Morgunblaðið - 04.11.1992, Side 25

24
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1992
Markvisst átak
eða mýrarljós?
Ætla stjórnvöld í alvöru að efla rannsóknir o g þróunarstarf?

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 110 kr. eintakið.
Þjóðaratkvæði og
þingræðishefð
Það þingmálið sem hvað
mesta athygli vekur þessa
dagana er tillaga nokkurra
stjómarandstöðuþingmanna
um þjóðaratkvæði um aðild ís-
lands að Evrópska efnahags-
svæðinu. Tillagan kemur vænt-
anlega til atkvæðagreiðslu á
Alþingi á næstunni. Hún er
svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að aðild ís-
lands að Evrópska efnahags-
svæðinu skuli borin undir at-
kvæði allra kosningabærra
manna í landinu til samþykktar
eða synjunar áður en Alþingi
tekur afstöðu til fyrirliggjandi
frumvarps til laga um Evrópska
efnahagssvæðið.
Alþingi kjósi sjö manna
nefnd sem taki ákvörðun um
tilhögun og framkvæmd at-
kvæðagreiðslunnar. Að öðru
leyti fari atkvæðagreiðslan
fram samkvæmt lögum um
kosningar til Alþingis eftir því
sem við á“.
Það er ekki í samræmi við
þingræðis- eða pólitískar
starfshefðir hér á landi að efna
til þjóðaratkvæðis um milli-
ríkjasamning af því tagi sem
Evrópska efnahagssvæðið er.
Það er skoðun Morgunblaðsins
að Alþingi eigi að afgreiða þetta
mál eftir þingræðisleiðum, svo
sem hefð stendur til, og axla
ábyrgð á afstöðu sinni, hver
sem hún verður. Þingheimur er
kjörinn til ábyrgðar af þessu
tagi og á ekki undan henni að
skorast.
Þar að auki er hætt við að
þjóðaratkvæðið myndi snúast
um ýmislegt annað en marg-
flókin efnisatriði þessa milli-
ríkja-/viðskiptasamnings. Það
kann hins vegar að vera kjörið
tækifæri í augum stjórnarand-
stöðunnar að stefna þjóðarat-
kvæði af þessu tagi í einhvers
konar „skoðanakönnun" á fylgi
og/eða andstöðu við ríkisstjórn-
ina á tímum mikilla efnahags-
þrenginga í þjóðarbúskapnum.
En íslenzk þjóð hefur ríkari
þörf fyrir flest annað á líðandi
stundu en víðfeðm átök og
sundurlyndi, sem þjóðarat-
kvæði af þessu tagi getur stefnt
okkur í. Sundurlyndið er oftar
en ekki skæðasti óvinur lítillar
þjóðar.
Hér á landi er engin hefð
fyrir þjóðaratkvæði um milli-
ríkjasamning af þeirri gerð sem
samningurinn um Evrópska
efnahagssvæðið er. Þjóðarat-
kvæði er nánast undantekning
í þingræðishefð okkar. Hér á
landi var viðhaft þjóðaratkvæði
um niðurfellingu dansk-
ísienzkra sambandslaga og
stjómarskrá lýðveldisins ís-
lands 20.-23. maí 1944. Aðild
íslands að Sameinuðu þjóðun-
um var á hinn bóginn ekki bor-
in undir þjóðaratkvæði. Ekki
heldur aðild landsins að EFTA.
Það var ekkert þjóðaratkvæði
um inngöngu íslands í Atlants-
hafsbandalagið. Það var heldur
ekki þjóðaratkvæði um varnar-
samninginn við Bandaríkin.
Þessi viðamiklu mál voru öll
afgreidd eftir hefðbundum
þingræðisleiðum þjóðar okkar.
Við höfum heldur ekki
ástundað þjóðaratkvæði um
innlend þungavigtarmál, sem
skiptar skoðanir voru og eru
um, eins og til dæmis fiskveiði-
kvótann eða framleiðslustýr-
ingu í landbúnaði. Við höfum
Iitið svo á að afgreiðsla slíkra
mála, að því er varðar starfsum-
hverfi atvinnuveganna, væri í
verkahring lýðræðislega kjörins
Alþingis. Ef hugur þjóðarinnar
stendur hins vegar til þess að
taka upp þjóðaratkvæði í ríkara
mæli en íslenzk hefð stendur
til, með tilheyrandi fyrirhöfn
og kostnaði, til dæmis að sviss-
neskri fyrirmynd, þarf að taka
það til rækilegrar umræðu og
umfjöllunar áður en af verður.
