Morgunblaðið - 03.11.1992, Blaðsíða 22

;g seei H'AmavöM .8 mjoAauixiim cmAjanuoflOM
22 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. NÓVEMBER 1992
Þjóðaratkvæði um
EES-sammnginn?
eftir Sigbjörn
Gunnarsson
Um þessar mundir eru uppi há-
værar kröfur um þjóðaratkvæða-
greiðslu vegna samningins um
EES. Hæst lætur í ýmsum
stjómarandstæðingum, ekki síst
þeim sem hafa kúvent í afstöðu
sinni til EES-samningsins frá því
fyrir síðustu kosningar til Alþingis.
Það er ljóst að mikill meirihluti
alþingismanna er hlynntur samn-
ingnum um EES. Líkast til er stað-
an sú á Alþingi nú, að aðeins þing-
flokkur Alþýðubandalagsins muni
sem heild leggjast gegn samningn-
um, sem er mikillar athygli vert
miðað við vinnu Alþýðubandalags-
ins að samningnum í tíð síðustu
ríkisstjómar. Nýlega viðraði Al-
þýðubandalagið ýmsar tillögur í
atvinnu- og efnahagsmálum, án
þess að minnast nokkurs staðar á
EES-samninginn. Það er út af fyr-
ir sig afar merkilegt, sumir myndu
orða það „að væri sögulegt", að
Qalla um atvinnu- og efnahagsmál
á íslandi anno 1992 án þess að
nefna samninginn um EES.
Hverju breytir þjóðar-
atkvæðageiðsla?
Miðað við skoðanakannanir sem
birst hafa að undanfömu má ætla
að mjög mjótt yrði á mununum
um úrslit þjóðaratkvæðagreiðslu
um EES-samninginn. Slík niður-
staða yrði að mínu mati ólíkleg til
að auka á sættir stríðandi afla.
Þá er öllum ljóst að þjóðaratkvæða-
greiðsla breytir engu um að Al-
þingi þarf eftir sem áður að taka
afstöðu til samningsins. Því yrði
þjóðaratkvæðagreiðsla ekkert ann-
að en mjög víðtæk skoðanakönnun
um vilja þjóðarinnar.
Gjaman er vakin athygli á að
það sé stjómarskrárbundin skylda
alþingismanna að fara með at-
kvæði sitt í samræmi við sannfær-
ingu sína og samvisku. Þáð er og
rétt. Því er mér fyrirmunað að
skilja hveiju þjóðaratkvæða-
greiðsla um EES-samninginn muni
breyta fyrir þá þingmenn sem þeg-
ar hafa gert upp hug sinn. Þeir
munu eftir sem áður þurfa að eiga
við sannfæringu sína og samvisku.
Þannig virðist mér afar ólíklegt
að Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
muni leggjast gegn samþykkt
samningsins þó svo að slík skoðun
hlyti fylgi meirihluta þjóðarinnar.
Mér þykir jafn ólíklegt að Hjörleif-
ur Guttormsson mundi segja já við
samningnum þó svo meirihluti
þjóðarinnar væri þeirrar skoðunar.
Ég fæ því ekki séð að úrslit þjóð-
aratkvæðagreiðslu myndu nokkru
breyta um það að samningurinn
um EES verði staðfestur á Al-
þingi. Ég held jafnframt að þjóðar-
atkvæðagreiðsla mundi fremur ýfa
öldur en lægja.
Ýmsir hafa haldið því mjög á
lofti að samningurinn bryti í bág
við stjómarskrána og lagt fram á
Alþingi tillögur til breytinga á
stjómarskránni. Flestir þeirra era
einnig ákafír talsmenn þjóðarat-
eftir Jóhann
Þorvarðarson
Landbúnaði er haldið utan við
EES-samninginn að mestu. Það
táknar að íslendingar geta haldið
áfram landbúnaðarstefnu sinni
óbreyttri ef þá langar til þess.
