Morgunblaðið - 05.11.1992, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1992
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1992
29
ptotpiJiÍlWííl
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Tími breytinga í
Bandaríkjunum
Sigur Bills Clintons, ríkisstjóra
frá Arkansas, í forsetakosning-
unum í Bandaríkjunum á þriðjudag
markar þáttaskil í bandariskum
stjórnmálum. Demókrataflokkurinn
bandaríski ræður ríkjum í báðum
deildum Bandaríkjaþings og nú hef-
ur endi verið bundinn á 12 ára óslit-
inn valdaferil repúblikana í Hvíta
húsinu. Sigra George Bush forseta
og forvera hans, Ronalds Reagans,
á vettvangi alþjóðamála ber hvorki
að vanmeta né að draga í efa. í
forsetatíð þeirra unnu fíjálsar þjóðir
heims kalda stríðið en tími breytinga
er nú runninn upp í Bandaríkjunum.
Bill Clinton talaði máli þeirra, sem
telja óhjákvæmilegt að takast á við
þau gríðarlegu vandamál, sem ein-
kenna þjóðlífið þar vestra og Bush
virtist ekki skynja til fulls.
Efnahagskreppan, atvinnuleysi,
sívaxandi glæpatíðni í stórborgun-
um, vanþróað heilbrigðiskerfí, mis-
skipting auðsins og hnignandi
menntakerfi voru þeir málaflokkar,
sem efst voru í huga kjósenda í
forsetakosningunum á þriðjudag.
Sú umbótastefna sem Bill Clinton
boðaði, sem kalla mun á aukna
skattheimtu hinna auðugu og aukin
ríkisafskipti á sviði efnahagsmála
bar sigur úr býtum. Reynslu Bush
forseta á vettvangi utanríkismála
og því grundvallarsjónarmiði hans
og flokksbræðra hans, repúblikana,
að aukin ríkisafskipti í Bandaríkjun-
um séu almennt og yfirleitt af hinu
illa var hafnað. Ungur og kröftugur
maður sem um margt minnir á
Kennedy forseta var kjörinn. Hug-
myndafræðilega er um vatnaskil að
ræða í bandarískum stjómmálum.
Hvort þessi hugmyndafræðilega
breyting er varanleg og hvort demó-
kratar hafa nú náð sambærilegu
taki á Hvíta húsinu og repúblikanar
áður skal ósagt látið. Fullyrða má
á hinn bóginn, að kjósendur í Banda-
ríkjunum horfa nú í vaxandi mæli
inn á við og því þarf Clinton forseti
að ná skjótum árangri á vettvangi
innanríkismála ætli demókratar sér
að komast hjá því að tapa forseta-
embættinu eftir fjögur ár, líkt og
gerðist árið 1980 er Ronald Reagan
bar sigurorð af Jimmy Carter.
Demókratar hafa meirihluta í báð-
um deildum Bandaríkjaþings þannig
að möguleikar Clintons hljóta að
teljast umtalsverðir. Á hinn bóginn
er flokksagi nánast óþekkt hugtak
í bandarískum stjómmálum og
flokkur demókrata getur tæpast
talist samhent'samkunda.
George Bush greip ekki tækifær-
ið eftir sigurinn glæsta í Persaflóa-
stríðinu til að hrifsa til sín fmm-
kvæðið og boða sambærilega sókn
í átt til framfara, félagslegra um-
bóta og lífskjarajöfnunar í banda-
rísku samfélagi. Trúlega voru það
alvarlegustu mistök hans. Þær
skattahækkanir, sem Clinton boðaði
í kosningabaráttu sinni munu bitja
á heimilum þar sem tekjur eru hærri
en sem svarar um 11 milljónum ís-
lenskra króna á ársgmndvelli. I
Bandaríkjunum hefur hinn nýkjörni
forseti því boðað raunveralegan
hátekjuskatt.
Sá gífurlegi hraði sem einkennir
mannlífið allt, hugmyndafræðina og
sveigjanleikann í andlegu lífi manna
á Vesturlöndum eftir hmn kommún-
ismans í Sovétríkjunum og Austur-
Evrópu varð George Bush að falli.
