Morgunblaðið - 08.10.1992, Side 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. OKTÓBER 1992
GLÆSILEG
RAFTÆKJA
VERSLUN
ARGO/T ereinnaf
nýju ítölsku lömpunum
sem viö bjóöum
í nýju versluninni okkar
...LÝSIR ÞÉR LEIÐ
ÁRMÚLA15-SÍMI 812660
Af vondu fólkí og
góðum kerfum
eftir Hjört Hjartarson
í Morgunblaðinu 14. ágúst sl. er
birt þýdd grein eftir mann að nafni
Paul Johnson sem kynntur er m.a.
sem einn þekktasti rithöfundur
Bretlands á sviði sagnfræði og fé-
lagsvísinda. Stærsti hluti greinar-
innar fer í að sýna fram á að það sé
í raun ekkert að í umhverfismálum
á Vesturlöndum og að ráðstefnan
sem haldin var í Rio de Janeiro fyr-
ir skömmu hafi ekki verið annað en
sýndarréttarhöld yfír vestrænum
ríkjum, skipulögð af marxistum,
ofstækismönnum, ríkjum Þriðja
heimsins og hálfgeðveiku áhuga-
fólki um umhverfísvemd. Johnson
upplýsir þ’ó að „sumir vora fullgildir
vísindamenn á sínu sviði“. Hann
segir allt tal um að bjarga jörðinni
undan eyðingaráhrifum vísinda,
tækni og stóriðnaðar gamalkunnan
hræðsluáróður. (Ónákvæmni gætir
í orðavali Johnsons; ekki er verið
hlífa jörðinni við vísindum og tækni,
heldur heimsku og græðgi.) Máli
sínu til stuðnings minnir Johnson á
spár hagfræðingsins Malthus, sem
settar vora fram árið 1798, og spá
hagfræðingsins Jevons frá 1865.
Sá fyrmefndi spáði því að fjölgun
mannkyns yrði meiri en matvæla-
framleiðsla stæði undir og hinn síð-
amefndi að kolabirgðir heimsins
myndu þijóta og upp úr því frysi
mannkynið í hel. Þá nefnir Johnson
að ýmsar spár frá 6. og 7. áratug
þessarar aldar hafi litið dagsins ljós
og segir þær allar hafa bragðist.
Hann tiltekur enga sérstaka en ein
sú þekktasta var sett fram á 7. ára-
tugnum og heitir „Endimörk hag-
vaxtarins". Þar var því spáð að
ýmis hráefní yrðu uppurin á áranum
1985-1993. Þessi spá rættist ekki.
Og það stóð ekki á fagnaðarlátun-
um. Skýrslan var röng! Olían gæti
enst í 50 ár, (miðað við notkun eins
og hún var 1986) tin og kvikasilfur
í tvo áratugi ... o.s.frv. Það er
skammsýni af þessum toga sem
dregið getur Vesturlönd og mann-
kynið allt langleiðina til helvítis.
Hvað spár ensku hagfræðinganna
varðar, þá vora þær settar fram við
allt aðrar aðstæður en nú ríkja og
fátæklegri þekkingu á vistkerfínu —
að ekki sé talað um tækni til að
STJÓRN Félags íslenskra fræða
hefur sent frá sér ályktun um
fyrirhugaðan virðisaukaskatt á
íslenskar bækur:
„Fyrir tveimur árum samþykkti
alþingi íslendinga einróma að fella
niður virðisaukaskatt af íslenskum
bókum. Með þeirri ákvörðun var
mörkuð ný braut í menningarmál-
um þjóðarinnar, stjómvöld mátu
það svo að blómleg innlend menning
væri svo mikilvæg á þessum um-
brotatímum í málefnum þjóðanna
að hún þyrfti fremur stuðning en
skatt. Og eins og einatt kemur fram
í hátíðarræðum fyrirmanna þá eru
bókmenntir hornsteinn íslenskrar
menningar, jafnt fornar gullaldar-
bókmenntir sem hinar nýrri. Ekki
þarf að fjölyrða um mikilvægi bók-
menntanna fyrir íslenskt mál sem
stendur nú enn berskjaldaðra en
nokkru sinni fyrr gagnvart ásókn
erlendra tungumála, m.a. í alþjóð-
legri fjölmiðlun.