Þetta á bæði við um innflutnings-
bann og niðurgreiðslur. í samn-
ingnum er samkoniulag um sam-
ræmingu á reglum um heilbrigði
dýra og jurta sem þýðir að ólíkar
heilbrigðiskröfur geta ekki réttlætt
innflutningsbann. ísland hefur
undanþágur frá þessum hluta
samningsins þannig að innflutn-
ingsbann mun áfram ríkja á land-
búnaðarvöram. í staðinn fyrir að
láta EES-samninginn ná yfír land-
búnað almennt gerðu EFTA ríkin
hvert og eitt tvíhliða samning við
EB. Hvað ísland varðar verður
innflutningur á ávöxtum áfram að
fullu fijáls. Innflutningur á græn-
meti og blómum verður með þeim
hætti að sérstaklega er tekið tillit
kvæðagreiðslu. Halda þeir hinir
sömu að niðurstöður þjóðarat-
kvæðagreiðslu breyti einhveiju um
það álitaefni? Ekki get ég ímyndað
mér að nokkram viti bomum
manni detti slíkt í hug. Þannig er
útilokað að þjóðaratkvæðagreiðsla
geti nokkra breytt um málsmeð-
ferð eða niðurstöður á Alþingi.
Þjóðaratkvæðagreiðsla gæti hins
vegar auðveldað þeim stjómmála-
mönnum sem leikið hafa tveimur
skjöldum við meðferð EES-samn-
ingsins, að afsaka framferði sitt
og tvískinnung.
Á þjóðaratkvæðagreiðsla að
verða almenn regla?
Talsmenn þjóðaratkvæða-
greiðslu færa gjaman þau rök fyr-
ir máli sínu að EES-samningurinn
hafí svo víðtæk þjóðfélagsleg áhrif
að nauðsynlegt sé að bera samn-
inginn undir þjóðina. Vissulega
„Landbúnaðarþáttur
EES-samningsins veld-
ur þess vegna engri
röskun á ísienskri land-
búnaðarstefnu. Breyt-
ingar á landbúnaðar-
stefnu hér á landi á
næstu árum verða því
alfarið í okkar hönd-
um.“
til óska allra hagsmunaaðila.
Þannig er innflutningur á græn-
meti og afskomum blómum sem
framleitt er hér á landi háð sér-
stöku leyfí á þeim tíma ársins, það
er frá 15. nóvember til 15. mars,
þegar íslendingar geta annað inn-
anlands eftirspum eftir grænmeti
og afskomum blómum. Afurðirnar
sem takmarkaðar era við tiltekin
tímabil era: Nellikur, lokaskegg,
flamingóblóm, fuglamjólk og para-
Sigbjörn Gunnarsson
„Ég fæ því ekki séð að
úrslit þjóðaratkvæða-
greiðslu myndu nokkru
breyta um það að samn-
ingurinn um EES verði
staðfestur á AIþingi.“
mun EES-samningurinn hafa víð-
tæk áhrif. Svo er raunar farið með
dísarfuglablóm. í flokki grænmetis
er leyfí takmarkað við: Tómata,
salathöfuð, gúrkur, reitagúrkur og
paprikur.
Hvað með vörar sem að hluta
era unnar úr landbúnaðarhráefn-
um?
Í Fríverslunarsamningi íslands
við EB frá 1972 er sérstök heimild
til að leggja á sérstakt verðjöfnun-
argjald til þess að jafna samkeppn-
isstöðu vegna mismunandi verðs á
landbúnaðarafurðum sem notaðar
era sem hráefni í viðkomandi
iðnaðarvöram. í bókun þijú EES
samningsins er þessari heimild við-
haldið en þó með þeirri breytingu
að ekki verður lengur notast við
staðlaðar uppskriftir heldur við
raunveralegt innihald landbúnað-
arhráefnis. Álagning verðjöfnun-
argjaldsins mun því áfram gegna
því hlutverki að vemda íslenska
framleiðslu fyrir erlendri vöra sem
inniheldur niðurgreitt landbúnað-
arhráefni.