Skyndilega varð hann fulltrúi hins
liðna, kynslóðarinnar sem skynjaði
ábyrgð forysturíkis hins fijálsa
heims og var tilbúinn til þess að
færa fómir í nafni þess háleita
markmiðs, lýðræðisins og frelsisins.
Óvinurinn var skyndilega horfinn
af sjónarsviðinu og almenningur í
Bandaríkjunum tilbúinn til þess að
draga af þeirri staðreynd rökréttar
ályktanir. Forysturíki hins fijálsa
heims er nefnilega um margt van-
þróað og hnignunin öllum sýnileg,
sem heim sækja stærstu borgir
Bandaríkjanna. Á undraskömmum
tíma tók almenningur í Bandaríkj-
unum, sem tæpast getur talist sér-
lega upplýstur um alþjóðamál, að
velta fyrir sér, hvort ekki væri tíma-
bært að takast á við vandann á
heimavelli, skyndilega varð efna-
hagskreppan, atvinnuleysið og ör-
yggisleysið, úrræðaleysi stjómvalda
og upplausnin, mikilvægara heldur
en hlutverk Bandaríkjanna á al-
þjóðavettvangi. Þessa hugmynda-
fræðilegu breytingu skynjaði
George Bush ekki og það sama á
við um undirsáta hans. Hraðinn sem
einkennir nútíma upplýsingatækni
kallar á, að stjórnmálamenn skynji
kall tímans og bregðist við því á
réttum tíma. Það gerði George Bush
ekki þótt hans verði minnst sem
fulltrúa hinna hófsömu í röðum
bandarískra repúblikana.
Bill Clinton, hinn nýkjörni forseti
Bandaríkjanna, sem formlega tekur
við embætti í janúar á næsta ári,
þarf ekki að kvíða verkefnaskorti.
Miklar vonir era bundnar við þennan
unga menntamann sem kjörinn hef-
ur verið forseti. Styrkur demókrata
á þingi, áherslur og baráttumál
Clintons gefa ástæðu til að ætla ,að
nýir tímar kunni að vera í uppsigl-
ingu í Bandaríkjunum. Unnt er að
skapa nútímalegt velferðarþjóðfélag
þar vestra án þess að horfið verði
frá hugmyndafræði landnemanna
og allra þeirra sem Ieitað hafa til
Bandaríkjanna til að njóta þar ör-
yggis og hagsældar. Líkt og nútíma-
legir hægri menn í Evrópu boðar
Bill Clinton, að ríkisvaldið hafi hlut-
verkf að gegna á nákvæmlega skil-
greindum sviðum. Hann boðar einn-
ig að samfélagið, samborgararnir,
beri ábyrgð gagnvart þeim sem af
einhveijum ástæðum mega sín
minna og eiga undir högg að sækja.
Umhyggja fyrir þeim sem ekki
ganga heilir til skógar, skilgreint
hlutverk ríkisvaldsins og virðing
fyrir frumkvæði og framfaravilja
einstaklingsins er hugmyndafræði
nútímans. Bill Chnton er fulltrúi
þessara hugmynda í Bandaríkjunum
en hvort hann er þess megnugur
að kalla fram þær breytingar, sem
nauðsynlegar eru og hvort honum
vinnst tími til þess getur tíminn einn
leitt í ljós. Kjöri þessa þróttmikla
unga manns ber hins vegar að
fagna.
BANDARISKU FORSETAKOSNINGARNAR
Goðsögn og veruleiki alþýðlegu hetjunnar frá Texas
Valdafíkn og eigingimi
eru sögð einkenna Perot
Wasliinglon. The Daily Telegraph, Reuter.
J ROSS PEROT, auðkýfingurinn frá Texas, vann pérsónulegan sigur í
kosningunum á þriðjudag og fékk eitt mesta fylgi sem nokkur óháður
frambjóðandi hefur hlotið í bandarískum forsetakosningum. Hann þykir
hafa til að bera mikla og sérkennilega persónutöfra, höfða beint og
milliliðalaust tU margra Bandaríkjamanna sem eru orðnir þreyttir á
tunguliprum en spilltum stjórnmálarefum. En ekki er allt sem sýnist og
auðmýktin sem Perot ítrekaði að hann fyndi til gagnvart óbreyttum kjós-
endum verður Iítt sannfærandi þegar ferill frambjóðandans er kannað-
ur, segir Charles Laurence, fréttamaður breska blaðsins The Daily Tel-
egraph.