Fyrirhuguð skattlagning á ís-
lenskar bækur kemur harðast niður
á þeim verkum sem ekki seljast
fyrir kostnaði á stuttum tíma, nýj-
afla og vinna úr upplýsingum.
Rangar spár þeirra era haldlítil
trygging fyrir því að vísindamenn
hafí rangt fyrir sér árið 1992. Auk
þess blasir ástandið við hverjum sjá-
andi manni.
Hræðsluáróður
Mannkynið er talið um 5,3 millj-
arðar. Á næstu öld mun það ná
8-14 þúsund milljónum. Fjölgunin
verður að 80 hundraðshlutum í yfir-
fullum borgum 3. heimsins, þar sem
ástand er nú þegar hroðalegt. Og
hver er þróunin í þeim heimshluta?
í „Brandtlandskýrslunni", sem unn-
in var að framkvæði SÞ, segir: „í
þróunarlöndunum, þar sem þörfin
fyrir vöxt er stærst og möguleikinn
á að draga úr skaðlegum áhrifum
mengunar er minnst, vex í augna-
blikinu hraðast iðnaður sá sem not-
ar mest af auðlindum umhverfísins
og mengar mest.“ í skýrslunni seg-
ir einnig að bilið milli ríku þjóðanna
og hinna fátæku sé í senn alvarleg-
asta umhverfísvandmálið og þróun-
arvandamálið; að fátækari þjóðum
sé haldið niðri sem hráefnisútflytj-
endum með viðskiptahindranum og
þær bókstaflega neyddar til að
ganga freklega á auðlindir sínar til
að standa undir afborgunum af er-
lendum skuldum og brauðfæða sig.
Ennfremur segir: „Aðstoð frá auð-
ugum þjóðum hefur ekki einungis
verið ófullnægjandi. Alltof oft er
tekið meira tillit til þarfa þeirra
landa sem gefa hjálpina en þarfa
þeirra sem taka við henni." Það er
því ýmislegt sem ríkari þjóðimar
geta gert. Og að loknu kalda stríð-
inu er von til þess að menn vilji
gera betur; að eitthvað af þeim fjár-
munum sem áður fóra t.d í að halda
úti blóðugum einræðisherram (þró-
unaraðstoð við vopnasala) renni til
þarfari hluta.
Fólksfjölgunin og stjómlaus flótti
3. heimsins undan fátæktinni eru
einnig vandamál ríku þjóðanna.
Þrýstingur flóttamanna á landa-
mæri þeirra er nú þegar háskalega
mikill og þær auðlindir sem standa
undir efnahag heimsins alls munu
þijóta áður en langt um líður. Meng-
unin og eyðileggingin sem þessu
fylgja munu ekki virða nein landa-
mæri. Ekki heldur þær milljónir
„umhverfísflóttamanna“ sem flosna
um skáldskap, fræðiritum og
kennslubókum. Útgefendur þurfa
þá að leggja út fyrir þeim innskatti
sem safnast á prentvinnslu bókanna
án þess að hafa tekjur af sölu þeirra
fyrr en síðar. Þegar virðisauka-
skattur var felldur niður var ákveð-
ið að þeir lánuðu ríkinu fyrir þessum
innskatti en fengju hann að sjálf-
sögðu endurgreiddan. Nú er fyrir-
hugað að hætta að endurgreiða inn-
skattinn. Þegar um er að ræða
hraðsölubækur, t.d. metsölubækur
á jólamarkaði, kemur það lítt að
sök en gagnvart verkum sem selj-
ast á löngum tíma, vönduðum
fræðiritum, kennslubókum og
menningarlegum stórvirkjum í
bókaútgáfu eins og orðabókum eða
alfræðiritum, getur þessi aukna
skattheimta reynst kornið sem fyll-
ir mælinn og dregið svo kjark úr
útgefendum að þeir veigri sér við
slíkum verkefnum. Og þar með
veiktist til muna staða íslenskrar
menningar.
