Morgunblaðið - 14.11.1992, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 1992
34
Greinargerð frá Síldarútvegsnefnd
Um sölufyrirkomu-
lag á saltaðri síld
í tilefni umræðna á Alþingi um
starfssvið Sfldarútvegsnefndar,
svo og vegna fréttaflutnings í kjöl-
far þeirra umræðna, telur Síld-
arútvegsnefnd ástæðu til að birta
hér í upplýsingaskyni grein, sem
formaður nefndarinnar ritaði að
gefnu tilefni í Morgunblaðið 7.
september í fyrra.
„Um sölufyrirkomulag á
saltaðri síld
- Að gefnu tilefni
í sambandi við fjölmiðlaumræð-
ur þær, sem átt hafa sér stað að
undanförnu um útflutning á salt-
físki o.fl. íslenzkum sjávarafurð-
um, hefír nýlega einnig verið lítils-
háttar vikið að sölufýrirkomulagi
á íslenzkri saltsfld.
Þar sem nokkurs misskilnings
hefir gætt í þessari umfjöliun, tel
ég rétt að gera í fáum orðum grein
fyrir því fyrirkomulagi, sem hér
hefir verið á sölu og útflutnirigi
saltaðrar síldar um all langt árabil.
Eftir áratuga öngþveiti, sem
ríkti í sölumálum saltsfldar og
vegna hinnar óvenju miklu áhættu,
sem fylgir þessari sérstæðu at-
vinnugrein, neyddist Alþingi í lok
árs 1934 til að setja sérstök lög
um skipulagningu og útflutning á
saltaðri sfld. Lögum þessum hefir
tvívegis verið breytt (1962 og
1968) að ósk hagsmunaaðila.
Síldarútvegsnefnd tók til starfa
vorið 1935. Framan af hafði nefnd-
in fyrst og fremst eftirlit með út-
flutningi saltsíldar og löggilti
sfldarútflytjendur. Til þess að
tryggja gæði og sölu á saltsfldar-
framleiðslu landsmanna á hinum
takmörkuðu mörkuðum og til að
koma í veg fyrir verðhrun ákvað
löggjafinn m.a. að heimila nefnd-
inni að ákveða hvenær söltun megi
hefjast svo og að takmarka eða
banna söltun um skemmri eða
lengri tíma ef nausyn krefði, enda
hafði offramleiðsla og skipulags-
laus söltun hvað eftir annað valdið
landsmönnum gífurlegu tjóni. At-
hygli skal vakin á því að á þessum
tíma fór langmestur hluti síldaraf-
lans til bræðslu.
Árið 1954 fól nýsköpunarstjórn-
in svonefnda Síldarútvegsnefnd að
annast sölu og útflutning á allri
saltsíldarframleiðslunni, en fram
að þeim tíma hafði nefndin aðeins
séð um sölu á mjög léttverkaðri
síld, þ.e. svonefndri matjessfld.
í lögunum um útflutning salt-
síldar er tekið fram, að sjávarút-
vegsráðherra sé heimilt að veita
Sfldarútvegsnefnd einkaleyfí til
útflutnings til eins árs í senn.
Einkaleyfi þetta hefír ekki verið
veitt nema með samþykki samtaka
síldarsaltenda, útvegsmanna og
sjómanna og þá aðeins til eins árs
í senn. Síldarútvegsnefnd hefir
ekki sótt um slíkt einkaleyfi í all
mörg ár. Af 8 stjómamefndar-
mönnum SÚN eru 5 tilnefndir af
framangreindum samtökum. Að
gefnu tilefni skal tekið fram, að
sala á síld í neytendaumbúðum
heyrir ekki undir starfsemi Sfldar-
útvegsnefndar.
Einnig tel ég rétt að láta þess
getið að SÚN hefir aldrei fengið
fé úr ríkissjóði eða öðmm opinber-
um sjóðum. Tii þess að standa
undir rekstri stofnunarinnar, fær
hún hófleg sölulaun á svipaðan
hátt og ýmis önnur sambærileg
útflutningssamtök.
