Morgunblaðið - 04.11.1992, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1992
Gefðu mér
sársauka þinn
ÖLL VILJUM við vera hamingju-
söm. Alltaf. I heimi þar sem allir
eru alltaf „hressir" ef spurðir, þar
sem aðalatriðið er að vera númer
eitt í samkeppninni um athygli
fjöldans, allir eiga að keppa að því
að verða bestir í því sem þeir taka
sér fyrir hendur — annars er allt
ónýtt — er lítið svigrúm til að njóta
þess sem maður gerir; engin von
til að fá að rækta garðinn sinn. I
samfélagi sem hefur bara sigur-
markmið eru fáar stundir til að
gleðjast yfir góðum degi, vel unnu
verkefni og njóta þess að sitja í
faðmi hraustrar fjölskyldu. Gild-
ismatið býður ekki upp á það.
Við erum stöðugt að eltast við
hégóma. Við viljum öll vera falleg,
gáfuð, fræg og rík. Fæst okkar
hafa eitthvað af þessu, hvað þá allt.
Við erum venjulegt fólk — og sú
staðreynd getur verið sár. I samfé-
lagi sem krefst þess að við sigrum,
verðum við svo ógnarsmá og
ómerkileg, dagsverk okkar til-
gangslaust og líðan okkar tölum við
ekki um. Það eiga allir að vera svo
hressir.
En við erum manneskjur. Þegar
við reynum að vera eitthvað annað
rjúfum við sambandið við okkur
sjálf og aðra. Við einangrumst og
eigum fátt til að gleðjast yfir. í
okkur myndast stór gjá, svört af
sorg og sársauka — og þá gjá verð-
um við að fylla. Sumir fá sér áfengi,
aðrir taka inn pillur. Sum okkar
fylla hana með því að finna einstakl-
inga sem eru illa á vegi staddir, til
að útræsa sorg okkar og sársauka
í gegnum þá og reyna að leika Guð
þegar við höldum að við getum leitt
þá frá villu síns vegar. Aðrir leika
sér með peninga; eyða langt um-
fram fjárhagsgetu í einhvem
óþarfa til að gleðjast eitt augnablik
eða þá leggja í fjárhættuspil vegna
lítillar vonar um að græða stórt,
sem þeir eyða svo öllu í þeirri veiku
von að græða enn stærra. Sumir
finna fróun í að borða, aðrir í að
ná árangri í megmn. Og þar sem
við þurfum að vera best í því sem
við tökum okkur fyrir hendur sjáum
við ekki hvenær hætta ber leik. Við
ánetjumst því sem í upphafi veitti
okkur stundarfró og gleði, en hefur
tekið af okkur stjórnina og færir
okkur meiri kvöl en við áður þurft-
um að þola. Við emm komin í áfeng-
isfíkn, eiturlyljafíkn, meðvirkni,
eyðslufíkn, spilafíkn, átfíkn og
sveltifíkn. Ef ekki er tekið í taum-
ana þróast þessar birtingarmyndir
fíknisjúkdómsins og leiða okkur
fyrr en siðar til dauða.
Bandaríski sálfræðingurinn
Craig Nakken, sem
væntanlegur er hingað til lands
með námskeið um fíknisjúkdóma
um næstu helgi, hefur sérhæft
sig í greiningu og meðferð fíkni-
sjúkdóma. Árið 1988 gaf Hazeld-
en-útgáfan í Bandaríkjunum út
bók hans „Addictive personality,"
eða Fíkinn persónuleiki, þar sem
Craig skilgreinir sjúkdómshug-
takið, lýsir þróun sjúkdómsins og
þeim tilfinningalegu forsendum
sem liggja á bak við hann, segir
frá því hvernig fíkillinn kemur
fram við sjálfan sig og aðra,
hvenær og hvemig fíknisamband
kemst á (t.d. milli manns og
áfengis), gerir grein fyrir tælandi
áhrifum fíknarinnar og útskýrir
hvaða hlutir eru vanabindandi.