Tvær íslenzkar ríkisstjórnir
með aðild allra þingflokka, utan
Samtaka um kvennalista, hafa
staðið að samningaviðræðum
EFTA og EB um Evrópska
efnahagssvæðið. Yfirlýstur til-
gangur af okkar hálfu er að
treysta samkeppnisstöðu ís-
lenzkra atvinnuvega og mark-
aðsstöðu útflutningsframleiðslu
okkar á Evrópumarkaði. Á
þennan markað (EB+EFTA)
fór 76,4% útflutnings okkar
árið 1990 og þaðan kom 66%
innflutnings okkar það árið.
Það er því ljóst að viðskipta-
staða okkar gagnvart þessu
svæði hefur mikil þjóðhagsleg
áhrif.
Skoðanir eru engu að síður
skiptar um kosti og galla Evr-
ópska efnahagsvæðisins. Ekk-
ert er eðlilegra en að málið sé
rækilega kynnt og rætt, bæði
innan þings og utan. Það hefur
raunar þegar verið gert. En það
er Alþingis að axla og rísa und-
ir ábyrgð á afgreiðslu málsins.
Við „sendum ekki út á sextugt
djúp, sundurlyndisfjandann",
eins og þörf stendur til á þreng-
ingartímum, með því að efna
til ótímabærra átaka um þetta
mikilvæga mál í þjóðaratkvæði.
eftir dr. Hörð
Filippusson
Ráðamönnum þjóðarinnar hefur
undanfarið orðið tíðrætt um mikilvægi
vísinda og tækni fyrir atvinnulíf lands-
ins. í hverri ræðunni eftir aðra er sá
tónninn sleginn að nú kreppi skórinn
að og hefðbundnir atvinnuvegir heyk-
ist á að halda uppi þeim lífskjörum
sem þjóðin hefur vanist og því þurfi
að efla rannsóknir og þróunarstarf til
að skjóta nýjum stoðum undir atvinnu-
lífíð og auka fjölbreytni þess.
Allt er þetta gott og blessað og
hárrétt. Það hefur lengi verið vitað
að bókvit, og það verksvit sem af
bókviti sprettur, verður í askana látið.
Alkunnur málsháttur segir að vísu hið
gagnstæða og svo virðist sem stjóm-
völd á íslandi hafi lengst af verið
þeirrar trúar. Að minnsta kosti hefur
mátt álykta það af þeim áherslum sem
lagðar hafa verið í fjárveitingum til
menntunar og rannsókna um langt
árabil. í því efni eru margar ríkis-
stjórnir undangenginna ára samsekar.
Enginn stjórnmálaflokkur sem farið
hefur með menntamál siðastliðna tvo
áratugi getur hrósað sér af frum-
kvæði eða framsýni í því er lýtur að
rannsóknastarfsemi í landinu. Það
virðist líka orðin lenska hér að við
myndun ríkisstjórna er ráðuneyti
menntamála ekki einn af þeim bitum
sem flokkamir sækjast eftir að góma.
Líklega em menntamál ekki nógu
atkvæðagæfur málaflokkur.
En nú eru breyttir tímar. Nú höfum
við fengið ríkisstjóm sem skilur mikil-
vægi rannsókna- og þróunarstarfs og
ætlar að efla það og auka. Að minnsta
kosti tala menn þar á bæ mikið um
að þeir ætli að taka upp ný vinnu-
brögð. Liggur þá beint við að gera
ráð fyrir að aukin áhersla verði lögð
á rannsóknir og þróunarstarf í fy'ár-
veitingum hins opinbera. Margir hafa
bundið vonir við að orðum muni fylgja
efndir og að horfa megi fram til bjart-
ari tíma og grósku í rannsóknum og
þróunarstarfi sem leiði til nýrra tæki-
færa í iðnaði byggðum á vísindum og
tækniþekkingu.
Það var því með eftirvæntingu sem
áhugamenn um þessi mál flettu upp
í fjárlagafrumvarpinu í leit að fjárveit-
ingum sem tengjast rannsóknum og
þróunarstarfi. Því miður veldur það
frumvarp miklum vonbrigðum að
þessu leyti.
Hinn góði ásetningur
Vissulega hafa sést jákvæð merki
frá ríkisstjórninni. „ V7cl ætlum að tvö-
falda fjárveitingar til Rannsóknasjóðs
og Vísindasjóðs og erum með þessu
að sýna hvar við teljum vaxtarbrodd-
inn vera, “ sagði menntamálaráðherra
í blaðaviðtali nýlega.