Landbúnaðarþáttur EES-samn-
ingsins veldur þess vegna engri
Áhrif EES á landbúnað
mörg mál og ekki síst málefni aðal-
atvinnuvega okkar. Verði EES-
samningurinn borinn undir þjóðar-
atkvæði þykir mér sýnt, að þjóðar-
atkvæðis verði krafíst í öllum
helstu málum sem varða þjóðarhag
og vafasamt að hafna því. Því
verða þingmenn að gera upp hug
sinn til þjóðaratkvæðis með það í
huga, að verði tillagan samþykkt
er augljóst að þjóðaratkvæða-
greiðsla um hin stærri hagsmuna-
mál muni í framtíðinni verða hin
almenna regla fremur en undan-
tekning.
Því hljóta þeir þingmenn að
telja, sem styðja tillöguna um þjóð-
aratkvæðagreiðslu um EES, að hin
stóra hagsmunamál, sem brenna á
þjóðinni hveiju sinni, verði borin
undir þjóðaratkvæði.
Munu t.d. formaður Búnaðarfé-
lags íslands, Jón Helgason alþm.
og Framsóknarflokkurinn stuðla
að þjóðaratkvæðagreiðslu um mál-
efni landbúnaðar? Munu Stein-
grímur J. Sigfússon og Alþýðu-
bandalagið beita sér fyrir þjóðarat-
kvæðagreiðslu um veiðileyfagjald?
Verði spumingum á þessum nótum
svarað neitandi leyfí ég mér að
efast um heilindin sem að baki til-
lögunni búa.
Höfundur er þingmaður
Alþýðuflokksins A N-eystra.
Jóhann Þorvarðarson
röskun á ísienskri landbúnaðar-
stefnu. Breytingar á landbúnaðar-
stefnu hér á landi á næstu árum
verða því alfarið í okkar höndum.
Höfundur er hagfræðingur
Verslunarráðs Islands.
Helgi Hálfdanarson
IÐNÓ
Um þessar mundir hefur Al-
þýðuleikhúsið verið að sýna eitt
af svipmeiri leikverkum Norður-
landa frá liðinni öld, Fröken Julie
eftir Strindberg. Sýning þessi er
markverð fyrir margra hluta
sakir; en einn þungan skugga
ber þar á. Húsnæðið í Tjamarbæ,
sem þama er til umráða, er svo
íjarri því að vera fullnægjandi,
að furðu vekur hve hugvitsam-
lega tekst að bjargast þar af í
þetta sinn.
Alþýðuleikhúsið hefur um
skeið látið svo vel til sín taka í
menningarlífi höfuðstaðarins, að
þær óskir hljóta að vakna að sú
stofnun fái sem öruggust not af
viðhlítandi húsaskjóli.
Síðan Leikfélag Reykjavíkur
fékk Borgarleikhúsið til umráða,
hefur ýmislegt verið um það
rætt, hver örlög hið aldna höfuð-
ból ísienzkrar leikiistar, Iðnó,
skuli hljóta. Ýmsir fínna því eitt-
hvað til foráttu sem leikhúsi, ef
miðað er við nútímakröfur. Öðr-
um virðist auðvelt úr að bæta,
enda hljóti þetta hús að njóta
þess í umhirðu að hafa verið eitt
af voram merkustu menntasetr-
um heila öld, allan þann tíma sem
íslenzk þjóðmenning hefur verið
að bijóta land utan bókarinnar
og hasla sér völl á æ fleiri svið-
um. Því líta margir svo á, að þar
sé einmitt Alþýðuleikhúsið kjör-
inn arftaki Leikfélags Reykjavík-
ur.
En því miður era ljón á vegi.
Þeir sem beita sér fyrir því, að
Alþýðuleikhúsið fái inni í Iðnó,
verða að gera sér ljóst, að harðs-
núin öfl og óbilgjöm vilja fyrir
hvem mun losna við þetta gamla
hús af lóð sinni við Tjörnina.
Því var spáð á sínum tíma,
að þeir sem ólmastir vildu
þröngva Tjarnarráðhúsinu upp á
Reykvíkinga, myndu naumast
linna látum fyrr en þeir hefðu
náð þeim tökum á Iðnó, að þeim
yrði fijálst að jafna þar við jörðu
nokkuð af þeim menningar-minj-
um sem enn hafa sloppið undan
hemaði steinsteypuþjarka.