Ross Perot kallar gjarnan sjálfan
sig „blendingsrakkann“ ' í slagnum.
Þessi yfirlýsing varð eins konar yfír-
skrift baráttu hans, hann hrópaði
þetta á fundum með skerandi Texas-
hreimnum, skakkt brosið gaf til kynna
hógværð en í stingandi vinstra auganu
brá fyrir ógnandi leiftri. Milljónir
Bandaríkjamanna féllu fyrir þessu. í
teiknimyndunum sem þeir horfðu á í
æsku var það alltaf blendingsrakkinn
sem sneri á hreinræktuðu eðalhund-
ana, það var hann sem stóð með pálm-
ann í höndunum í sögulok. Goðsögnin
sem Perot hefur samið um sjálfan sig
er holdtekja bandaríska draumsins þar
sem einstaklingurinn er byijar með
tvær hendur tómar nýtir eigin hæfi-
leika til að komast áfram. Og Perot
á nokkra milljarða dollara, er talinn
19. ríkasti maður landsins.
Harður fjáraflamaður
Þegar kafað er dýpra breytist
myndin. Að baki goðsögninni er raun-
veralegi maðurinn, fjármálamaður
sem vílar fátt fyrir sér í viðskiptum,
otar óspart sínum tota hjá stjómyöld-
um með aðstoð launaðra erindreka
og beitir óþverrabrögðum, er haldinn
hroka og eigingimi, spinnur upp und-
arlegar sögur um árásir á sig svo að
minnir á ofsóknarbijálæði og varpar
fram mismunandi útgáfum af sann-
leikanum, eftir hentugleikum. Nokkra
lærdóma um bandarískt lýðræði má
draga af kosningabaráttu Perots.
Er gengi hans var mest í skoðana-
könnunum virtist nær þriðjungur kjós-
enda reiðubúinn að sætta sig við
harkalegar og sársaukafullar aðgerðir
sem hann mælti með til að kveða nið-
ur efnahagsvandann. Þetta var í and-
stöðu við fullyrðingar sérfræðinganna
sem sögðu að Bandaríkjamenn væra
orðnir svo miklir hóglífismenn að einu
lausnimar sem gefið gætu atkvæði
væru töfralausnir.
Perot er svo ríkur að hann gat
fært sönnur á að hægt er að stytta
sér leið fram hjá hefðbundnum stjóm-
málaleiðum. Flokkar, forkosningar,
lýðræðislegur aðgangur almennings
að upplýsingum um starfsaðferðir,
það var hægt að sigla fram hjá þessu
öllu. Síðustu vikur baráttunnar eyddi
hann 60 milljónum dollara úr eigin
vasa, mun meira fé en demókratar
og repúblikanar. Hann hefði getað
látið grasrætumar, fólkið sem studdi
hann af hugsjón og barðist fyrir því
að hann yrði í framboði í öllum ríkjun-
um 50, vera í fremstu víglínu en valdi
annan kost. Hann ákvað að eyða
gríðarmiklu fé í sjónvarpsauglýsingar
þar sem hann gat haft sína henti-
semi, í þægilegri einangran frá fjöld-
anum og gagnrýnendum, jafnt innan
sem utan eigin raða.
Áður var komið í ljós að ótrúlega
margir Bandaríkjamenn vora reiðu-
búnir að horfast í augu við óþægileg-
ar staðreyndir í efnahagsmálunumen.
Nú kom í ljós að ótrúlega margir vora
einnig trúgjarnari en góðu hófí gegn-
ir. Þeir virtust fúsir að horfa fram hjá
augljósum skapgerðargöllum og þetta
styður við bakið á undarlegum kenn-
ingum manna sem segja að einhvem
tíma geti farið svo að þjóðin gleypi
við alræði sem reynt verði að koma á
framfæri undir dulargervi endurreisn-
ar þjóðlegra verðmæta, vakningar.