Með stjórnarsamþykkt frá í sumar
var ákveðið að Rannsóknasjóður
Rannsóknaráðs skyldi efldur frá því
að vera rúmar 100 milljónir í um 200
milljónir á tveimur árum. Þessi efling
sjóðsins mundi þýða að hann yrði að
raunvirði álíka öflugur þegar á árinu
1993 og hann var þegar til hans var
stofnað árið 1985, en síðan þá hafa
fjárveitingar til hans farið síminnk-
andi að raungildi. Vonandi er að þessi
góði ásetningur endist fram yfir síð-
ustu umræðu fjárlaga en varlegt er
þó að treysta því ef dæma má af
reynslunni.
Annað jákvætt merki er það að rík-
isstjórnin áformar að veija til rann-
sóknar- og þróunarverkefna hluta af
andvirði þeirra ríkisfyrirtækja sem
seld verða. Þetta er fagnaðarefni og
viturlegt ef fé sem fæst fyrir slíka
eignasölu er notað til verkefna sem
leggja grunn að framtíðinni en ekki
til almennrar eyðslu ríkissjóðs. Enn
viturlegra hefði þó verið að leggja
allt söluandvirði ríkisfyrirtækja í sjóð
sem hefði til frambúðar getað staðið
myndarlega við bakið á rannsókna-
starfsemi í landinu.
Hinn kaldi veruleiki
fjárlagafrumvarpsins
I frumvarpi til fjárlaga fyrir árið
1993 er að finna eftirfarandi stað-
reyndir:
Vísindasjóður fær á fjárlögum 25
m.kr.. og er það 5 m.kr.. hækkun frá
fjárlögum þessa árs. Auk þessa fram-
lags hefur sjóðurinn tekjur úr arðsjóði
Seðlabanka íslands og fjármagnstekj-
ur sem samtals er áætlaðar 117 m.kr..
Alls mun þá sjóðurinn hafa til ráðstöf-
unar 142 m.kr.. Hækkun vegna auk-
ins framlags ríkissjóðs er 3,6%.
Rannsóknasjóður fær á fjárlögum
115 m.kr.. og er það 5 m.kr.. hækkun
frá fjárlögum þessa árs. Tekið er fram
að hækkunin sé vegna verkefna sem
tengjast Evrópusamstarfí. Hækkun
milli ára er 4,5%.
I þessum tölum er ekki að fínna
umtalsverða aukningu fjár til rann-
sókna. Hana er ekki heldur að fínna
í beinum fjárveitingum til rannsókna-
stofnana. Þar er yfírleitt um niður-
skurð að ræða. Til dæmis lækkar fjár-
veiting til Raunvísindastofnunar Há-
skólans um 7% miðað við ríkisreikning
1991 og allt bendir til að Rannsókna-
sjóður Háskólans verði skertur á
næsta ári.
Þá er heimild í frumvarpinu til að
veija allt að 20% af greiddu andvirði
seldra fyrirtækja og hlutabréfa til
rannsókna- og þróunarverkefna. í at-
hugasemdum við frumvarpið má lesa
eftirfarandi: „Ríkisstjómin hefur
ákveðið að verja um fimmtungi af
söluandvirði ríkisfyrirtækja og hluta-
bréfa í eigu ríkisins sem seld verða á
næsta árí til nýrra verkefna á sviði
rannsókna- og þróunarstarfsemi. Á
vettvangi Evrópubandalagsins er t.d.
beinlínis hvatt til slíkrar starfsemi
með fjárframlögum af hálfu þess. Með
samningi um evrópskt efnahagssvæði
opnast Islendingum miklir möguleikar
til þátttöku í þessu samstaríi sem
mikilvægt er að nýta. Nái áform um
sölu eigna ríkisins fram að ganga
gæti þessi fjárhæð numið allt að 300
m.kr. á árinu 1993. Sérstök nefnd
vinnur að því að móta fjármagni þessu
ákveðinn farveg. “
Þessi atriði úr frumvarpi til fjárlaga
eru ekki beinlínis til þess fallin að
sannfæra menn um staðfastan áhuga
ríkisvaldsins á rannsóknum. Sjóðimir
sem átti að tvöfalda standa nánast í
stað og stóra framlagið úr hlutabréfa-
sölunni komið í viðtengingarhátt. Það
er skiljanlegt þegar þess er gætt að
til að fá 300 m.kr. til rannsókna þarf
að selja hlutabréf fyrir 1500 m.kr.,
og varla líklegt að sú summa komi
mjög snarlega í kassann á samdrátt-
artímum.
