Morgunblaðið - 08.10.1992, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. OKTÓBER 1992

r

HERRAKVOLD
FÁKS
veriur hakfii laugardaginn 10. oldóber M. 19KI0
i Fétagsheimili Fóks í Viiidal f
SPURT ER: HVAD IH í BODI?
SVAR: Gómsætar, villtar krásir á hlaðborði.
Obeislaður ræðumaður í púlti.
Happdrætti með ótakmörkuðum miðakvóta
og góðum vinningum.
Söngur, glens og grín að hætti Fáksmanna.
Listrænn dans á donsku sem allir skilja.
Þorna mætum við... láttu þig ekki vanta í hópinn!
Forsala aðgöngumiða verður á
SKRIFSTOFU FÁKS - ÁSTUND
HESTAMANNINUM - REIÐSPORT
Nefndin
Rússland á krossgötum
Hvernig gat
þetta gerzt?
eftirÞorvald
Gylfason
Hvemig gat það gerzt, að risa-
veldi, sem vakti skrekk og skelfingu
um hálfa heimsbyggðina, reyndist
vera ijúkandi rúst, þegar leiknum
lauk? Það er að segja Sovétríkin fyrr-
verandi.
I. Arðlaus fjárfesting
Þessi endalok voru óumflýjanleg.
Áætlunarbúskapur getur ekki skilað
árangri nema skamma hríð. Og hann
skilaði árangri um skeið í Sovétríkj-
unum á árunum eftir 1930, því að
þá var mikill uppgangur þar eystra,
meðan kreppan geisaði í Evrópu og
Ameríku.
Það er þess vegna skiljanlegt, að
margir hugsandi menn á Vesturlönd-
um urðu hallir undir áætlunarbúskap
á þessum árum. Hitt er undarlegra,
að þeir skyldu ekki flestir sjá sig um
hönd, þegar það kom í ljós, að áætl-
unarbúskapurinn hélzt í hendur við
ógnarstjóm og glæpi í öllum þeim
löndum, þar sem kommúnistar náðu
völdum.
Uppsveiflan í efnahagslífí Sovét-
ríkjanna framan af stjómartíð Stal-
íns stafaði aðallega af mikilli fjárfest-
ingu í stóriðjuverum. Fjárfestingin
skapaði tekjur í fyrstu, en hún skil-
aði engum raunverulegum arði á
endanum. Stálið úr verunum dugði
ekki einu sinni til að framleiða vél-
amar, sem þurfti til að framieiða
stálið, og annað var eftir því. Virðis-
aukinn var neikvæður, eins og það
heitir á máli hagfræðinga.
Nú sitja Rússar uppi með úreltar
verksmiðjur og framleiðslu, sem er
illseljanleg eða óseljanleg á alþjóða-
markaði. Þetta er það, sem gerist,
þegar stjórnmálamenn ijúfa mark-
aðsöflin úr sambandi og reyna að
stýra framleiðslunni eftir eigin geð-
þótta. Afleiðingamar koma því miður
ekki í ljós, þannig að allir sjái, fyrr
en eftir dúk og disk.
Við þetta bættist svo yfirgengileg-
ur Qáraustur á altari sérhagsmuna-
hópa í hergagnaiðnaði. Ekkert var
of gott handa hemum, þótt almenn-
ingur hefði varla í sig og á.
íKringhmni
A morgun er Dagur frímerkisins
og þd koma út ný frímerki
tileinkuö
póstbílum
og brúm.
Frímerkjasýning verður haldin
í Kringlunni 9. og 10. október í tilefni
af Degi frímerkisins. Komið og fáið
fyrstadagsumslög í sérstökum sölubás
í Kringlunni og þau fást einnig
stimpluð í pósthúsum um land allt.
