Morgunblaðið - 03.11.1992, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. NÓVEMBER 1992
V orsins menn
eftir Oddgeir
Ottesen
Um þessar mundir er verið að
stofna félag til að nýta hverasvæð-
ið í Hveragerði á ýmsa lund í sam-
bandi við ferðamannaiðnað.
Hverasvæðið er óbyggilegt land
inn í miðp'u Hveragerði sem var girt
af árið 1949 svo að enginn færi sér
þar að voða. Vitað er að fólk hefur
sótt þangað heilsu sína, því þar eru
leirhverir miklir. Er því ekki úr
vegi að líta þar inn fyrir.
Það var nokkru fyrir stríð að
þangað kom miðaldra maður úr
Reykjavík með tjald og prímus.
Ennfremur hafði hann með sér
nokkrar kassaflalir. Ekki hafði
hann í huga að reisa sér hús, held-
ur var hann þangað kominn til að
reyna að endurheimta heilsuna.
Þetta var um hásumar og maður
þessi hafði gengið milli lækna í
Reykjavík án nokkurs árangurs og
nú var hann orðinn óvinnufær með
öllu. Þá hvíslaði að honum gamall
þulur að hann ætti að leita á vit
náttúrunnar og baða sig upp úr
leir og sjóða sér blóðberg. Nú var
hann kominn til Hveragerðis með
sitt tjald og tjaldaði á bakkanum
við lækinn inni á hverasvæðinu,
rétt við leir- og vatnshverina. Þar
sló hann saman kari úr kassaQöIun-
um og bar í það leir. Leirinn hitaði
hann svo upp með hveravatni. Upp
í hlíðinni tíndi hann blóðberg, vall-
humar, ijúpnalauf og aðrar góðar
jurtir. Meiripart sumars sauð hann
sér lífgrös og stundaði böð. Um
haustið hélt hann aftur til Reykja-
víkur og tók upp sín fyrri störf.
Á árunum um 1950 tók Jóhann
Sæmundsson prófessor við líflækn-
ingadeild Landspítalans á leigu
Kvennaskólann í Hveragerði. Flutti
hann nokkra af sjúklingum sínum
austur fyrir fyall og hugðist bæta
heilsu þeirra með leir- og vatnsböð-
um. Inni á hverasvæðinu lét hann
reisa skáia sem í voru 6 kör. Leim-
um var síðan ekið í þau á hjólbörum
og hveravatn leitt inn til að halda
leimum heitum. Voru sjúklingamir
síðan lagðir ofan í leirinn svo aðeins
stóð höfuðið upp úr.
Varla er hægt að segja annað
en að aðferðin hafi verið frumleg
en hér var komið beint til náttúr-
unnar, milliliðalaust. Árangurinn
af þessum böðum dr. Jóhanns var
það góður, að þegar hann hætti
starfsemi hér austan fjalls vegna
lasleika, bámst margar fyrirspumir
víðsvegar að um leir- og vatnsböð-
in. Varð það úr að Hótel Hvera-
gerði og síðar Hveragerðishreppur
tóku að sér að reka þau í nokkur
ár, þó aðeins yfír hásumarið, því
ekki vom nein sjúkrasamlög né
tryggingar sem styrktu þetta fólk,
varð það því að nota sumarfríið sitt.
Fyrir hreppinn var þetta ekki
beinn ávinningur. Aðgangseyrir var
rétt til að greiða laun baðvarða.
Fólk kom víða að, þó mest frá sjáv-
arþorpunum með vöðvabólgur eftir
erfíðar vetrarvertíðir. Lömunar-
sjúklingar komu líka í böðin, sumir
haltrandi á hækjum eða þá í hjóla-
stóium. Sumir dvöldu á Hótelinu,
aðrir sváfu í barnaskólanum eða í
tjöldum. Sumir höfðu efni á því að
borða á matsölustað, en aðrir vom
með einhvers konar kastarholubú-
skap. Vegna eftirspumar varð
hreppurinn tvívegis að stækka leir-
baðaskálann. Dvaldi fólk þama við
böðin í mánuð eða meira og sumir
dvöldu þar sumar eftir sumar. Þeg-
ar Hveragerðis- og Ölfushreppar
ákváðu að endurreisa sundlaugar-
hús við Laugarskarð var það haft
í huga að þar gætu verið leirböð
og fleiri líkamsþjálfanir.
