Morgunblaðið - 01.10.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBER 1992
Alchirminning
Egill Guttormsson
Fæddur 1. október 1892
Dáinn 26. febrúar 1970
Mörg mannanöfn ber fyrir augu
sagnritara, sem skráir sögu féiaga
og samtaka. Þau verða misjafnlega
minnisstæð og fer þetta sjálfsagt
eftir umsvifum manna og hvað þeir
leggja til mála. Undirritaður vann
að skráningu á sögu VR og kom
hún út síðastliðinn vetur. Nafn
Egils Guttormssonar vakti athygli
við skráninguna. Hann var umsvifa-
mikill í starfi VR á umbrotatímum
en orð hans og gjörðir vöktu þó
meiri athygli. Egill var talsmaður
hugmyndar um stofnun sjúkrasjóðs
verslunarmanna 1932 og skiptingar
VR í deildir 1937—1938, beitti sér
ásamt fieirum fyrir stórfelldri stytt-
ingu vinnutíma verslunarmanna
1937, var andvígur stjórnmálaum-
ræðu innan félags og talsmaður
þess að allir verslunarmenn gætu
sameinast innan VR burtséð frá
stjórnmálaskoðunum. Sumu af
þessu var hrundið í framkvæmd
áratugum eftir að Egill fjallaði um
málið á félagsfundum, til dæmis
stofnun lífeyrissjóðs og skipting VR
í deildir, en allt ber það vott um
mikilhæfan og vakandi félagsmála-
mann. Egill hefði átt aldarafmæli
í dag. Ferill hans var slíkur að það
er svo sannarlega viðeigandi að
minnast mannsins á þeim tímamót-
um.
Egill fæddist að Ósi í Hörgárdal
1. október 1892, sonur hjónanna
Guttorms Einarssonar og Elínar
Gunnlaugsdóttur. Guttormur var
sonur Einars Ásmundssonar á Nesi,
alkunns framkvæmdamanns og
fyrri konu hans, Margrétar Gutt-
ormsdóttur Pálssonar. Hér er um
þekktar ættir að ræða, austfirskar
og norðlenskar. Sjálfur kveðst Egill
hafa verið lítt gefinn fyrir búskap,
enda fluttist hann til Reykjavíkur
aðeins 14 ára gamall og vann sem
sendisveinn eða léttadrengur hjá
Gunnari Einarssyni kaupmanni,
föðurbróður sínum, sem þá Tak
verslun við Kirkjustræti. Þar vann
Egill til ársins 1910, en réðst þá
til starfa við Edinborgarverslun og
vann þar í fímm til sex ár, en hóf
síðan sjálfstæðan rekstur að hluta
til. Egill stofnaði eigin umboðs- og
heildverslun árið 1929 og rak hana
síðan til dauðadags.
Félagsmálamaður var Egill svo
sem vikið var að hér að framan.
Hann gekk ungur til liðs við ung-
mennafélagshreyfínguna og átti um
skeið sæti í stjóm Ungmennafélags
Reykjavíkur og síðari í stjóm Uiig-
mennasambands íslands. Sjálfur
kveðst hann hafa snúið sér að sam-
tökum verslunarmanna, er dofna
tók yfír ungmennafélögunum. Egill
gekk fyrst í Verslunarmannafélagið
Merkúr. Það var stofnað 1913 og
var launþegafélag einvörðungu.
Miklar deilur risu í félaginu 1920.
Orsökin var sú, að stjórn félagsins
samdi við Alþýðuflokkinn um að
hann setti verslunarmann í tiltölu-
lega öruggt sæti á lista við kosning-
ar til niðurjöfnunarnefndar. Þetta
var ekki í samræmi við lífsskoðun
allmargra félagsmanna, sem kusu
heldur að gert yrði samkomulag við
samtökin Sjálfstjóm um þetta at-
riði. Sjálfstjóm var fyrirrennari
íhaldsflokksins, sem var stofnaður
1924. Þessir menn gengu þá úr
Merkúr og sóttu um aðild að Versl-
unarmannafélagi Reykjavíkur. Þar
var þá venja að greiða atkvæði um
allar umsóknir um aðild á félags-
fundum og var hver umsókn borin
upp sérstaklega. Félagamir úr
Merkúr gátu ekki sætt sig við þenn-
an hátt og kröfuðust þess að greidd
yrðu atkvæði um umsókn þeirra
allra samtímis. Stjóm VR gekk að
þessu og beitti sér fyrir undanþágu-
heimild. Umsóknin var samþykkt
samhljóða 10. nóvember 1920.
