Morgunblaðið - 03.11.1992, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. NÓVEMBER 1992
Hræðileg hamingja
Alþýðuleikhúsið frumsýnir leikrit Lars
Noréns í Hafnarhúsinu á fimmtudagskvöld
Morgunblaðið/Ragnar Axelsson
,,-Ég reyni að sýna fólki
hvað persónumar hugsa. Leik-
rit mín eru ekki „vandamála-
leikrit“. Þau eru ekki um
krabbamein, ofdrykkju eða
geðklofa, heldur um undan-
komuleiðir. Ég er ekki að búa
sjúkraskýrslur í leikbúning,"
segir leikskáldið sænska Lars
Norén.
Kannski er þetta nauðsynlegur
inngangur að leikriti sem lýsir
persónum sem eiga við afskaplega
djúpstæð vandamál að stríða, án
þess að höfundurinn takist það
verk á hendur að leysa þau. Það
er öllu heldur hræðileg hamingja
persónanna fjögurra sem er við-
fangsefnið; hræðileg hamingja
sem í rauninni gæti eins heitið
„yndisleg vanlíðan", mótsögnin
lýsir getuleysi persónanna til að
breyta líðan sinni, jafnvel sjúkleg-
um þráa til að halda i sína hræði-
legu hamingju.
Hræðileg hamingja eftir Lars
Norén í þýðingu og leikstjóm Hlín-
ar Agnarsdóttur verður frumsýnt
hjá Alþýðuleikhúsinu á fimmtu-
dagskvöldið í nýjum sýningarsal í
Hafnarhúsinu, sem leikhópurinn
hefur innréttað að þörfum sínum
á undanfömum vikum. Leikurinn
gerist í íbúð Teós, listmálara, sem
naut nokkurrar velgengni um
skeið, en sól hans hefur dalað,
myndirnar seljast ekki, hann er
peningalaus og drykkjusýki hans
hefur ágerst. Sambýliskona hans,
Tessa, er drykkfelld og tauga-
veikluð; hún gengur til geðlæknis
og reynir að finna ástæður fyrir
vanlíðan sinni í fortíðinni og sam-
bandi sínu við Teó; hann aftur á
móti óttast og öfundar geðlækn-
inn; „Talið þið um mig?,“ spyr
hann. „Mér finnst að þú gætir
sagt mér frá því hvað verður um
okkur, fyrst ég borga...? Hvað
verður um okkur? Ætli það endi
ekki með því, að þú komir út úr
þessu læknuð og gjörbreytt, en
ég stend eftir, slyppur og snauð-
ur, staðnaður og allt of gamall til
þess að skilja nokkum skapaðan
hlut, eða hvað heldur þú Erik?“
Eðlilegur - en dásamlegt
hugtak!
Erik er rithöfundur, vinur Teós
frá gamalli tíð og ástkona hans
og bamsmóðir heitir Helen. Sam-
band þeirra er í molum, markað
af öfbeldi og og ósjálfstæði á báða
bóga. Þar við bætist að fortíðin
geymir ýmis leyndarmál um
hvernig þessar fjórar manneskjur
hafa tengst sitt á hvað, með og
án vitundar hinna. Verkið gerist
á einu kvöldi og fram undir næsta
morgun, er Erik og Helen koma
í heimsókn - matarboð - til Tessu
og Teós. „Sem sagt virkijega
heimilislegt og rassbomlegt kvöld
- með okkar nánustu," er lýsing
Teós á samkvæminu.
„Þú veist vel að það sem Teó
segir, er miklu hættulegra en hann
sjálfur," segir Erik. Og í þessum
orðum er kannski meiri sannleikur
falinn en hann gerir sér,grein fyr-
ir sjálfur. Óttinn, ósjáifstæðið og
hversu háð þetta fólk er hvort
öðm - án þess að því fylgi öryggi
eða traust - skapar þær aðstæð-
ur, að orðin verða vopn sem beitt
er af fullkomnu miskunnarleysi,
án þess að þeim sé fylgt eftir með
athöfnum. A þessu kvöldi rífa þau
hvert annað í sig af slíkri grimmd
að áhorfandinn stendur á öndinni;
en þetta er fólk sem lifir og hrær-
ist í slíkum samskiptum og því er
kannski skelfilegast að átta sig á
því að þetta kvöld er engin undan-
tekning, hér átti ekkert uppgjör
sér stað. Næsta kvöld verður eins.
„Ég hef ekki hitt neinn sem
virðist eðlilegur ... ég veit aldrei
hvort tvær manneskjur sem nálg-
ast hvor aðra, ætla að lemja hvor
aðra eða stijúka hvor annarri,"
segir Helen. „Eðlilegur - en dá-
samlegt hugtak!,“ segir önnur
persóna í öðm leikriti eftir Norén,
Nóttin er móðir dagsins frá 1982.