Nema framtakssamir brennu-
menn tækju af þeim ómakið. Nú
hefur borgin reyndar eignazt
Iðnó, og ekki hefur á því borið
að hún sé í hættu þaðan.
En naumast var smíði ráð-
hússins fyrr lokið en upp hófst
áróður fyrir því að Iðnó yrði rif-
in, því þessi gamli timburhjallur
væri í ósamræmi við hina fögra
höll í Tjöminni.
Víst er það sannast sagna, að
allt hið fínlega og þokkaftilla
umhverfí Tjamarinnar hlaut að
verða í hrópandi ósátt við það
hrikalega staurapakkhús sem
þar er upp risið. Tjamarsvæðið,
sem var prýði Reykjavíkur, hefur
að dijúgum hluta breytzt í
óskapnað, þar sem ráðhúsið
belgir sig jafn-raddalegt og allur
aðdragandinn var að smíði þess.
Nú er það ljóst orðið, sem allir
máttu sjá fyrir, að þessu ráðhúsi
Reykjavíkur hefur verið troðið
niður á einhvem fráleitasta stað
sem fundinn varð innan marka
bæjarins. Þar með er sorglegasta
stórslys í skipulagsmálum höfuð-
staðarins orðið að staðreynd.
Það var í lengstu lög von
margra, að fyrirbæri þetta yrði
skárra í raun en á horfðist fyrir
fram. En því miður fór á annan
veg. Menn áttuðu sig ekki á
því, að ásýnd hússins yrði eins
og röntgenmynd af skrímsli, þar
sem skín í innvolsið gegnum
rifjahylkið. En það er sú mynd
sem nú blasir við sunnan yfír
Tjöm. Og við Vonarstræti, þar
sem áður var fegurst útsýni yfír
Tjömina, rís þessi ömurlegi múr-
veggur út frá tilbúnum polli, sem
gulleitri slikju slær á í öllum
veðram. Hver ber ábyrgð á því
að þessi teikning var valin? Var
ekkert skárra í boði? Þarna er
eins og reynt hafi verið að koma
sem mestum fjármunum í lóg
með sem afkáralegustum hætti.
Sífellt er talað um að „lífga
upp á miðbæinn". Og ekkert
skal til sparað í þeirri viðleitni
að halda nokkram verzlunarlóð-
um á því svæði í sem hæstu
verði. Til þess bendir reynslan,
að í gömlu Reykjavík sé enginn
staður friðhelgur þegar hags-
munafrekjan er í essinu sínu.
Og hver vill ábyrgjast að ekki
hafí þeir sitt fram, sem heimta
að Iðnó víki, til þess að „lífga
upp á miðborgina“?
Þeir sem hafa gert eyðilegg-
ingu gömlu Reykjavíkur að hug-
sjón sinni treysta því, að brátt
muni svipmót hennar öllum úr
huga horfíð, allt gleymt sem
minnt gat á líf genginna kyn-
slóða, þá miklu íslandssögu sem
Gamlibær var til vitnis um.
Þegar svona horfír er hætt við
að mönnum fallist hendur við að
reyna að bjarga því sem ef til
vill yrði bjargað héðan af. Og
nú virðist svo, sem hatursmönn-
um Iðnóar muni brátt verða að
ósk sinni, því meistarar í fagi
brennuvarga era þegar komnir
þar á fulla ferð. Má hending
heita, að þeim hefur ekki enn
heppnazt að breyta þessu sögu-
fræga húsi í ijúkandi öskuhaug.
Þar er árvekni slökkviliðs fyrir
að þakka. Þess er helzt að vænta,
að lögreglan sjái sér fært að
hafa sívakandi auga með Iðnó á
eftirlitsferðum sínum um
Gamlabæ.
Nú reynir á þá von, að mætir
menn allra flokka í stjórn borgar-
innar hafí í fullu tré við niðurrif-
söflin, geri það sem unnt er Iðnó
til bjargar og sjái til þess að þar
megi enn dafna það menningar-
starf sem svo lengi hefur átt þar
athvarf.