71 maður gekk í VR 10. nóvem-
ber 1920 og vom það tvöfalt fleiri
menn en áður höfðu gengið í félag-
ið á einum fundi, stofnfundur ekki
undanskilinn. í þessum hópi vom
menn sem settu mikinn svip á starf
VR næstu tvo áratugina, meðal
annars þeir Egill Guttormsson og
Erlendur Ó. Pétursson. Egill komst
fljótlega til metorða innan VR, var
kosinn í stjóm félagsins þegar árið
1921. Þar átti hann sæti 1921—
1923, 1924-1925, 1930-1933 og
1934—1942 eða samtals í þrettán
ár. Hafði enginn maður setið jafn-
lengi í stjórn VR og Egill er félagið
varð 70 ára 1961. Formaður VR
var Egill Guttormsson á ámnum
1934-1938 og 1941-1942 eða
samtals í fimm ár. Formennskutíð
Egils er raunar nokkm lengri en
þetta, enda varð hann sem varafor-
maður að hlaupa í skarðið fyrir
formann í veikindum.
Árin 1934—1938 vom erfíð,
heimskreppan var í algleymingi.
Atvinnuleysi var mikið meðal versl-
unarmanna eins og í öðmm stéttum.
VR reyndi undir fomstu Egils Gutt-
ormssonar að finna leiðir til að
mæta þessum vanda. Ráðningar-
skrifstofa félagsins var opnuð 11.
janúar 1935 og var til húsa á skrif-
stofu Egils þrjú fyrstu árin. Starf-
semi þessari var hætt 1941, enda
var þá eftirspurnin eftir vinnuafli
orðin öllu meiri en framboðið. Nokk-
ur árangur varð af starfi skrifstof-
unnar, hún útvegaði til dæmis tólf
manns atvinnu á starfsárinu 1938—
1939. VR lét skrá atvinnulaust
verslunarfólk veturinn 1938—1939
og reyndust 62 verslunarmenn þá
vera atvinnulausir. Fleira kemur
til. Stjórn VR undir fomstu Egils
Guttormssonar beitti sér mun meira
ESTEE LAUDER
KYNNING
á nýjum haustlitum trá ESTÉE LAUDER
á morgun, 2. október, frá kl. 13-18.
SNVRTIVÖRUVERSLUNIN
GLÆStM
í þágu launþega innan félagsins en
áður hafði tíðkast. Þessu til stuðn-
ings skal bent á, að Egill formaður
upplýsti á félagsfundi 3. nóvember
1938 að unnið væri að samkomu-
lagi við atvinnurekendur þess efnis
að VR yrði aðili að öllum samning-
um og deilumálum milli atvinnurek-
enda og þeirra starfsmanna sem
væm félagar í VR. Einnig kom
fram, að atvinnurekendur léðu máls
á því að gera skriflegan samning
við sérhvem nýjan starfsmann og
að leita samþykkis stjómar VR á
þeim samningi.
Til skýringar skal þess getið, að
VR hafði fyrst samningsrétt um
kaup og kjör fyrir hönd félags-
manna árið 1946. Allmargir at-
vinnurekndur vom félagar í VR
allt til 1955, en væntanlega hafa
þeir verið í minnihluta allt frá 1920.
VR efndi til skrifstofuhalds í
stjómartíð Egils Guttormssonar.