Það virðist semsagt borin von að
umtalsverð aukning verði í fjármagni
til rannsókna- og þróunarstarfs á
næsta ári. Þegar þess er gætt að fjár-
veitingar til rannsóknastofnana eru
víðast hvar dregnar saman, sem þýðir
að verkefni fjármögnuð af beinum
fjárveitingum til þeirra eru að sama
skapj færri og umfangsminni, er vís-
ast að heildaraukning fjárveitinga til
rannsókna verði lítil eða engin.
Athygli vekur að það skuli eiga að
fela „sérstakri nefnd“ að ákveða því
fé farveg sem inn kemur fyrir sölu
ríkisfyrirtækja og varið verður í rann-
sókna- og þróunarverkefni. Vísinda-
sjóður, Rannsóknasjóður Rannsókn-
aráðs og Rannsóknasjóður Háskólans
eru þau apparöt sem best kunna til
verka við að deila út fé til rannsókna
og be(ta við það faglegum vinnubrögð-
um. Eðlilegt virðist að nota þá farvegi
sem til eru og hafa reynst vel. Tilhugs-
unin um sérstaka nefnd, skipaða
pólítskt ef að líkum Iætur, vekur óneit-
anlega nokkum ugg. Voru það ekki
„sérstakar nefndir" sem lögðu á ráðin
um þá miklu sóun fjármagns í fískeldi
og refarækt, sem átti sér stað um
árabil?
Mikilvægi grunnrannsókna og
rannsóknaumhverfis
Þegar rætt er um verkefnabundnar
fjárveitingar til rannsóknar- og þró-
unarstarfsemi í þágu atvinnulífs verð-
ur að hafa það í huga að svokallaðar
hagnýtar rannsóknir þrífast ekki í
tómarúmi heldur nærast þær á þeim
vísindalega grunni og því umhverfí
sem skapast af grunnrannsóknum.
Öflugt rannsóknaumhverfí þar sem
fjðlbreytilegar grunnrannsóknir eru
stundaðar er forsenda árangursríks
starfs að hagnýtum verkefnum. Hér
á landi er þetta bakland hins hagnýta
rannsóknastarfs tiltölulega nýnumið
og lítt ræktað, þó vissulega hafí margt
áunnist hin síðari ár. Sé litið aldar-
fjórðung aftur í tímann sést að á þeim
tíma hafa flestar rannsóknastofur í
raunvísindum orðið til. Það er ekki
langur tími til að byggja upp rannsók-
naumhverfi sem öflugar hagnýtar
rannsóknir geti sprottið úr. Stór hluti
þeirrar rannsóknaaðstöðu sem nú er
til í landinu hefur verið byggður upp
við Háskóla íslands og stofnanir hon-
um tengdar, og hefur verið lyft grett-
istaki á þeirri stofnun við byggingu
kennslu- og rannsóknahúsnæðis, en
mörg og stór verkefni bíða enn úr-
lausnar. Ríkið hefur lagt sáralítið af
mörkum til þeirra hluta. Almenningur
í landinu hefur hins vegar lagt fram
dijúgan skerf með stuðningi við Happ-
drætti Háskólans, sem kostar bygg-
ingar og tælq'akaup Háskólans.
Það er raunar athyglisvert að Happ-
drætti Háskólans getur ekki látið af-
rakstur starfsemi sinnar renna óskipt-
an til Háskólans heldur geldur það
20% af hagnaði (60 m.kr. á árinu
1993 samkvæmt áætlun) til að kosta
byggingar fyrir rannsóknastofnanir
atvinnuveganna. (Þessi skattur heitir
enn í dag gjald fyrir einkaleyfí á pen-
ingahappdrætti þó ljóst sé að Happ-
drætti HÍ er í reynd löngu hætt að
vera eina peningahappdrætti lands-
ins.) Eðlilegt gæti virst að atvinnuve-
girnir stæðu sjálfir undir þeirri þjón-
ustu sem rannsóknastofnanir atvinnu-
veganna veita þeim og er harla undar-
legt að leggja þurfí sérstakan skatt á
fyrirtæki Háskólans til þessara hluta.
Hinn mikli niðurskurður á fjárveit-
ingum til Háskólans og rannsókna-
stofnana þrengir mjög kost þessara
stofnana, og mundi að sínu leyti rýra
bolmagn þeirra til að taka myndarlega
við auknum fjárveitingum til hagnýtra
rannsóknaverkefna, m.a. vegna þess
að rannsóknastyrkir standa venjulega
einungis undir breytilegum kostnaði
við verkefnin en ekki fastakostnaði
rannsóknastofanna.