Þessar fréttir um fyrirhugaðan
lestrarskatt koma í kjölfar ákvörð-
unar stjórnvalda um að leggja af
alla bókaútgáfu á vegum Menning-
upp.
Það sem Vesturlönd sjá frammá,
sem og aðrir heimshlutar, er vist-
fræðilegt og efnahagslegt hran.
Af orðum Johnsons mætti ætla
að sóðaskapurinn og sóunin væri
bundin við aðra heimshluta en Vest-
urlönd. Svo er ekki. Iðnaður Vestur-
landa pumpar árlega milljónum
tonna af kolefnissamböndum (aðal-
lega C02) út í andrúmsloftið; tíu
sinnum meira en allir aðrir heims-
hlutar samanlagt. Mengun grann-
vatns, sóun á vatni og víða fyrirsjá-
anlegur skortur, urðun kjamorku-
úrgangs, steindauð vötn og haf-
svæði (af 90.000 vötnum í Svíþjóð
era 40.000 ,,súr“). Allt era þetta
„okkar mál“. Nú síðast vora að ber-
ast fréttir um að sáðframum í vest-
rænum karlpeningi hefði fækkað
um helming á síðustu 5 áratugum,
og virkni þeirra sem enn era til við-
tals sé 25% minni. Sannkallað klof-
spark náttúrannar.
Johnson kennir veilum í trúboði
um „hræðsluáróður" af þessu tagi,
segir vistfræðikreddur hafa tekið
það rúm sem guðstrú átti áður í
mönnum. Það fólk sem er að hrekj-
ast um 3. heiminn má þá e.t.v. eiga
von í þeim sem telja sig kristna,
hafí þeir ekki snúið svo herfílega
út úr sinni kenningu að þeir telji
hrakninga þess ekki koma sér við.
Þó er meiri von til þess að Vestur-
landabúar hafi rænu á að bjarga
eigin skinni, séu ekki svo lamaðir
af hamingju yfír ástandinu að þeir
bregði ekki svip þótt sparkað sé
milli fóta þeim.
Johnson hefur orðið:
„Vistfræðikreddur hafa einnig
verið léttir fyrir mikinn fjölda sjálf-
umglaðra slettireka sem þjást af
fráhvarfí frá marxisma. Þar til seint
á níunda áratugnum stóðu umhverf-
isvemdarsinnar og marxistar saman
um að úthrópa kapítalisma sem
meginskaðvaldinn varðandi mengun
umheimsins og eyðingu auðlinda
jarðar. Fall kommúnismans og af-
nám ritskoðunar gerði öllum ljóst
að þessi misheppnuðu örbirgðarríki
vora mestu mengunarskaðvaldar
sögunnar."
Hér kemur fram sú bamalega
sjálfsblekking að „fall kommún-
ismans“ hafí í einni hendingu hvít-
arsjóðs. Þar hafa komið út merkileg
og nauðsynleg fræðirit á undan-
fömum áratugum, nægir þar að
nefna ritröð um alfræði, íslenska
sjávarhætti í fímm bindum eftir
Lúðvík Kristjánsson og Orðabók
Menningarsjóðs. Hæpið er að þessi
stórvirki hefðu komist á þrykk án
tilstyrks opinberra aðila. Ekki verð-
ur séð af yfírlýsingum ráðamanna
að fyrirhugað sé að styrkja fræði-
ritaútgáfu með öðram hætti nú
þegar verið er að leggja bókaútgáfu
Menningarsjóðs niður.