Skrifstofan var fyrst notuð til
fundahalda, en var opnuð fyrir fé-
lagsmenn 5. febrúar 1938. Egill tók
einnig virkan þátt í stofnun tíma-
ritsins Frjáls verslun og félagsheim-
ilis VR í Vonarstræti 4. Hann átti
að vonum sæti í allmörgum nefnd-
um á vegum félagsins meðal ann-
ars í félagsheimilisnefnd 1940—
1941 eða lengur.
Af framanskráðu er ljóst að Eg-
ill Guttormsson vann mikið starf í
þágu VR. Félagið mat þetta starf
og sýndi það í verki með því að
gera Egil Guttormsson að heiðurs-
félaga sínum 27. janúar 1945.
Ýmis framfaramál voru rædd á
fundum VR fyrst eftir að Egill
Guttormsson gekk í félagið. 23.
mars 1922 var til dæmis samþykkt
áskorun á Verslunarráð Islands
þess efnis að ráðið beitti sér fyrir
stofnun hlutafélags um byggingu
húss sem komið gæti að notun fyr-
ir væntanlegan verslunarbanka,
Verslunarráð íslands, Kaupþing
Reykjavíkur, Verslunarskólann og
til fundahalda fyrir samtök kaup-
manna og verslunarmanna í
Reykjavík. Tillaga þessi sýnir, að
hugmyndin um verslunarbanka og
Hús verslunarinnar hefur verið tek-
in að mótast 1922. Ekkert varð af
framkvæmdum í þetta skip.ti, enda
hefði bygging af þessari stærð kost-
að mikið fé. Hugmyndin gleymdist
þó ekki, en beið betri tíma. Egill
Guttormsson átti sinn þátt í að
framkvæmd hluta hennar.
Kaupsýslumenn höfðu förgöngu
um skipun nefndar 1955, og skyldi
hún undirbúa stofnun sparisjóðs.
Nefnd þessi boðaði til stofnfundar
sparisjóðsins 4. febrúar 1956, og
sóttu á annað hundrað manns þann
fund. Þar var sjóðsstofnunin sam-
þykkt og skyldi sjóðurinn bera nafn-
ið Verslunarsparisjóðurinn. Fyrsta
sjóðsstjómin var kosin á fundinum,
en hana skipuðu þeir Egill Gutt-
ormsson, Þorvaldur Guðmundsson
og Pétur Sæmundsen. Egill var í
stjórn VR er hugmyndin kom fyrst
fram og hann tók einnig þátt í
umræðu um stofnun verslunar-
banka 1931, en þá varð ekki úr
framkvæmdum, enda var kreppan
í algleymingi. Verslunarsparisjóð-
urinn tók til starfa í Hafnarstræti
1 28. september 1956. Hann átti
góðu gengi að fagna, starfsemin fór
vaxandi ár frá ári. Sparisjóðsstjór-
inn óskaði eftir því við ríkisstjórn á
öndverðu ári 1960, að ábyrgðar-
mönnum Verslunarsparisjóðsins
yrði heimilað að beita sér fyrir
stofnun hlutafélags um bankarekst-
ur. Þessu var vel tekið. Fmmvarp
um Verslunarbanka var flutt á Al-
þingi vorið 1960 og afgreitt sem
lög. Þá h ófst undirbúningur að
bankastofnuninni. Stofnfundur var
síðan haldin 4. febrúar 1961 og
sóttu hann á fjórða hundrað manns.
Þar var stofnun bankans sam-
þykkt, hlutafélaginu settar sam-
þykktir og samþykkt reglugerð um
starfsemi bankans. Verslunarbank-
inn tók til starfa í Bankastræti 5
7. apríl 1961.
Egill Guttormsson var fyrsti
stjórnarformaður Verslunarspari-
sjóðsins og sat í sjóðsstjórn þar til
sparisjóðurinn var lagður af og
Verslunarbankinn tók til starfa.
Egill var einnig fyrsti formaður
bankaráðs Verslunarbankans og sat
í bankaráði til dauðadags.
Ekki áttu allir þeir menn kost á
langri skólagöngu, sem settu svip
á fyrri hluta aldarinnar. Egill Gutt-
ormsson var einn þessara manna.