Þá verður að hafa í huga að þó að
mikilvægi samstarfsverkefna á vett-
vangi EES og EB verði ekki dregið í
efa, né þeir möguleikar sem þeir opna
íslenskum vísindamönnum, þýðir til-
koma þeirra ekki að menn geti slegið
slöku við það verkefni að styrkja og
efla innlendar stofnanir og þá sjóði sem
styrkja innlend verkefni. Þvert á móti
er þetta forsenda þess að unnt verði
að ná árangri í samstarfi við önnur
Evrópuríki á sviði rannsókna. Því mið-
ur virðist örla á hugmyndum um að
Evrópusamstarfíð muni reynast alls-
heijar elexír fyrir rannsóknir og tækni
og veita íslenskum stjómvöldum fulla
aflausn fyrir áratuga vanrækshisyndir.
Þetta eru ranghugmyndir. Á þessu
sviði sem öðrum verðum við að mæta
til leiks með öðrum Evrópuþjóðum af
fullum myndugleik. Til þess verða út-
gjöld til rannsókna og þróunarverkefna
hér á landi að ná svipuðu hlutfalli
þjóðartekna og gerist í löndum OECD
þar sem þau eru um 1,7%, en þau eru
nú langt til helmingi lægri hér.
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1992
25
Hörður Filippusson
„Það var því með eftir-
væntingu sem áhuga-
menn um þessi mál
flettu upp í fjárlaga-
frumvarpinu í leit að
fjárveitingum sem
tengjast rannsóknum og
þróunarstarfi. Því mið-
ur veldur það frumvarp
miklum vonbrigðum að
þessu leyti.“
Hvað nú, ungi maður?
Byggingar og tæki eru ekki allt sem
þarf til rannsókna. Rannsóknir eru
unnar af fólki og því fólki þarf að
greiða laun. Á rannsóknastofum Há-
skólans eru það aðallega háskólakenn-
arar sem jafnframt kennslu og stjóm-
un eru frumkvöðlar rannsókna, en
umtalsverður hluti rannsóknavinn-
unnar er unninn af starfsmönnum
með vísindamenntun sem ráðnir eru
fyrir verkefnabundnar fjárveitingar
úr Rannsóknasjóði Háskólans, Vís-
indasjóði og Rannsóknasjóði Rann-
sóknaráðs. Þessir menn eru meðal
þeirra starfsmanna ríkisins sem
minnst bera úr býtum fyrir sína vinnu.
Menntamálaráðherra skrifaði ný-
lega blaðagrein um mikilvægi EES
fyrir vísindi, tækni og atvinnulíf. Af
greininni má skilja að honum þyki
mikils virði fyrir þjóðina að rannsókn-
ir og þróunarstörf séu stunduð af
krafti. Ungur maður nýkominn frá
prófborði gæti haldið að ráðamenn
þjóðarinnar vildu ólmir fá hann til
starfa við rannsóknir og þekkingar-
sköpun til að leggja nýjan grunn að
atvinnulífí landsmanna. En á sama
tíma blasir við sú staðreynd við þess-
um unga manni að hann getur vart
fundið sér atvinnu sem gefur eins lít-
íð í aðra hönd og starf við rannsóknir
óg þróun í þjónustu þjóðar sinnar.
Hvaða ályktun á hann að draga af
þessu? Getur nokkur láð honum þó
hann hugsi sem svo að hér sé ekkert
fyrir hann að gera, að best sé fyrir
hann að fá sér vinnu annars staðar -
kannski í öðru EES-landi - þar sem
störf hans og hans líka eru metin að
verðleikum og afkoman er betri en
hún var meðan hann var stúdent og
lifði á námslánum?
Er því nema von að spurt sé: Er
allt tal um eflingu rannsókna og þró-
unarstarfs aðeins stofuhjal? Hvers
virði telja ráðamenn í raun að vísinda-
og tækniþekking sé þjóðinni? Hver er
vísinda- og tæknistefna stjórnvalda.
Hve brýnt er verkefnið? Er það ekki
brýnna en svo að það dugi að sletta
í það 5% aukningu núna en frekari
áðgerðum megi slá á frest.
Staðreyndin er sú að stjórnvöld
þurfa að sýna meiri lit en þau hafa
gert til þessa ef yfirlýst og margboðuð
stefnubreyting í rannsóknamálum á
að verða trúverðug. Að öðrum kosti
er hætt við að góð áform týnist í
amstri við dagleg vandamál og það
sem verða átti markvisst átak reynist
aðeins mýrarljós, sem hverfur þegar
til á að taka.