Góður sölumaður deyr ekki
Helstu hæfileikar Perots eru á sviði
sölumennskunnar. Hann var sonur
fremur fátækra foreldra, fæddur í
smábænum Texarkana 1930, en kom
undir sig fótunum sem sölumaður hjá
tölvurisafyrirtækinu IBM eftir að hafa
verið í flotanum í nokkur ár. Hann
var fundvís á góðar hugmyndir, vissi
hvenær rétti tíminn var runninn upp
og dugnaðurinn var ótvíræður. Á sjö-
unda áratugnum áleit hann að mynd-
ast hefði markaður fyrir hugbúnað
þar sem ekki væri jafnframt boðinn
vélbúnaður.
Perot er mikill fjölskyldumaður.
Hann kvæntist Margot Birmingham,
sem ættuð er frá Pennsylvaniu, árið
1956 og eignuðust þau fimm böm.
Eiginkonan var kennari og lánaði hún
honum sparifé sitt, 1.000 dollara, til
að hann gæti stofnað eigið fyrirtæki
Ross Perot og fjölskyldu hans er ákaft fagnað er þau koma fram á fjöldafundi stuðningsmanna í Dallas á
kosninganóttina. Perot sagði í ræðu að ekki bæri að afskrifa hann og gaf tU kynna að hann yrði í framboði
aftur við forsetakosningarnar 1996. „Úrslitin liggja fyrir. Við óskum Clinton til hamingju. Gleymum kosning-
unum, þær heyra sögunni til. Svekkið ykkur á úrslitunum, mikið starf er fyrir höndum. Við höfum komið
því hressHega til skila að [yfirvöldum í] Washington ber að hlusta á rödd fólksins," sagði Perot.
árið 1962. Electronic Data Systems
(EDS), tölvufyrirtæki Perots, varð
fljótlega risavaxið á sínu sviði og sagt
var um hann að enginn Texasbúi hefði
orðið auðkýfingur á jafn skömmum
tíma. Smám saman varð hann þekktur
fyrir fleira en viðskiptavitið og sjálfs-
bjargarhvötina. Hann hvatti til þess
að stjómvöld gættu betur hagsmuna
bandarískra fanga sem kommúnistar
náðu í Víetnam-stríðinu. Árið 1979
skipulagði hann og kostaði aðgerð til
að bjarga tveim starfsmönnum sínum
frá Iran er ofsatrúarmenn höfðu velt
keisaranum, vini Bandaríkjamanna,
og tekið sendiráðsmenn í gíslingu.
Aðgerðin tókst, frásögn af henni varð
metsölubók og gerð var sjónvarps-
þáttaröð eftir henni með þekktum leik-
urum. Perot var nú þekktur og dáður
í Bandaríkjunum, goðsögnin varð til.
1984 keypti General Motors tölvufyr-
irtækið af Perot er fékk í staðinn
hlutabréf, varð stærsti einstaki hlut-
hafinn í einu öflugasta fyrirtæki heims
og hélt þó yfírráðum í EDS. Vegna
missættis hans og stjórnenda GM var
hann keyptur út og fékk um 740 millj-
ónir dollara í reiðufé en lét af hendi
yfirráðin í EDS. Hann stofnaði nýtt
fyrirtæki sem keppir við EDS og tókst
að kaupa til sín nokkra af starfsmönn-
um síns gamla fyrirtækis.
Einráður og ófyrirleitínn
Perot stærir sig af því að vera út-
lagi í augum embættismanna í stjóm-
kerfinu í Washington en staðreyndin
er að hann hagnaðist gríðarlega á að
selja hugbúnað til að tölvuvæða vel-
ferðarkerfið, auðvitað með því að liðka
fyrir samningum í Washington þar
sem ákvarðanir era teknar. Hann lét
jafnvel reka áróður meðal þingmanna
fyrir skattasmugum í kerfinu svo að
honum héldist betur á ágóðanum.
Er hann gerði ráðningarsamninga
við starfsmenn voru í þeim hörð viður-
lög við að leka upplýsingum um starfs-
hættina, þannig tókst honum að halda
áranni sæmilega hreinni út á við.