Hann kveðst aldrei hafa gengið í
skóla í viðtali við Morgunblaðið 30.
september 1962, hafí aðeins lært
lestur, skrift, biblíusögur og kverið
hjá farkennara fyrir ferminguna.
Til verslunarstarfa hefur Egill vafa-
laust lært í starfí eins og svo marg-
ir gerðu á fyrri ámm. Hann nam
þar ensku og dönsku sem komu að
notum í starfínu. Allt var þetta
numið í skóla lífsins.
Fram hefur komið, að Egill stofn-
að heildsöluverslun 1928, Heild-
verslun Egils Guttormssonar hf.
Verslunin sérhæfði sig í pappírsvör-
um, skrifstofuvörum og áhöldum
fyrir verslanir, einkum kjötverslanir
og sláturhús. Fleiri vörutegundir
vom einnig á boðstólum, en í minna
mæli. Egill kveðst aldrei hafa aug-
lýst vöm sínar og aðeins sótt um
innflutningsleyfí á haftaámnum
fyrir þeim vömm, sem fólk hefði
óskað eftir. Hann kveðst einhverju
sinni hafa látið þau orð falla við
fulltrúa í innflutnings- og gjaldeyr-
isnefnd, sem hér var valdamikil um
1950, að hann seldi aðeins þær
vömr, sem seldu sig sjálfar eftir
að viðskiptavinir fæm að kynnast
þeim. Þessir viðskiptahættir gáfust
Agli vel, en hætt er við að mörgum
kaupsýslumanni nútímans þætti
óráð að nota ekki auglýsingar. Trú
Egils á þær vömtegundir sem hann
hafði að bjóða .var á hinn bóginn
svo mikil að hann taldi þessa ekki
þörf.
Egill Guttormsson lét mikið til
sín taka í samtökum stórkaup-
manna, var formaður Félags ís-
lenskra stórkaupmanna 1949—
1953 og heiðursfélagi þess frá 1962
og sat í stjórn Verslunarráðs ís-
lands 1951—1968, þar af varafor-
maður frá 1962. Hann átti sæti í
skólanefnd Verslunarskóla íslands
1931—1953, og var formaður
nefndarinnar síðasta árið. Verslun-
arráð tilnefnir menn í skólanefnd
Verslunarskólans. Þannig má segja,
að Egill Guttormsson hafí verið við
stjórnvölinn í öljum þeim samtökum
og stofnunum, sem fundurinn í VR
á öndverðu ári 1922 vildi efla og
•hýsa undir einu þaki. Það varð ekki,
enda hafa aðstæður breyst í tím-
anna rás og umsvif sumra þessara
stofnana em meiri en svo að öll
þessi samtök hefðu rúmast undir
einu þaki með góðu móti.
Allar heimildir era á einu máli
um að Egill Guttormsson hafí verið
mikill gæfumaður í einkalífí. Hann
kvæntist Ingibjörgu Sigurðardóttur
30. september 1916. Ingibjörg var
fædd 12. maí 1892, dóttir hjónanna
Sigurðar Jónssonar, bókbindara og
bókaútgefanda, og Helgu Einars-
dóttur, konu hans. Ingibjörg missti
móður sína sex ára að aldri og var
þá tekin í fóstur af Halldóri Daníels-
syni bæjarfógeta og Önnu Halldórs-
dóttur Daníejsson, konu hans.
Heimili þeirra Önnu og Halldórs var
alþekkt myndar- og menningar-
heimili. Þau Egill eignuðust fjögur
börn, Önnu, gifta Birgi Einarssyni
lyfsala, Sigurð framkvæmdastjóra,
kvæntan Sigríði Bjamar frá Rauð-
ará og Elínu kaupkonu, ekkju Ing-
ólfs Gíslasonar gleraugnasala.
Yngsta bamið misstu þau Ingibjörg
og Egill nokkmm dögum eftir fæð-
ingu. Ingibjörg andaðist 7. septem-
ber 1960.