Höfundur er dósent í lífefnafræði
og forstöðumaður
Lífefnafræðistofu Háskóla íslands.
Alþingi
Allsheijarnefnd er þrískipt í
áliti á þjóðaratkvæði iun EES
ALLSHERJARNEFND Alþingis skiptist í þrjá minnihluta í afstöðu
sinni til þingsályktunartillögu um þjóðaratkvæðagreiðslu um aðild
íslands að Evrópska efnahagssvæðinu, EES. Fyrsti og annar minni-
hluti skiluðu sínu áliti í gær en álit þriðja minnihluta verður að öllum
likindum lagt fram i dag. Síðari umræða um þingsályktunartillöguna
verður á morgun og er að því stefnt að hún komi til atkvæða þegar
að lokinni umræðu.
Forystumenn allra flokka í stjóm-
arandstöðu standa að þingsályktun-
artillögu þess efnis að Alþingi álykti
að aðild Islands að Evrópska efna-
hagssvæðinu skuli borin undir at-
kvæði allra kosningabærra manna í
landinu til samþykktar eða synjunar
áður en Alþingi taki afstöðu til fyrir-
liggjandi fmmvarps til laga um Evr-
ópska efnahagssvæðið. Alþingi kjósi
sjö manna nefnd sem taki ákvörðun
um tilhögun og framkvæmd at-
kvæðagreiðslunnar. Að öðru leyti
fari atkvæðagreiðslan fram sam-
kvæmt lögum um kosningar til Al-
þingis eftir því sem við á. Fyrsti
flutningsmaður og framsögumaður
tillögunnar er Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir, Kvennalista.
Þessari þingsályktunartillögu var
vísað til allshetjarnefndar 19. sept-
ember síðastliðinn. Samkomulag er
milli þingflokka um að afgreiða þetta
mál úr nefnd í þessari viku.
Álit 1. minnihluta
Að nefndaráliti fyrsta minnihluta
standa formaður nefndarinnar, Sól-
veig Pétursdóttir, Sjálfstæðisflokki,
Björn Bjarnason, Sjálfstæðisflokki,
og Sigbjöm Gunnarsson, Alþýðu-
flokki.
1. minnihluti leggur til að þings:
ályktunartillögunni verði hafnað. Í
nefndarálitinu segir m.a: „Það væri
brot á íslenskri stjórnskipunarhefð
að samþykkja þessa tillögu um þjóð-
aratkvæðagreiðslu vegna þátttöku
íslands í EES. Það gengi einnig í
berhögg við fyrri niðurstöður á Al-
þingi þegar um mikilvæga alþjóða-
samninga er að ræða.“
Nefndarmenn 1. minnihluta segja
að íslensk stjórnskipun byggist á
fulltrúalýðræði og vísa til 48. greinar
stjómarskrárinnar þar sem segir að
alþingismenn séu eingöngu bundnir
við sannfæringu sína og eigi við
neinar reglur frá kjósendum sínum.
í almennum kosningum velji kjós-
endur þingmenn sem fái umboð til
fjörurra ára. í því umboði felist vald
til að taka ákvörðun um samskipti
íslands við aðrar þjóðir eins og
mælt sé fyrir um þau í samningum
um EES. Þingmenn standi síðan
kjósendum skil gerða sinna þegar
kjörtímabilið sé á enda. Þjóðarat-
kvæðagreiðsla um EES-samninginn
bryti í bága við þær hugmyndir sem
hingað til hafí ráðið um fulltrúalýð-
ræði hér á landi.
í nefndarálitinu er vísað til þriggja
tillagna á Alþingi um þjóðaratkvæði
vegna mikilvægra samninga við er-
lend ríki eða fyrirtæki, þ.e. þegar
fjallað var um aðild íslands að Atl-
antshafsbandalaginu, NATO, sam-
inginn við Alusuisse um álverið í
Straumsvík og aðild íslands að Frí-
verslunarsamtökum Evrópu, EFTA.
í öllum tilvikum voru tillögurnar
felldar í atkvæðagreiðslu á þingi.
í nefndaráliti 1. minnihluta er vik-
ið að hugsanlegum tengslum þessar-
ar tillögu við frumvörp sömu flutn-
ingsmanna um breytingar á stjómar-
skránni og alþingiskosningar í fram-
haldi af samþykkt þeirra fmmvarpa.