í öðrum hluta bókarinnar lýsir
Craig þeim innri breytingum sem
fíkillinn verður fyrir þegar sjúk-
dómurinn þróast; ferli sem nær
frá heilbrigðu tilfinningasam-
bandi yfir í hlutasamband, hvem-
ig lífssýn fíkilsins breytist, hegð-
un hans og reglur, auk þess sem
hann lýsir innri baráttu fíkilsins,
hvemig aðrir bregðast við honum
og útskýrir tómleikann sem eykst
eftir því sem fíknin ágerist. í
þriðja hluta segir hann frá því á
hvaða hátt þjóðfélagið styður
brenglað gildismat fíkilsins og í
fjórða hluta lýsir hann áhrifum
fíknar á fjölskyldu; gerir grein
fyrir öryggisleysi hennar,
skömm, vanrækslu, misnotkun
(andlegri og líkamlegri), og stað-
festuleysi. I lokakafla bókarinnar
fer Craig síðan í bataþróun; það
er að segja, hvemig byggja eigi
upp heilbrigt tilfinningasamband,
horfast heiðarlega í augu við líf
sitt og talar um hættuna á að
flytja sig yfir í aðra birtingar-
mynd fíkninnar en maður hefur
þegar ánetjast.
Um þessa hluti mun Craig
Nakken ræða á námskeiði sínu
hér, dagana 6. og 7. nóvember.
Greinarhöfundur átti þess kost
að ná tali af honum í Bandaríkj-
unum í sumar, eftir að hafa lesið
bók hans, og leggja fyrir hann
nokkrar spurningar: - Hvern-
ig skilgreinirðu fíkn og geturðu
lýst j>róun sjúkdómsins?
„Eg skilgreini fíkn sem óheil-
brigt samband milli manneskju
og hlutar og þróun sjúkdómsins
kemur fram í síminnkandi hæfni
fíkilsins til að mynda tilfinninga-
samband við aðra manneskju.
Þótt einkenni fíkils séu mörg,
held ég að þróun hans sé mest
áberandi í getuleysi hans til að
mynda tilfínningasamband sem
skiptir einhveiju máli; samskipti
þeirra við fjölskyldu breytast
smám saman, svo og samskipti
þeirra við það samfélag sem þeir
búa í. Þeir breytast í afstöðu til
sjálfra sín. Þeir breytast yfír í
það að geta ekki haft samskipti
við aðra nema á mjög yfirborðs-
legan hátt.“
- Hver er kveikjan að þessum
sjúkdómi, fíkn?
„Það er samsetning margra
þátta. Fíkn getur verið arfgeng,
ástæðan getur líka legið í uppeld-
inu, tilfmningasamband getur
orðið til þess að sjúkdómurinn
þróist, það hefur sýnt sig að
fíknihlutfall hækkar við það að
fólk fer á eftirlaun, einnig við
skilnað, auk þess sem hlutfallið
hækkar hjá fólki sem verður al-
Craig Nakken
Rætt um fíknisjúkdóma
við CRAIG NAKKEN, sálfræðing
í Bandaríkjunum
varlega veikt, fær til dæmis
krabbamein, þarf jafnvel að taka
inn vanabindandi lyf — sem helst
í hendur við það að sambandið
milli líkama og sjálfs getur rofn-
að. Það er svo margt sem getur
hrundið virkni sjúkdómsins af
stað. Það var til dæmis kona á
námskeiði hjá mér á Flórída. Hún
var frá Póllandi og sagði okkur
að alkóhólneysla móður sinnar
hefði byijað við fall kommúnis-
mans. Hún hafði búið við þetta
þjóðskipulag í fimmtíu ár — en
allt í einu var skipulagið hrunið
og þar með rofið samband henn-
ar við það sem hún þekkti. Það
kom nýtt skipulag og nýjar regl-
ur sem hún þekkti ekki og réð
ekki við.
Sambönd okkar og samskipti,
hvort heldur er við annað fólk
eða það samfélag sem við búum
í, stjóma því mjög hvemig við
sjáum sjálf okkur.“
- Hvað með hlutverkafyrir-
myndir (role models)? Hafa þær
einhver áhrif?
„Já, reyndar. Ef við erum alin
upp í samfélagi sem byggir sitt
skipulag á fíkn er komið fram
við okkur eins og hluti og við
lærum reglur sem byggðar em á
gildismati fíknarinnar; kenna
öðrum um, vera ábyrgðarlaus,
hlutadýrkun verður ríkjandi og
svo mætti lengi telja. Við lærum
að sjá veröldina frá því sjónar-
horni sem útlokar manneskjuna
og tilfinningar hennar.“
- í bók þinni virðist mér þú
segja að „sársauki“ sé bæði
ástæðan og afleiðingin af þróun
þessa sjúkdóms. Geturðu skýrt
það?