Höfundur þessarar greinar
kynntist Agli Guttormssyni einvörð-
ungu af verkum hans. Þau kynni
sannfærðu mig um, að Egill hafði
markað spor, oft djúp, í ýmsum
félags- og hagsmunamálum versl-
unarmanna, bæði atvinnurekenda
og launþega. Sumir menn em þeim
eiginleikum gæddir, að þeir vekja
traust samborgaranna og veljast
yfirleitt til fomstu í þeim samtök-
um, sem þeir eiga aðild að. Egill
Guttormsson var einn slíkra manna.
Hann var félagi í aðalsamtökum
verslunarstéttarinnar og í fomstu-
sveit þeirra flestra, oft formaður.
Fomstustörf hans voru mikils metin
svo sem ráða má af því, að bæði
VR og Félag íslenskra stórkaup-
manna gerðu Egil að heiðursfélaga
sínum. Þjóðin mat þessi störf einn-
ig. Egill var sæmdur riddarakrossi
Fálkaorðunnar 1962 fyrir umfangs-
mikil og vel unnin störf í þágu versl-
unarstéttarinnar.
Lýður Björnsson.
Lokun bæklunardeildar Landspítalans
214 sjúklingar bíða aðgerðar
VEGNA ákvörðunar Sljómar-
nefndar ríkisspítalanna fyrir
skemmstu að loka bæklunar-
deild á Landspítalanum í þrjá
mánuði bíður fjöldi einstaklinga
eftir aðstoð og aðgerðum.
Samkvæmt upplýsingum frá heil-
brigðishóp BSRB bíða nú 214 sjúk-
lingar eftir aðgerð við sjúkrahúsið.
46 sjúklingar bíða eftir aðgerð á
mjöðm, 36 sjúklingar eftir aðgerð
á hnjáliðum og vegna ýmissa ann-
arra bæklunaraðgerða bíða nú 108
sjúklingar. Auk þessa eru á biðlista
24 sjúklingar sem bíða eftir að fjar-
lægðar verði skrúfur, naglar og
annað sem komið hefur verið fyrir
í viðkomandi sjúklingi til bráða-
birgða vegna slæmra beinbrota eða
annars.
í fréttatilkynningu frá heilbrigð-
ishóp BSRB segir að stórir hópar
á biðlistum og lengdur biðtími kalli
í mörgum tilfellum á aukna notkun
verkja- og svefnlyfja ásamt notkun
á magabólgulyfjum sem er oftar
en ekki afleiðing af mikilli notkun
verkjalyfja sem fara illa með melt-
ingarfæri. Þar segir einnig að biðin
geri það að verkum að aukið álag
verði á heimahjúkmn vegna bið-
listasjúklinganna sem í allflestum
tilvikum þarfnist mikillar umönnun-
ar og séu oftar en ekki rúmliggj-
andi.
Einnig segir í frétt frá heilbrigð-
ishóp BSRB: „í flestum tilvikum
lýkur bítandi kvöl sjúklinganna á
biðtímanum með því að ekki verður
hjá því komist að leggja verður þá
inn á sjúkrahús til aðgerðar með
bráðainnlögn. Ástand sjúklinganna
er þá orðið til muna verra og kallar
á lengri rúmlegu og aukna sjúkra-
þjálfun og þar með aukinn kostnað.
Ákvörðun Stjórnamefndar ríkis-
spítalanna veldur sjúklingum
ómældum kvölum eins og hér hefur
verið sýnt fram á, sem er í engu
samræmi við þau markmið sem
stefnt hefur verið að frá lýðveldis-
stofnuninni með uppbyggingu sam-
félags og samneyslu sem stefndi
að því að gera gott samfélag betra.
Það er öllum augljóst að ákvörðun
Stjórnarnefndar ríkisspítalanna
verður ekki til að spara, ef allt er
tiltekið og afleiðingar hennar eru
skoðaðar í heild. Ákvörðunin verður
ekki til sparnaðar hvorki fyrir
sjúkrahúsið né þjóðarbúið, nema
síður sé.“