PÓSTUR OG SÍMI
FRIMERKJASALAN
PŒgPHIL
Pönhólf M45, 128 Kcykjavík, Siml 636051
„Það mun kosta miklar
fórnir og mikið fé að
reisa Rússland og önn-
ur Austur-Evrópulönd
úr rústum.“
n. Sóun í 70 ár
Sjötíu ára sóun dregur dilk á eftir
sér. Rússar þurfa nú að endumýja
nánast öll framleiðslutæki sín til að
geta keppt við aðrar þjóðir á heims-
markaði. Þeir geta að vísu komið
olíu og öðmm hráefnum í verð á al-
þjóðamarkaði, en iðnaðarframleiðsla
þeirra er yfírleitt ekki söluhæfur
vamingur nema sums staðar í þriðja
heiminum.
Húsakostur þeirra er líka illa far-
inn á okkar mælikvarða og þarfnast
endurbóta. Húsnæðiseklan er þar að
auki ofboðsleg, enda var hámarkshú-
saleiga bundin við 3% (!) af tekjum
fólks samkvæmt lögum í meira en
hálfa öld. Það borgaði sig þess vegna
hvorki að byggja né halda húsum
við. Það er skammgóður vermir að
vanrækja viðhald, því að fyrr eða
síðar kemur að því, að úrelt fram-
leiðslutæki og hús í niðumíðslu hefta
framfarir og lífskjör.
Menntun er líka ábótavant. Flestir
eða allir Rússar eru að vísu læsir
eins og við, en það hrekkur ekki
langt, þegar fáfróðir stjómmálarnenn
hafa meinað fólki aðgang að al-
mennilegum bókum og blöðum í tvo
mannsaldra. Námsefni í skólum bíður
endurskoðunar. Kennararnir eru
flestir af gamla skólanum. Þeim er
ekki ljúft að kannast við það, að
þeir hafí staðið ljúgandi framan í
nemendum sínum alla tíð. Mynd Len-
íns hangir enn í flestum kennslustof-
um.
Síðast en ekki sízt hefur umhverf-
inu verið spillt á alla lund. Geislavirk-
um úrgangi hefur verið dengt í stöðu-
vötn nálægt þéttbýli, tjl dæmis í
grennd við Finnland. Önnur vötn
hafa verið þurrkuð upp, svo að salt
af botninum hefur fokið yfír víðar
lendur og lagt þær í auðn. Kjamorku-
verin era þar að auki svo illa byggð,
að ofnamir geta bráðnað og verin
jafnvel sprangið í loft upp þá og
þegar, og þannig mætti lengi telja.
Aralvatn í Úsbekistan er kapítuli
út af fyrir sig. Það var eitt stærsta
stöðuvatn heims eða um 64.000 fer-
kílómetrar að flatarmáli. Landið í
kring var gjöfult ávaxtaræktar-
svæði. í bandalagi við stjómvöld
náðu hagsmunasamtök bómullar-
bænda undirtökum í efnahagslífí
Úsbekistans smám saman. Ávaxta-
ræktin var drepin í dróma. Bómullar-
framleiðslan útheimti svo mikla
áveitu úr Aralvatni, að vatnið er nú
aðeins um þriðjungur af fyrra flatar-
máli sínu. Landið í kring er örfoka
vegna saltroks. Ein stærsta fískihöfn
Sovétríkjanna fyrrverandi stendur
nú meira en 60 kílómetra frá vatni
í miðri eyðimörk. Ávaxtaræktin á sér
enga viðreisnarvon. Sérhagsmunir
og saltrok hafa lagt efnahag landsins
og heilsufar fólksins í rúst.
m. Miklar fórnir, tnikið fé
Það mun kosta miklar fómir og
mikið fé að reisa Rússland og önnur
Austur-Evrópulönd úr rústum. Lífs-
kjör almennings í þessum löndum
munu batna miklu hægar á næstu
áram en ella hefði verið hægt vegna
þeirrar eyðileggingar, sem fyrrver-
andi stjómvöld bera ábyrgð á. Endur-
reisnin mun reyna mjög á þolrif þjóð-
anna á þessum slóðum.
Þess vegna ríður á því, að aðrar
þjóðir, sem búa við betri kjör, rétti
Rússum og öðram Austur-Evrópu-
þjóðum örvandi hönd. Það er hagur
okkar allra.
Höfundur erprófessor í hagfræði
við Háskóla Islands.