Undirritaður hefir starfað að
sölumálum íslenskrar saltsíldar í
rúma fjóra áratugi, fyrst sem for-
stöðumaður skrifstofu Síldarút-
vegsnefndar í Reykjavík frá stofn-
un skrifstofunnar haustið '1950,
síðan sem framkvæmdastjóri frá
1959 til vors 1990 og starfar nú
sem stjómarformaður nefndarinn-
ar. Á þessum fjórum áratugum
hefír aldrei komið upp hinn minnsti
ágreiningur við áðumefnd hags-
munasamtök um fyrirkomulag á
sölumálunum og samvinnan við
þessa aðila og alla sfldarsaltendur
hefír verið eins og bezt verður á
kosið.
Síldarsaltendur, sem óskað hafa
eftir að kanna möguleika á sölu
íslenzkrar saltsíldar á því tímabili,
sem ég hefi starfað að þessum
málum, hafa ætíð notið stuðnings
okkar í þeim efnum ef óskað hefir
verið eftir. í því sambandi er rétt
að láta það koma hér fram, að
eitt árið tókst að frumkvæði for-
svarsmanns íslenzkrar söltunar-
stöðvar, að selja 1.700 tunnur af
heilsaltaðri síld til reykingar vegna
óvænts tímabundins skorts á þeirri
tegund saltsíldar hjá einum erlend-
um kaupanda. Útflutning þennan
annaðist Síldarútvegsnefnd að ósk
hinnar íslenzku söltunarstöðvar og
í ágætri samvinnu við stöðina. Þá
skal þess og getið að útgerðar-
menn, sem létu smíða fyrir sig
fískiskip í Póllandi á árunum 1987
og 1988, áttu frumkvæði að því
að samkomulag var gert við Pól-
veija um að þeir tækju við saltaðri
sfld sem hluta af greiðslu á and-
virði skipanna. Var sú ráðstöfun
gerð í fullu samráði og samvinnu
við SÚN, sem gekk frá sölusamn-
ingum á síldinni og sá um útflutn-
ing hennar að ósk viðkomandi út-
gerðarmanna. Þetta frumkvæði
varð til þess að koma íslenzkri
saltsfld aftur inn á pólska markað-
inn eftir nokkurra ára innflutn-
ingsbann pólskra stjómvalda.
En hvað um aðra aðila, sem
áhuga kynnu að hafa á saltsíld-
arútflutningi? Hefir núverandi
fyrirkomulag tálmað á einhvem
hátt sölumöguleika á íslenzkri salt-
síld fyrir milligöngu þeirra?
Á þessum fjórum áratugum hef-
ir það þó nokkrum sinnum borið
við að íslenzk verzlunarfyrirtæki
og einstaklingar hafi óskað eftir
að fá heimild til að reyna að selja
saltaða sfld til ákveðinna markaðs-
landa, þ. á m. þekkt útflutnings-
fyrirtæki. í öllum tilfellum var lát-
ið á þetta reyna og viðkomandi
aðilum þá um leið veitt aðstoð eft-
ir því sem óskað var eftir. Ég dreg
ekki í efa að þessir aðilar muni
verða reiðubúnir að staðfesta að
hér sé rétt farið með staðreyndir,
enda tókst jafnan góð samvinna
um þessar sölutilraunir.