Hann snæddi með starfsfólkinu, var
heldur ekkert að leyna því, en tókst
að innræta fólkinu strangar reglur
sem hægt er að stytta í eina: Annað-
hvort líkar þér við mig eða þú færð
reisupassann! Það vora gefin nákvæm
fyrirmæli um klæðaburð, hársídd,
skeggvöxt (algerlega bannaður),
hjónabandsmál og ýmis önnur einka-
mál. Einkaspæjarar eltu á röndum
starfsmenn sem grunaðir vora um
græsku og sama var að segja um
keppinauta í viðskiptum. Perot sendi
einn slíkan út af örkinni til að fylgj-
ast með dóttur sinni þegar hún fór
að fara út með unglingspilti af gyð-
ingaættum.
Ross Perot höfðar til margra
Bandaríkjamanna sem eru orðnir ör-
væntingarfullir vegna þess að sjálfs-
traust þjóðarinnar hefur dvínað og
stjórnmálamennirnir í Washington
virðast verða æ spilltari og kaldlynd-
ari. En ýmsir eiginleikar skapgerðar
hans valda því að sú tilhugsun að
hann setjist einhvern tíma i Hvíta
húsið hlýtur að valda áhyggjum.
Undirbúa þarf nýtt
fjárlagafrumvarp og
efnahagsaðgerðir
Boston. Frá Karli Blöndal, fréttaritara Morgunblaðsins.
DEMÓKRATAR af öllum stærðum og gerðum eru enn í sigurvímu eftir
sigur Bills Clintons í forsetakosningunum á þriðjudag, en sigurvegarinn
virðist ekki ætla að unna sér hvíldar. Síðdegis í gær hélt hann fund með
nefnd, sem hann skipaði fyrir mörgum vikum, til þess að skipuleggja
framhaldið. Sagði Betsey Wright, aðstoðarmaður hans, að búast mætti
við því að lýst yrði yfir því áður en vikan væri á enda hveijir myndu
aðstoða Clinton við að framkvæma valdaskiptin í Hvita húsinu, skipa í
stöður og fínpússa áætlanir Clintons þannig að búa megi þær í búning
lagafrumvarpa tU að leggja fram um leið og hann tekur við embætti.
Clinton vann yfirburðasigur í kosn-
ingunum og eru fréttaskýrendur flest-
ir sammála um það að hann hafi feng-
ið umboð frá kjósendum til að hrinda
stefnu sinni í framkvæmd. Clinton
hefur nú tvo og hálfan mánuð til að
undirbúa sig undir að taka við völdum
og hann þarf einnig að setja saman
fjárlagaframvarp fyrir 1. febrúar. Al-
menningur mun fylgjast grannt með
því, sem hann tekur sér fyrir hendur
þegar hann kemur í embætti. Oft er
talað um að nýr forseti fái 100 hveiti-
brauðsdaga. A meðan þeir standa yfir
slíðra ijölmiðlar sverðin og bíða átekta
og síðan tekur alvaran við.
Dagblaðið The Boston Globe hafði
í gær eftir helstu ráðgjöfum Clintons
að hann myndi hefjast handa við að
velja menn til þess að hafa umsjón
með ljárlagagerðinni og vinna með
fjárlaganefndum öldunga- og fulltrúa-
deildar þingsins. Þar verður lögða
áhersla á að skera nægilega niður til
að unnt verði að kosta kosningaloforð
Clintons um að fjárfesta í starfsþjálf-
un, skólum, vegagerð og uppbygg-
ingu.
„Verkefni okkar er tvíþætt," sagði
Robert Shapiro, einn ráðgjafa Clintons
um efnahagsmál, í viðtali við The
BostonjGlobe. „Annars vegar að fjár-
festa meira á þann veg að hagvöxtur
aukist, gera hluti sem auka framleiðni
verkamanna og fyrirtækja. Hins vegar
að binda enda á hinn innbyggða fjár-
lagahalla, skera niður á þeim sviðum
sem ekki teljast til fjárfestinga."
Tíminn til að hrinda þessum áætl-
unum í framkvæmd er naumur og
vafasamt að Clinton geti unnt sér
hvíldar eftir lýjandi kosningabaráttu.
En hann sýndi það eftir flokksþingið
í New York í sumar að sigur hvetur
hann til dáða fremur en letur. Á með-
an flokksbræður hans og blaðamenn
sváfu af sér vímuna eftir útnefningar-
veisluna var Clinton kominn á fætur
og lagður af stað í kosningaferðalag,
sem lauk ekki fyrr en á þriðjudags-'
morgun.
