerviliðinn.
Helsti ávinningur axlarskurðað-
gerða er sá að sjúklingurinn verð-
ur vinnufær og sjálfbjarga á nýjan
leik. Frá því sjónarmiði séð er
aðgerðin góð fjárfesting.
Höfundur er bæklunarskurð-
læknir Skyndimóttökunnar í
Reykjavík.