Leikendur í sýningunni eru Ámi
Pétur Guðjónsson, Steinunn Ólafs-
dóttir, Rósa Guðný Þórsdóttir og
Valdemar Öm Flygenring. Bún-
ingar, leikmunir, hönnun rýmis
og leikmyndar er verk Elínar Eddu
Ámadóttur. Lýsingu hannar Jó-
hann Bjarni Pálmason, aðstoðar-
leik- stjóri er Rúnar Guðbrandsson
og leikstjóri er Hlín Agnarsdóttir.
Lars Norén
Lars Norén er einn fremsti leik-
ritahöfundur Svía í dag. Verk
hans hafa á undanförnum árum
verið sýnd víða um lönd og eitt
þeirra, Bros úr djúpinu var sýnt
hjá Leikfélagi Reykjavíkur 1984.
Norén er fæddur 1944 og hafði
getið sér gott orð sem ljóðskáld
áður en hann snéri sér að leikrit-
un. Fyrsta leikrit hans var sett á
svið hjá Dramaten (Sænska Þjóð-
leikhúsið) í Stokkhólmi 1973, en
fékk daufar undirtektir og annað
verk frá Norén kom ekki á fjalir
Dramaten fyrr en 1980, Orestes.
Orðstír Noréns sem leikritahöf-
undar komst þó ekki á flug fyrr
en 1982, er tvö verk voru fmm-
sýnd, Bros úr djúpinu og Nóttin
er móðir dagsins. Hræðileg ham-
ingja var frumsýnt 1981 og sótti
hægar í sig veðrið. Það var ekki
fyrr en orðstír Noréns var fastur
í sessi að menn fóm að gefa þessu
fyrra verki hans gaum og fundu
að það var engu síðra.
Norén hefur á síðustu árum
verið afkastamikill við leikritaskrif
og af verkum hans má nefna
Kyrrðin (1989), Haust og vetur
(1989), Hebríana (1989), Gefðu
okkur skuggana (1991), Hæg-
indastóllinn (199 1), og Sumar
(1992). Öll þessi verk hafa verið
fmmsýnd á Dramaten og nú er
verið að æfa þar nýjasta verk
Noréns, Tíminn er heimili okkar.
Um sálgreiningu
í leikskrá frá sýningu Leikfé-
lags Reykjavíkur á Brosi úr djúp-
inu segir að leikrit Noréns séu
mörg hver sjálfsævisöguleg að
nokkm leyti. Norén segist skrifa
til að öðlast þekkingu á sjálfum
sér, lífi sínu og þeirri staðreynd
að nauðsyn sé að breyta því. Það
liggur í eðli. leikritunar, segir
hann, að höfundurinn getur haft
áhrif á eigið líf aftur í tímann -
næstum eins og í sálgreiningu. Á
leiksviðinu er unnt að sviðsetja
fortíð höfundarins, skoða hana
hlutlausum augum og draga af
því lærdómsríkar ályktanir.
Sálgreining er bitbein persón-
anna í Hræðilegri hamingju, hver
á njóta hennar og hvað má fá út
úr henni. Persónumar gera sér
allar grein fyrir að þeim er nauð-
synlegt að finna ástæður fyrir
sinni „yndislegu vanlíðan", en
spurningin er hvort ástæðurnar
aftur í fortíðinni nægi til að breyta
nútíðinni.
HS
Meðal gesta á flutningi Sinfóníuhljómsveitar íslands á Lifun voru
þeir félagar Gunnar Þórðarson og Rúnar Júlíusson.
Tónlistardagurinn heppn-
aðist einstaklega vel
- segir Valgeir Guðjónsson talsmaður
Samtaka um byggingu tónlistarhúss
ÍSLENSKI tónlistardagurinn var haldinn hátíðlegur víða um land
á laugardag og segir Valgeir Guðjónsson, talsmaður samtaka um
byggingu Tónlistarhúss, að dagurinn hafi heppnast einstaklega
vel. Dagurinn var tileinkaður byggingu Tónlistarhússins sem fyrir-
hugað er að reisa við Reykjavíkurhöfn og var sérstök söfnun í
gangi fyrir húsið á Rás 1 og Rás 2, allan daginn.
M-hátíð
Valgeir segir að einn af há-
punktum dagsins hafi verið stofn-
un Tónlistarráðs íslands. „Til
þessa ráðs teljast öll tónlistarfélög
á landinu og þar verður vettvang-
ur fyrir þau til að vinna að sínum
málum,“ segir Valgeir. „Og það
var samþykkt að setja baráttu
fyrir byggingu tónlistarhúss á
oddinn."
í máli Valgeirs kemur fram að
viðbrögð í kjölfar þessa tónlistar-
dags hafi verið mikil og góð, svo
og Tónlistardags æskunnar, sem
haldinn var í kjölfarið í Perlunni
á sunnudaginn. Stefnt er að því
að hefja byggingu tónlistarhússins
svo fljótt sem auðið er en það mál
verður rætt nánar á aðalfundi
Samtaka um tónlistarhús, sem
haldinn verður á miðvikudags-
kvöld, klukkan 20.30, í húsakynn-
um FÍH.