Demókratar héldu meirihluta sínum
á þingi og Clinton ætti því að eiga
auðvelt með að fá sínu framgengt.
En hann verður utangarðsmaður í
Washington og verður í þokkabót
ætlað að standa undir væntingum
demókrata, sem hafa beðið þess í 12
ár að einhver úr þeirra röðum flytti
inn í Hvíta húsið. I þokkabót markar
Clinton stefnubreytingu til hægri hjá
Demókrataflokknum. Ann Richards,
ríkisstjóri Texas, sagði á þriðjudags-
kvöldið að lýsingin skattagleði og
eyðslusemi ætti ekki lengur við Demó-
krataflokkinn. Hver demókratinn á
fætur öðram talar um hinn nýja
Demókrataflokk með áherslu á „nýja“.
í auglýsingum fyrir Clinton hefur ver-
ið klykkt út með orðunum: „Tími
breytinga er kominn. Nýju demó-
kratamir.“
Fleiri þingmenn
náðu endurkjöri
en búist var við
Fulltrúum minnihlutahópa fjölgar
Washington. Reuter.
DEMÓKRATAR juku meirihluta sinn í öldungadeild Bandaríkja-
þings um eitt þingsæti þegar kosið var á þriðjudag um 34 þingsætí
í deildinni af 100. 58 demókratar eiga nú sætí í deildinni á mótí
42 repúblikönum. Kosið var um alla fulltrúadeildarþingmennina
435. Repúblikanar unnu þar á og meirihluti demókrata minnkaði
að sama skapi. Fleiri þingmenn náðu endurkjöri en búist hafði ver-
ið við.
Fyrir kosningar réðu demókratar
268 sætum í fulltrúadeildinni en
repúblikanar 166. Síðdegis í gær
lágu úrslit ekki fyrir í öllum kjör-
dæmum en ljóst var þó að repúblik-
anar höfðu bætt við sig 11 sætum.
Demókrataflokkurinn heldur örugg-
um meirihluta í báðum deildum.
Búist hafði verið við að mikill fjöldi
þingmanna sem sóttist eftir endur-
kjöri myndi tapa sæti sínu vegna
ýmissa hneykslismála sem komið
hafa upp innan þings og í tengslum
við það. Þeir spádómar rættust hins
vegar ekki. Þó fóll þingmaður, Jos-
eph Early, sem skrifað hafði 140
gúmmítékka á reikning sinn f
starfsmannabanka þingsins. En
John Glenn demókrati í Ohio og
fyrrverandi geimfari náði endurkjöri
þótt öðru hefði verið spáð og sömu
sögu er að segja af Álfonse D’A-
mato repúblikana frá New York.
Engu að síður verða nýir menn
í um fjórðungi sæta í fulltrúadeild-
inni eftir kosningar vegna þess hve
margir þingmenn fara á eftirlaun,
vegna breytinga á kjördæmaskipan
og þar sem ijöldi þingmanna tapaði
fyrir flokksbræðrum sínum í for-
kosningum úti í kjördæmunum.
Fyrsta blökkukonan í sögu öld-
ungadeildar Bandaríkjaþings hlaut
kosningu á þriðjudag er Carol Mose-
ley Braun, 45 ára einstæð móðir
og lögfræðingur að mennt, sigraði
í Illinois. Fjórar konur til viðbótar
tryggðu sér sæti í deildinni og þar
sem ein þriggja kvenna sem þar
sátu fyrir hélt sæti sínu sitja nú
konur í sex sætum af 100 í öldunga-
deildinni, eða tvöfalt fleiri en áður.
Sömuleiðis fjölgaði konum í full-
trúadeildinni um 20 eða í 48 en
talningu var þó ekki lokið í öllum
kjördæmum í gær og því enn óljóst
um úrslit sums staðar. Kvenna-
hreyfingar fögnuðu þessu en svo
mikil fjölgun þingkvenna á sér eng-
in fordæmi í bandarískri þingsögu.