Með ofangreindum aðgerðum er
veralega þrengt að fræðiritum og
íslenskum vísindamönnum gert tor-
velt að koma niðurstöðum rann-
sókna sinna fyrir sjónir almenn-
ings. Stjóm Félags íslenskra fræða
mótmælir því harðlega fyrirhuguð-
um lestrarskatti á íslenska lesendur
og hvetur jafnframt stjórnvöld til
að efla með beinum styrkjum og
annarri fyrirgreiðslu útgáfu fræði-
rita, jafnt þeirra sem birta niður-
stöður grunnrannsókna og hinna
sem reyna að færa fræðin til al-
mennings.“
Hjörtur Hjartárson
„Vesturlönd bera ekki
ein ábyrgð í umhverfis-
málum og þau geta ekki
ein og sér „bjargað“
heiminum. Þau ein hafa
hins vegar efnahags-
legt þrek, og vonandi
pólitískt og siðferðilegt
líka, til að ráða úrslitum
- en nauman tíma.“
þvegið Vesturlönd og frelsað frá
öllum syndum í umhverfismálum.
þetta er náttúrlega þvæla; Vestur-
landabúar era engu bættari þótt
fólk sé að veslast upp af völdum
t.d. kjamorkuiðnaðar í Sovétríkjun-
um gömlu. Þvert á móti. Og hér er
við hæfí að velta því fyrir sér af
hveiju mengunarvamir á Vestur-
löndum era skárri en gerist fyrir
austan.
Fyrir röskum tveimur áratugum
hófust miklar framkvæmdir og hag-
vaxtarbætandi um heim allan. Þær
fólust í smíði kjarnorkuvera. Þá
gerist það að upp rís eitthvert fólk
sem kenndi sig við umhverfisvemd
og hélt því fram - hikandi að vísu
- að hætta gæti stafað af þessum
verksmiðjum; þær gætu sprungið
og mengað umhverfíð og að fram-
leiðslan skildi eftir sig úrgang sem
væri hættulegur. Stjómvöld þögðu
lengi vel þunnu hljóði, en þreyttust
að lokum og gerðu út vísindamenn
sína að afhjúpa þetta fólk: Einfeldn-
ingar, að ragla saman kjamorku-
sprengju og kjámorkuveri. Kjam-
orkusprengjur springa, ekki kjam-
orkuver. Og úrgangurinn? Skilur
ekki allur iðnaður eftir sig úrgang,
hvaða della er þetta? Ýmsir aðrir
höfðu þá þegar afhjúpað þetta fólk
fyrir sitt leyti: Marxistar, laumu-
kommar, hippar, landeyður og
margt miklu fallegra. En þetta vora
þverhausar, sumir hættulegir, og
því vora gerðar aukalega kostnað-
arsamar ráðstafanir í öryggismálum
veranna; ekki svo að skilja að það
hefði neina þýðingu, aðra en þá að
friðþægja þetta óskemmtilega fólk.
Sovéskur kjarnorkuiðnaður þurfti
ekki að hlusta á svona hræðsluáróð-
ur og kjaftæði og sparaði sér þann-
ig stórar fúlgur.
Og Johnson heldur áfram:
„ ... Hins vegar er það einkafram-
takskerfið með sína sjálfvirku um-
bótastefnu og hæfni til að aðlaga
verðlag ströngum umhverfisvernd-
arkröfum sem er fært um að leysa
þennan vanda á viðunandi hátt.“
í nýlegu hefti Newsweek er lítil-
lega fjallað um ástand í Chile eftir
17 ára valdatíð Pinochet einræðis-
herra. Þar blómstraði óheftur mark-
aðbúskapur og var Chile nokkurs
konar spútnik þeirra markaðs-
hyggjumanna. Stjórnvöld gáfu fyr-
irtækjunum lausan tauminn og
gangurinn var rífandi: Meðan skóg-
arnir vora brytjaðir niður, fiski-
stofnar eyðilagðir og námafélög
grófu sig gegnum landið, voru
stjórnarandstæðingar pyntaðir,
myrtir og fangelsaðir þúsundum
saman. Þeir sem eitthvað höfðu við
hemað atvinnulífsins gegn náttúr-
Félag íslenskra fræða
Fræðiritaútgáfa í hættu