Á fjórða og fímmta áratugnum
var Jónas Kristjánsson læknir og
félagar hans í Náttúrulækningafé-
laginu að leita fyrir sér að góðum
stað fyrir heilsuhæli sem þeir ætl-
uðu að reisa. Eftir mikla leit um
Suður- og Vesturland ákváðu þeir
að reisa það á hrauninu sunnan við
Hveragerði. Urðu þeir að fara hægt
af stað, því marga erfíðleika þurfti
að yfírstíga. Dvalargjöld vom það
há að margir töldu sig ekki hafa
efni á að dvelja þar, því trygginga-
yfírvöldin vom ekki búin að viður-
kenna starfsemina og þar af leið-
andi vom engin daggjöld greidd
fyrir sjúklingana. En þegar þeim
áfanga var náð, hætti Hveragerðis-
hreppur rekstri leirbaða en þess í
stað vísað til Heilsuhælis NLFÍ.
Hafði þá rekstur leirbaðanna staðið
yfír á hverasvæðinu í áratug.
Fyrir 40 áram tók Gísli Sigur-
bjömsson að sér að reka dvalar-
heimili^ í Hveragerði fyrir sýslu-
nefnd Ámessýslu. Fór hann þá fljót-
lega að vekja athygli á lækninga-
mætti hveranna. Hann hafði kynnst
slíkum uppsprettum út í löndum og
þeim tugum heilsuhótela, sem reist
höfðu verið kringum þær. Hann
sagði að hér ætti að vera hægt að
reisa stórt heilsuhæli og fleiri en
eitt og fleiri en tvö. Þau yrðu að
vera nýtískuleg með fullkomnum
golfvöllum í nágrenninu. Hann
sagði: „Út í heimi em hundmð millj-
ónera sem þjást af gigt og vildu
borga mikið fé til að losna við.“
Hann sagði meira: „í brekkunni hér
fyrir neðan (fyrir sunnan kirkjuna)
á að reisa bamaspítala fyrir lömuð
böm. Auk baðanna ætti að nota
íslenska hestinn til að styrkja þau
og auka jafnvægiskennd þeirra. En
til þess að af þessu geti orðið verð-
ur að fá viðurkenningu á staðnum
hjá erlendum aðilum."
Þegar þetta var sagt vomm við
það langt norður í buskanum, að
fáir vissu um okkur. T.d. þurfti að
millilenda á Ganderflugvelli til að
komast til Bandaríkjanna, og það
gat tekið 4 klst. að komast til
Hveragerðis þegar ekkert var upp
á að hlaupa nema Krfsurvíkurleið-
ina, því Hellisheiðin var oft ófær
dögum og vikum saman vegna
eftir Guðjón
Axelsson
í Morgunblaðinu 24. október sl.
'birtist grein sem ljallaði um þá
beiðni Tannlæknafélags íslands að
lagt verði lögbann við því, að Bryn-
dís Kristinsdóttir tannsmiður og
Tryggingastofnun ríkisins beiti
samningi, sem þau gerðu með sér
17. ágúst 1992 um greiðslur til
Bryndísar fyrir að smíða og gera
við gervigóma og gervitennur fyrir
sjúkratryggða elli- og örorkulífeyr-
isþega og þá sem em slysatryggðir
samkvæmt lögum um almanna-
tryggingar. Þessi samningur og
ummælin, sem höfð em eftir for-
manni tryggingaráðs, Jón Sæmundi
Siguijónssyni, í áðumefndri blaða-
grein, lýsa vanþekkingu á þessu
máli og er því nauðsynlegt að al-
menningur fái að heyra nokkrar
staðreyndir málsins.
I lögum um tannlækningar nr.
38 frá 12. júní 1985 segir svo orð-
rétt:
1. gr. Rétt til að stunda tann-
lækningar hér á landi og kalla
sig tannlækni hefur sá einn sem
til þess hefur fengið leyfí heil-
brigðisráðherra.
6. gr. Verksvið tannlækna tekur
til vama, greiningar og með-
ferðar á tannskemmdum, tann-
skekkju og tannleysi, til sjúk-
dóma, slysa og galla er þessu
tengjast, þar með talið í mjúk-
veíjum og beinum.
. 8. gr. Tannlæknum er heimilt
að hafa aðstoðarfólk. Um sér-
hæft aðstoðarfólk fer sam-
kvæmt lögum um tæknimennt-
aðar heilbrigðisstéttir.