Fjölgun kvenna í framboði og á
þingi er rakin til megnrar óánægju
Rcuter
Barbara Boxer (t.v.) og Dianne Feinstein fagna kjöri þeirra beggja
til öldungadeildar Bandaríkjaþings. Þær sitja þar báðar fyrir Kalifor-
níuríki og er það í fyrsta sinn i sögunni að konur fylla bæði öldunga-
deildarsæti eins og sama ríkisins. Feinstein er fyrrum borgarstjóri
San Francisco og demókrati en Boxer sat í fulltrúadeildinni fyrir
Repúblikanaflokkinn.
með hvemig öldungadeildin hélt á
málum er fjallað var um útnefningu
Clarence Thomas sem hæstaréttar-
dómara. Fyrrum samstarfsmaður
hans, Anita Hill, hafði sakað Thom-
as um kynferðislega áreitni en ýmis
þingmenn voru sakaðir um að hafa
dregið taum hans í vitnaleiðslum.
Braun felldi öldungadeildarmann,
Alan Dixon, sem greiddi á sínum
tíma útnefningu Thomas atkvæði.
Sá sögulegi atburður gerðist í
kosningunum að Cheyenne-indjáni,
Ben Nighthorse Campbell frá Col-
orado, náði kosningu til öidung-
deildarinnar. Er hann fyrsti maður-
inn úr röðum þjóða sem byggðu
Ameríku áður en Evrópumenn
flykktust þangað sem öðlast sæti í
deildinni. Þá sitja fulltrúar fleiri
minnihlutahópa á Bandaríkjaþingi
eftir þessar kosningar en nokkru
sinni áður.
Kreppan, svikin loforð og uppgangur öfgamanna urðu Bush að falli
Þaulskipulögð barátta Clintons,
þrek hans og þor tryggðu sigur
Washington. Frá Ásgeiri Sverrissyni, blaðamanni Morgublaðsins.
ÓSIGUR George Bush í forsetakosningunum má relga til raða mis-
taka sem hann og undirsátar hans gerðust sekir um. Forsetinn sveik
loforðið frá 1988 um að hækka ekki skatta í forsetatíð sinni og ör-
vænting í herbúðum hans leiddi til að öfgamenn á vettvangi trúmála
stálu senunni á flokksþingi repúblikana i ágústmánuði. Forsetinn
brást ekki við efnahagskreppunni í Bandaríkjunum og atvinnuleysinu
sem henni hefur fylgt og kjósendur gerðu honum því að taka pokann
sinn. Sigur Bill Clintons má rekja til þaulskipulagðrar kosningabar-
áttu, þeirrar endurnýjunar sem hann hefur staðið fyrir innan Demó-
krataflokksins og þess að honum tókst að koma fram sem boðberi
nýrra tíma í Bandaríkjunum.
Allir þeir sérfræðingar og blaða-
menn sem Morgunblaðið hefur rætt
við hér vestra á undanfömum dögum
eru sammála um að kosningabarátta
Bush hafi verið öldungis lífvana frá
upphafi; frumleikanum og hug-
myndafluginu hafi ekki verið fyrir
að fara á þeim bænum að þessu sinni.
Kraftaverkamanninum James Baker,
fyrram utanríkisráðherra, sem falið
var að stjórna baráttu forsetans fyr-
ir endurkjöri, mistókst, auglýsinga-
herferðin gegn Clinton ríkisstjóra,
sem var mjög neikvæð, mistókst
einnig, almenningur reyndist ekki
reiðubúinn að hlýða á boðskap forset-
ans. Tilraun hans til að ná til banda-
ríska meðaljónsins mistókust. Við-
leitni hans til að höfða til Reagan-
demókratanna, sem tryggðu kjör
Ronalds Reagans 1980 og 1984 mis-
tókst. Beiðni hans til alþýðu manna
um að tryggja honum fjögur ár til
viðbótar í Hvíta húsinu var hafnað.
Á endanum var honum ekki vísað á
dyr, dyravörður lýðræðisins henti
honum út.