„Já, þegar við finnum sárs-
auka löðumst við að hlutum;
áfengi, lyfjum, fjárhættuspili eða
mat, svo eitthvað sé nefnt, sem
segja við okkur: „Gefðu mér sárs-
auka þinn og ég skal láta þér
líða betur.“ Og það gerist til að
byija með. En við það að gang-
ast inn á blekkinguna erum við
að svíkja mennsku okkar og það
veldur okkur sársauka. Við gríp-
um aftur til hlutarins til að ljar-
íægja sársaukann. Hann hefur
skapað hjá okkur þörf fyrir sig,
vegna þess að við viljum ekki
finna til.“
- Eins og þú lýsir því virðist
fólk tapa sjálfsöryggi sínu og
sjálfsvirðingu smám saman eftir
því sem sjúkdómurinn þróast.
Nú eru þetta kannsi þeir þættir
sem við leitumst helst við að finna
þegar við leyfum okkur það sem
við ánetjumst. Hvernig stendur á
því að fólk gerir sér ekki grein
fyrir þessu fyrr en í óefni er kom-
ið?
„Vegna þess að það er nú einu
sinni svo að þegar við svíkjum
okkur sjálf fínnum við alltaf leið
til að réttlæta svikin. Fæst okkar
viðurkenna að við erum að svíkja
okkur sjálf og hér kemur af-
neitunin í spilið. Við hreinlega
neitum því að um svik hafi verið
að ræða. Áhrifin af því sem við
ánetjumst eru svo góð, sérstak-
lega í byijun, að við gerum okkur
ekki grein fyrir því að þau eru
ekki ókeypis. Það eru hin tælandi
áhrif. Manneskjunni líður vel og
gerir sér ekki grein fyrir að hún
er að missa vini sína hægt og
rólega, að vinahópurinn er að
breytast eða að hún hefur fjar-
lægst maka sinn eða þá mann-
eskju sem stendur henni næst.
Það verða engar afgerandi breyt-
Skólakór Kársness
________Tónlist
Jón Ásgeirsson
Skólakór Kársness, undir stjórn
Þórunnar Bjömsdóttur, hélt tón-
leika í Kópavogskirkju sl. mánudag
og söng íslensk og erlend lög. I
kómum em 25 drengir og stúlkur
og hóf kórinn tónleikana með
enska þjóðlaginu „Greensleeves"
og var það eitt best sungna lag
tónleikanna. íslensku lögin vom
Fylgd eftir Sigursvein D. Kristins-
son, en þar sungu fjórar af yngri
stúlkunum einsöng, Snert hörpu
mína eftir Atla Heimi Sveinsson
og tvö sérlega skemmtileg lög,
Fögnuður og Dúfa á brún, eftir
Þorkel Sigurbjömsson. Eftir Þor-
stein Valdimarssn var sungið lagið
Fögnuður og undir lokin Maístjam-
an eftir undirritaðan og Hver á sér
fegra föðurland, eftir Emil Thor-
oddseh. Öll þessi lög söng kórinn
mjög vel, sérstaklega þó Dúfulagið
eftir Þorkel og Snert hörpu mína
eftir Atla.
Átta raddsetningar á íslenskum
þjóðlögum vom á efnisskránni og
gætti þar helst óróleika og í nokkr-
um lögum of mikils hraða, eins og
t.d. í Friðrik sjöundi kóngur og
Undir bláum sólarsali. Sofðu unga
ástin mín og Augun mín og augun
þín vom gædd fallegri ró. Fjórir
negrasálmar vom vel fluttir, bæði
„Swing Low“ og „Go Down Mo-
ses“ en í því lagi söng ein af eldri
stúlkunum einsöng. Tvö lög eftir
Kodaly, Kvöldljóð og Sígauninn í
leti lá, em vandsungin og var
margt fallega gert í Kvöldljóðinu
en upphafíð og niðurlagið á Sí-
gaunanum var um of hratt.
Skólakór Kársness er vel
þjálfaður og er gott jafnvægi á
milli radda. Allur söngur unga
fólksins var óþvingaður og gæddur
sönggleði, er kom hvað best frm
í hægferðugum lögum, þar sem
falleg tónunin naut sín. Fimm ein-
söngvarar sungu með kómum og
var söngur þeirra gæddur þokka
og eðlilega fram færður. Skólakór
Kársness er góður kór, sem auðvit-
að byggist á góðu verktaki söng-
stjórans, Þórunnar Björnsdóttur.