9. gr. Aðstoðarfólk samkvæmt
8. gr. skal ávallt starfa undir hand-
leiðslu og á ábyrgð tannlæknis. Það
hefur ekki heimiid til að taka að
sér sjálfstæð verkefni á neinu sviði
sem undir tannlækningar falla.
Öðmm en tannlæknum og sérhæfðu
Oddgeir Ottesen
„Út í heimi eru hundruð
milljónera sem þjást af
gigt og vildu borga
mikið fé til að losna
við.“
snjóa. Oft fannst Gísla stjórnarvöld-
in í Hveragerði og ríkisins vera
dauf um þessi mál, en honum var
alvara, því sumar eftir sumar vom
hér þýskir prófessorar, á hans veg-
um að rannsaka bæði vatn og leir
inn á hverasvæðinu.
Nú em 35 ár síðan leirhverimir
vom nýttir og síðan hafa þeir skilað
framburði sínum út í lækinn án
tmflunar af mannavöldum.
Fyrir sex ámm kom hingað ung-
ur vélstjóri úr Reykjavík og reisti
hér hótel. Ekki í kassastíl eins og
menn sjá fyrir sér víða. Nei, það
var byggt fyrir augað bæði að utan
og innan. I kjallaranum var aðstaða
aðstoðarfólki undir þeirra stjóm er
óheimilt að stunda tannlækningar.
Tannsmiðir em iðnaðarmenn,
ekki tæknimenntuð heilbrigðisstétt.
Þar sem tannsmiðir vinna sem sér-
hæft aðstoðarfólk tannlækna mega
þeir ekki stunda tannlækningar eins
og lagagreinamar hér að ofan bera
með sér. Slíkt hlýtur að teljast lög-
brot og skottulækningar. Það kem-
ur því úr hörðustu átt þegar ekki
aðeins Tryggingastofnun ríkisins
gerir samning um endurgreiðslu
reikninga frá tannsmiði fyrir tann-
læknisverk og stuðlar þannig að og
hvetur óbeint til lögbrota heldur
lýsir formaður Tryggingaráðs opin-
berlega yfír þeirri skoðun sinni að
lögleiða beri skottulækningar. Þess
má geta að samkvæmt læknalögum
felur hugtakið skottulækningar það
í sér að sá er skottulæknir sem
stundar lækningar án nauðsynlegs
leyfís yfirvalda.
Menntun tannsmiða var á vegum
tannlækna þar til Tannsmiðaskóli
íslands tók til starfa í janúar 1988.
Með tilkomu Tannsmiðaskóla ís-
lands hefur menntun tannsmiða
stórbatnað. Nám í tannsmíðaiðn er
nú 4 ár, þriggja ára verklegt og
bóklegt nám í Tannsmiðaskólanum
og að því loknu þurfa verðandi tann-
smiðir að vinna i eitt ár hjá meist-
ara í tannsmíðaiðn. Það em því vel
menntaðir tannsmiðir sem nú era
að taka til starfa. Menntun þeirra
hefur hins vegar aldrei miðast við
að gera þá hæfa til að stunda sjálf-
stæðar tannlækningar. Þar skortir
þá nægilega þekkingu í gmnngrein-
um tannlæknisfræðinnar og þjálfun
í meðferð sjúklinga. Sem dæmi má
nefna að ýmissa alvarlegra sjúk-
dóma verður fyrst vart í munnholi
og koki. Mikilvægt er að þessir sjúk-
dómar greinist sem fyrst svo að
hefja megi meðferð. Til þess að svo
megi verða þarf sá sem skoðar
sjúklinginn haldgóða menntun í líf-
færa- og meinafræði sem tannsmið-
til baða og enduræfinga. Utan við
húsið er sundlaug, tennisvellir og
lítill golfvöllur. Þótt sá góði maður,
Helgi Þór Jónsson, hafi ekki getað
rekið þetta hótel, þá á hann heiður
skilið fyrir að koma hingað og hefja
þessar framkvæmdir. Það má
kannski segja um hann eins og
marga fleiri, að það njóta ekki allir
eldanna, sem fyrstir kveikja þá.