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Sú nýbreytni, að kalla saman
til starfa, Sinfóníuhljómsveit ís-
lands og popptónlistarmenn,
heppnaðist ágætlega og það er trú
margra, að það sem skilið hefur
þar á milli sé skaðlegt framþróun
tónlistar í landinu. Sagan kennir,
að margar nýungar í „æðri“ tón-
list eigi sér rætur í alþýðlegri iðk-
un hennar og að framþróun „æðri“
tónlistar sé í raun þróun kunnátt-
unnar, sem myndað hefur þau skil,
sem skýrlega koma fram í aðgrein-
ingunni „æðri“ og „alþýðleg" tón-
list. Óperan er uppfinning áhuga-
manna, kórall lútersku kirkjunnar
er framlag alþýðlegrar tónlistar til
hinna rismiklu kirkjutónlistar í
Þýskalandi, þjóðlög gegndu sama
hlutverki í verkum rómantískra
tónskálda og valsinn, dægurlög
kreppuáranna og jazzinn hafa
merkt sér eitt og annað í verkum
svo nefndra „æðri“ tónskálda.
Þetta stafar af því að bilið á
milli tónhugmynda er sáralítið,
hvort sem um er að ræða dægur-
lag eða stef í tónverki, og að það
er í umgerðinni og markmiðum
þeim sem tónhöfundur setur sér,
að munurinn verður ljós. Það má
því segja, að með M-tónleikum
Sinfóníuhljómsveitar íslands sl.
laugardag séu popptónlistarmenn
að sækja sér reynslu þangað sem
umgerð og markmið eru með öðr-
um hætti en þeir eiga að venjast
og á þetta á einnig við um Sinfón-
íuhljómsveit íslands.
Tónleikarnir hófust á Fanfare,
sem hljómsveitarstjórinn Ed Welch
byggði á laginu Suðumesjamenn,
eftir Sigvalda Kaldalóns. Ed Welch
er ágætur útsetjari en það vantaði
allt saltbragð í þessa útfærslu
hans. Noctume eftir Gunnar Þórð-
arson er gott dæmi um þessi skil
sem fyrr var rætt um. Útsetning
Szymons Kurans á lagi Gunnars
er mjög góð og var sérlega vel
flutt. Auðvitað missir lag Gunnars
upprunalegan svip sinn en fær um
leið nýtt inntak, sem er fjarri ein-
faldri umgerð dægurlagsins.
Suðumesjasvítan, sem Ed Welch
vann yfir lög eftir Gunnar Þórðar-
son, Magnús Kjartansson, Þóri
Baldursson, Jóhann G. Jóhannsson
og Magnús Þór Sigmundsson, er
hvað snertir úrvinnslu, dæmigerð
kvikmyndatónlist, vel og smekk-
lega unnin, t.d. í fallegri útfærslu
lúðranna í laginu Leyndarmál, eft-
ir Þóri, en í heild mjög hversdags-
leg.
Umrædd skil „æðri“ og „alþýð-
legrar“ tónlistar verða ekki brúuð,
nema að mörk kunnáttunar verði
þurrkuð út. Að semja lag og út-
setja það, verður ekki svo vel sé
aðskilið, því búningur lags er í
raun meginhluti tónsmíðarinnar og
ekki síst, ef um er að ræða marg-
þætta samskipan hljóðfæra, þar
sem krafist er nákvæmni í ritun.
Þórir Baldursson reynir í verki
sínu, Sjávarmál, að stíga yfir þenn-
an þrepskjöld, en er of háður þeim
tónsmíðavenjum sem tíðkast í
„poppinu". Þetta kom einnig fram
í verkinu Lifun, sem hann útsetti,
því þar er um að ræða einföld
vinnubrögð með laglínur, studdar
af hljómum og oft sérlega sterkum
hljóðfallsundirleik. Andstæðurnar
í verkinu eru aðeins unnar úr því
efni, sem birtist í rólegum tónhend-
ingum á móti hörðum og hryn-
sterkum stefjum með einstaka
„breiki" á milli. Tónleikunum lauk
með ísland er land þitt, eftir Magn-
ús Þór og var þetta ágæta laga
sungið af öllum viðstöddum.
Það sem ef til vill hefur unnist
með þessum tónleikum, ef poppt-
ónsmiðum tekst að móta tónlist
sína með nýjum hætti og eiga fleiri
stundir með Sinfóníuhljómsveit ís-
lands og einnig, að svo nefndir
„æðri“ höfundar sjái eitt og annað
nýtilegt í poppinu, þannig að nú-
verandi skil verði að einhveiju leyti
þurkuð út, er að hafin er leit að
nýju tónmáli nýs tíma. Auk SÍ
stóðu að flutningum popptónlistar-
menn og söngvararnir Stefán
Hilmarsson, Björgvin Halldórsson,
Sigríður Beinteinsdóttir, Daníel
Ágúst Haraldsson og Eyjólfur
Kristjánsson er öll sungu af mik-
illi innlifun og krafti.
Kristinn.