Þegar litið er framhjá þeirri
áherslu sem forsetinn lagði á að
Clinton ríkisstjóra væri ekki unnt að
treysta fyrir húsbóndavaldi í Hvíta
húsinu standa tvö mál upp úr sem
urðu Bush að falli. Fullyrðingar for-
setans og fylgismanna hans um að
repúblikönum væri einum treystandi
á vettvangi utanríkismála skiptu ekki
máli í hugum kjósenda þar eð Kalda
stríðið heyrir nú sögunni til. Þróun
alþjóðamála gerði það einnig að verk-
um að repúblikanar gátu ekki nýtt
sér yfirburði sína, reynslu og þekk-
ingu George Bush á þessu sviði. Hitt
atriðið sem brást að þessu sinni var
kjarninn í heimspeki Repúblikana-
fiokksins, að ríkisafskipti þau sem
demókrtar boða kalli á aukna skatt-
heimtu og takmarki svigrúm ein-
staklingsins. Þar eð Bush sveik lo-
forðið frá 1988 um að auka ekki
skattheimtu í forsetatíð sinni fölnaði
sú rós í hnappagati forsetans og orð-
in urðu innantóm.
Viðbrögð forsetans við þessum
staðreyndum og þeim hugmynda-
fræðilegu breytingum sem orðið hafa
hér vestra stuðluðu að falli hans.
Örvænting ‘greip um sig og þær
lausnir eða öllu heldur aðgerðarleysi
sem aðstoðarmenn forsetans boðuðu
í efnahagskreppunni reyndust rot-
höggið. Forsetinn hundsaði ráðlegg-
ingar þeirra sem hvöttu hann til að
nýta sér þær gríðarlegu vinsældir
sem hann naut eftir sigurinn glæsta
í Flóastríðinu og tók ekki frumkvæð-
ið..
Örvæntingin gat af sér vonlausa
kosningabaráttu. Á flokksþingi repú-
blikana í Houston í ágústmánuði
beindist kastljósið að öfgamönnum á
sviði trúmála og málflutningi þeirra,
sem er fjarri miðju stjórnmálanna
hér í flestum ríkjum. Bush sem er
fulltrúi kynslóðarinnar er færði fóm-
ir í nafni lýðræðis og frelsis á árum
síðari heimsstyijaldarinnar treysti á
þá sannfæringu sína að kjósendur í
Bandaríkjunum myndu aldrei tryggja
ríkisstjóra frá litlu og fremur ómerki-
legu ríki i suðrinu sigur í forsetakosn-
ingum. Ferill og persóna Clintons
myndi aldrei höfða til alþýðunnar.
Þetta mat og þær áherslur sem það
kallaði fram í baráttu Bush reyndust
einnig rangar. Kjósendum var ein-
faldlega ekki efst í huga hvort Clint-
on hefði gerst sekur um hitt eða
þetta, efnahagskreppan og áhyggjur
af framtíðinni réðu vali þeirra.
Sigur Clintons má því að hluta til
rekja til hinna fjölmörgu mistaka sem
Bush og undirsátar hans gerðust
sekir um. En Clinton var einnig fram-
bjóðandi nýs flokks demókrata sem
stundað hefur linnulitla sjálfskoðun
á þeim tólf áram sem repúblikanar
hafa ráðið Hvíta húsinu. Demókrata-
flokkurinn er ekki lengur flokkur
skattheimtu, ríkisafskipta og fijáls-
lyndra menntamanna, sem fjölmargir
Bandaríkjamenn hafa ímugust á.
Flokkurinn er orðinn nútímalegur
flokkur á evrópska vísu. Kosninga-
barátta Clintons var frábærlega
skipulögð og þrek hans aðdáunar-
vert. Talsmenn demókrata brugðust
jafnan snimhendis við er sótt var að
mannorði ríkisstjórans og bandaríska
þjóðin var tilbúin til að leggja við
hlustir.
Þessi kosningabarátta verður
minnisstæð öllum þeim sem með
henni fylgdust. Ekki vegna þess að
áskorandinn frá litlu ríki vann og
ekki vegna þess að umskipti urðu á
stjómmálasviðinu. Frekar verður
þessarar baráttu og kosninganætur-
innar löngu minnst vegna þeirra vona
sem við Bill Clinton voru bundnar
og þeirra hugmyndafræðilegu vatn-
skila sem urðu hér í Bandaríkjunum
á þriðjudag. Ráði Clinton við emb-
ættið kunna þau að reynast varanleg.