Nefndarmenn 1. minnihluta segja
það vera þingmanna að meta hvort
alþjóðasamningur samrýmist stjóm-
arskrá eður ei. í nefndarálitinu er
bent á að rísi vafi um það hvort al-
þjóðasamningur brjóti í bága við
stjómarskrána fáist ekki úrskurður
með þjóðaratkvæðagreiðslu. Stjóm-
arskránni verði aðeins breytt með
þeim hætti sem 79. grein hennar
mæli fyrir um. Þeir sem styðji EES-
samninginn en telja að hann bijóti
í bága við stjórnarskrána, hljóti að
krefjast breytinga á henni og síðan
þingrofs og nýrra kosninga.
I nefndarálitinu er vakin á því
athygli að EES-samningurinn er
uppsegjanlegur með 12 mánaða fyr-
irvara. Hann bindi ekki ísland nema
12 mánuði í senn. Unnt sé að rifta
samningnum með einföldum meiri-
hluta. Yrði hann borinn upp og sam-
þykktur í þjóðaratkvæðagreiðslu
væri Alþingi jafnframt að undir-
gangast þá pólitísku skuldbindingu
að rifta honum ekki nema með sömu
aðferð.
Nefndarmenn í 1. minnihluta
segja að lokum í sínu nefndaráliti
að EES-samningurinn hafí hlotið
meiri og almennari kynningu en
nokkur alþjóðasamningur síðan lýð-
veldið var stofnað. Samningaviðræð-
ur hafí að verulegu leyti farið fram
fyrir opnum tjöldum og hvers kyns
fræðsluefni um samninginn sé auð-
fengið og aðgengilegt. „Það er því
með öllu ónauðsynlegt að stofna til
pólitískra átaka, sem mundu þar að
auki líklega að verulegum hluta snú-
ast um annað en EES, og töluverðra
útgjalda með þjóðaratkvæðagreiðslu
í því skyni að tryggja það að almenn-
ingur kynni sér EES-samninginn.“
Álit 2. minnihluta
Fimm þingmenn skipa 2. minni-
hluta, Jón Helgason, Framsóknar-
flokki, Kristinn H. Gunnarsson, Al-
þýðubandalagi, Anna Ólafsdóttir
Bjömsson, Kvennalista, og Ólafur
Þ. Þórðarson Framsóknarflokki.
2. minnihluti leggur til að þings-
ályktunartillagan verði samþykkt
óbreytt. í stjórnarskránni séu ákvæði
um þjóðaratkvæðagreiðslu og Al-
þingi geti hvenær sem er leitað álits
þjóðarinnar telji það sérstaka þörf
á. Þjóðaratkvæðagreiðslur hafi
nokkmm sinnum farið fram, m.a.
tvisvar um breytingar á stjómskipun
landsins. 2. minnihluti telur sérstaka
ástæðu til að láta fara fram þjóðarat-
kvæðagreiðslu um aðild íslands að
EES. Það sé í fullu samræmi við
þróun síðustu ára og áratuga í lönd-
um Vestur-Evrópu þar sem þjóðarat-
kvæðagreiðslu hafí í vaxandi mæli
verið beitt, sérstaklega við samninga
um nánara samstarf Evrópuríkja.
Það sé lýðræðisleg krafa að þjóðin
fái að segja álit sitt á samningnum
áður en Alþingi afgreiði hann.
Nefndarmenn 2. minnihluta segja
að ríkisstjórnin hafi vanrækt hlut-
lausa kynningu á EES-samningnum
og vilja þeir benda á að til undirbún-
ings þjóðaratkvæðagreiðslu þyrfti að
fara fram ítarleg kynning á efni
samnings. 2. minnihluti telur að slík
kynning sé besta andsvarið við full-
yrðingum um að þjóðin hafi ekki
næga þekkingu til að taka afstöðu
til efnis samningsins.
Álit 3. minnihluta ókomið
Eyjólfur Konráð Jónsson og Ingi
Björn Albertsson, sem báðir eru
þingmenn Sjálfstæðisflokks, mynda
3. minnihluta. í gær var álit 3. minni-
hluta enn ókomið. En vitað er að
þingmennirnir styðja þá tillögu að
EES-samningurinn verði borinn und-
ir þjóðaratkvæði.
Eyjólfur Konráð Jónsson hefur
lýst yfir andstöðu við samninginn
og kallað þverbrot á stjómarskrá.
Ingi Björn Albertsson sagði við
Morgunblaðið að svo víðtækan og
örlagaríkan samning ætti að bera
undir þjóðaratkvæði. Þjóðin yrði að
gera sér grein fyrir og taka afstöðu
til þess í hvemig þjóðfélagi hún ætl-
aði að búa í framtíðinni. Með þjóðar-
atkvæðagreiðslu myndi fara fram
víðtækari og áhrifaríkari kynning á
samningnum; menn skoðuðu og
íhuguðu vandlega það sem þeir bæru
svo ábyrð á að kjósa um.