Kannski verður það í náinni
framtíð að reist verða minnismerki
á lækjarbakkanum á hverasvæðinu
til að minnast þeirra manna sem
fyrstir komu auga hér á lækninga-
mátt hveranna. Fyrstur kemur iðn-
aðarmaðurinn sem kastaði smá-
skömmtunum, dropateljaranum og
plástranum og hélt beint á vit nátt-
úrannar til að endurheimta heils-
una. Næstur er prófessor Jóhann
Sæmundsson sem hóf sig upp af
sléttunni og flutti sjúklinga sína
austur fyrir fjall til leirbaða og
hressingar. Jónas Kristjánsson
læknir, sem taldi að það þyrfti
meira til en böðin ein til að öðlast
heilsuna, það þyrfti líka rétt matar-
æði. Gísli Sigurbjömsson, sem vakti
opinbérlega athygli á heilsulindun-
um og auglýsti þær á erlendri
grand. Helgi Þór Jónsson, sem þorði
að láta draum sinn rætast um
heilsuræktarhótel hér við heilsu-
bmnnana í Hveragerði.
Ég vona að þeir dagar komi fljót-
lega er reistur verði skáli á bakkan-
um við lækinn og hverina, þar sem
hveragufan leikur um mann, ekki
neinn asbestklæddur timburskúr,
heldur veglegur skáli, sem fellur
vel inn í umhverfíð. En að innan
verði aðstaða til leir- og hvera-
bakstrameðferðar, þar sem glóð-
volgur leirinn, er tekinn beint upp
úr hvemnum, og hitaður upp með
hveravatni.
Höfundur rekur gistiheimilið
Frumskóga í Hveragerði.
„Tannsmiðir eru iðnað-
armenn, ekki tækni-
menntuð heilbrigðis-
stétt. Þar sem tann-
smiðir vinna sem sér-
hæft aðstoðarfólk tann-
lækna mega þeir ekki
stunda tannlækningar.“
ir hafa ekki. Það gæti því stofnað
heilsu og jafnvel lífí sjúklinga í
veralega hættu að heimila tann-
smiðum sjálfstæðar tannlækningar.
Á þeim erfíðu tímum, sem nú
em, er spamaður og aðhald í heil-
brigðiskerfínu án efa nauðsynlegur.
Þar verður þó að gæta hófs þannig
að sjúklingar bíði ekki tjón af. Ég
er því ekki sammála formanni
Tryggingaráðs að eftir einhveiju
sé að slægjast fyrir Trygginga-
stofnun og sjúklinga með því að
heimila fólki, sem hvorki hefur til
þess nægilega menntun né tilskilin
réttindi, meðferð sjúklinga. Sá
spamaður, sem þannig fengist,
gæti orðið of dým verði keyptur.
íslenskum tannlæknum hefur
Qölgað ört á síðustu 2-3 áratugum
og menntun þeirra jafnframt batn-
að. Þá er hlutfall sérmenntaðra
tannlækna á íslandi með því hæsta
sem gerist. Árangurinn hefur held-
ur ekki látið á sér standa. Síðustu
kannanir á tannheilsu þjóðarinnar
hafa leitt í ljós að hún fer ört batn-
andi, bæði hjá bömum og fullorðn-
um. Það er markmið allra tann-
lækna að keppa að því að þessi
hagstæða þróun haldi áfram. Þetta
ætti einnig að geta verið markmið
heilbrigðisyfirvalda. Að innleiða
skottulækningar er þó ekki liður í
þeirri viðleitni.
Höfundur er prófessor í
gervigómagerð við
Tannlæknadeild Háskóla íslands.
Multi prentvél
Höfum til sölu notaða Multi 1650XE prentvél
Vélin er 4ra ára og í mjög góðu ástandi
Hún er til sýnis hjá okkur
OTTO B. ARNAR HF.
Skipholti 33 • Sfmar: 624631, 624699
VUjið þið spara í ykkar fyrirtæki?
Ef svo er, ættuð þið að hringja til okkar og fá nán-
ari upplýsingarog sendan bækling um bókhaldspakk-
ann Vaskhuga.
Með því að nota Vaskhuga getið þið sparað í vélbún-
aði, hugbúnaðarkostnaði og bókhaldsvinnu. - En það
besta er, að þið getið örugglega séð um bókhaldið
sjálfir og það sparar oftast mest.
i|^Vaskhugi hf. í? 682 680
Viljum við lögleiða skottu-
lækningar á íslandi?