Nýr vegur gæti kostað um
sjöhundruð milljónir króna
NÝR vegur með ströndinni milli Grindavíkur og Þorlákshafnar gæti
kostað um 700 miHjónir kr., samkvæmt lauslegri athugun Vegagerðar-
innar. Hugmynd um þennan veg kom fram árið 1987 og var þá slegið
á kostnaðinn og hugsanlegt vegstæði teiknað inn á kort. Tveir þing-
menn, Árni Johnsen og Arni Mathiesen, vilja láta leggja veginn og
hafa nú óskað eftir fundi með þingmönnum, sveitarstjórnum og fleiri
aðilum vegna málsins.
Eymundur Runólfsson, yfirverk-
fræðingur áætlanadeildar Vegagerð-
arinnar, sagði í samtali við Morgun-
Hörpuskelveiði lauk á mánudag
en af 650 tonna kvóta veiddust að-
eins á bilinu 200-300 tonn. Rækjan
er góð, eða 190-230 rækjur í kílói.
blaðið að í áætluninni frá 1987 hafi
verið gert ráð fyrir að nýr vegur
yrði að mestu lagður eftir núverandi
Vinnsla hefst í Rækjuveri hf. á morg-
un. Heildarrækjukvóti í Arnarfírði á
þessu veiðitímabili er 700 tonn.
R. Schmidt.
vegstæði. Þó hefði veglínan verið
færð suður fyrir Selvogsheiði og
stefnan tekin meira á Þorlákshöfn.
Miðað var við að vegurinn yrði lagð-
ur bundnu slitlagi. Sagði Eymundur
að tiltölulega ódýrt væri að leggja
veg þarna, til dæmis væri lítið af
ræsum. Nýi vegurinn yrði 57 km að
lengd.
Eymundur sagði að athuga þyrfti
þessar áætlanir betur ef farið yrði
að huga að ákvörðunum. Taldi hann
til dæmis að til greina kæmi að
leggja veginn sunnar yfír hraunin,
Herdísarvíkurhraun, Krísuvíkur-
hraun og Ögmundarhraun, þannig
að hann yrði lægri. Það mál væri
hins vegar órætt við náttúruverndar-
yfirvöld. Þá sagði hann að til greina
kæmi að leggja veginn sunnan Hlíð-
arvatns. Þá þyrfti brú á ósinn hjá
Vogsósum og væri ekki gert ráð
fyrir þeim kostnaði í þeirri lauslegu
áætlun sem gerð hefði verið á sínum
tíma.
Forsetinn
við úthlutun
evrópsku um-
hverfisverð-
launanna
FORSETI íslands, frú Vigdís Finn-
bogadóttir, verður í Strassborg í
Frakklandi 17. og 18. nóvember
næstkomandi. Forsetinn mun,
ásamt forseta Portúgals og forseta
Evrópuþingsins, úthluta evrópsku
umhverfisverðlaununum, sem bera
heitið „Heimkynni mín, jörðin".
í fréttatilkynningu frá forsetaemb-
ættinu segir að hvatinn að stofnun
verðlaunanna hafí verið ráðstefna
Sameinuðu þjóðanna um umhverfi og
þróun, sem haldin var í Rio de Janeiro
í júní síðastliðnum. Verðlaununum er
einkum ætlað að hvetja blaðamenn til
að hafa áhrif á umhverfísvitund fólks
í Evrópu með skrifum sínum. Aðstand-
endur verðlaunanna eru Evrópusam-
tök blaðaútgefenda og Evrópubanda-
lagið.
Forseti íslands var valinn í sérstaka
úthlutunamefnd verðlaunanna, en í
henni eiga sæti auk hennar Mario
Soares, forseti Portúgals, Maurice
Strong, framkvæmdastjóri umhverfis-
ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Rio,
Egon Klepsch, forseti Evrópuþingsins,
og Cathérine Lalumiére, fram-
kvæmdastjóri Evrópuráðsins. Forset-
ar íslands, Portúgals og Evrópuþings-
ins veita þremur aðilum verðlaunin
við hátíðlega athöfn í Evrópuhöllinni
í Strassborg 18. nóvember.
Rækjuveiðar byrj-
aðar í Arnarfirði
Bfldudal.
RÆKJUVEIÐAR hófust í gær í Arnarfirði. Fimm bátar fóru á sjó og
komu að landi með átta tonn af góðri og hrognamikilli rækju.