Hér skal enginn dómur á það
lagður, hvort núverandi fyrirkomu-
lag á sölu og útflutningi saltsfldar
sé það heppilegasta sem völ er á,
enda verða aðrir að dæma um það
en við sem störfum undir slíku
fyrirkomulagi. Því hefir það — eins
og áður er sagt — verið venja að
leita umsagnar þeirra samtaka,
sem mestra hagsmuna eiga að
gæta, áður en ákvörðun hefír verið
tekin um sölufyrirkomulagið
hveiju sinni. Þar sem einkaréttur
(eða heimildarákvæði um einka-
rétt) til útflutnings er að jafnaði
viðkvæmt og vandmeðfarið mál og
getur takmarkað athafnafrelsi
manna, höfum við ekki látið nægja
að kanna árlega viðhorf áður-
nefndra hagsmunasamtaka, heldur
höfum við einn’ig á nokkurra ára
fresti látið fara fram skoðanakönn-
un á því hjá öllum síldarsöltunar-
stöðvum landsins, hvort óskað
væri eftir breytingum á sölufyrir-
komulaginu eða hvort sölumálin
yrðu áfram í höndum SÚN. Síðast
þegar slík almenn könnun var gerð-
urðu niðurstöður þær, að allar
stöðvarnar — 52 að tölu — óskuðu
eftir óbreyttu sölufyrirkomulagi og
engar óskir hafa komið fram um
breytingar síðan.
Með tilliti til framanritaðs þykir
mér miður að hnjóðsyrðið „einok-
un“ sé notað um núverandi fyrir-
komulag á sölu- og útflutningi ís-
lenzku saltsfldarinnar. í orðabók
Menningarsjóðs er sögnin að ein-
oka m.a. skilgreind á þann hátt
að hafa „altæk einkaumráð yfir
einhveiju þannig að öðrum (sam-
keppnis)aðilum er bægt frá“. Ég
leyfi mér að fullyrða að við höfum
ekki bægt frá neinum möguleikum
í sambandi við sölutilraunir á ís-
lenzkri saltsfld.
í þessu sambandi er einnig rétt
að benda á ,að hagfræðilega skýr-
ingin á orðinu „einokun" er sú, að
aðeins einn aðili hafí rétt eða að-
stöðu til að bjóða eða selja ákveðna
vörutegund á ákveðnum markaði.
Slíka aðstöðu höfum við íslending-
ar hvergi haft á erlendum salt-
sfldarmörkuðum.
Við íslendingar höfum í fjölda
ára, þrátt fyrir offramboð og gífur-
lega harða samkeppni um hinn
takmarkaða markað, flutt út langt-
um meira af saltaðri sfld en keppi-
nautar okkar og sum árin meira
en allir keppinautamir til samans
og jafnframt náð mun hagstæðara
söluverði og söluskilmálum en þeir
miðað við tilsvarandi stærðar- og
gæðaflokka. Þennan árangur ber
að verulegu leyti að þakka þeirri
góðu samstöðu, sem hér hefir ríkt
milli allra hagsmunaaðila um sölu-
og útflutningsmál saltsfldarinnar,
svo og áratuga stanzlausri mark-
aðskönnun, tilraunastarfsemi og
vöruþróun, en á þessum sviðum
hafa íslendingar verið langt á und-
an öðmm framleiðsluþjóðum salt-
aðrar síldar.“
Til viðbótar því, sem fram kem-
ur í framangreindri blaðagrein,
telur Síldarútvegsnefnd rétt að
vekja athygli á þeirri sérstöðu salt-
síldarframleiðslunnar, að semja
verður um söluna áður en söltun
er framkvæmd hveiju sinni, enda
em kröfur hinna ýmsu kaupenda
um tegundir, verkunaraðferðir,
stærðir o.fl. mjög misjafnar, þann-
ig að af þeim sökum kemur oft
fyrir að nýta verður síld úr sama
farmi fyrir mismunandi markaði.
Af skiljanlegum ástæðum era
kaupendur á fijálsum mörkuðum
ekki fáanlegir til að gera slíka
fyrirframsamninga nema þeir hafi
tryggingu fyrir því að ekki verði
síðar boðin eða seld samskonar
síld frá sömu vertíð á viðkomandi
markað á lægra verði eða með
hagstæðari kjömm en kveðið er á
um í fyrirframsamningum.
Slíka tryggingu hefir ekki verið
hægt að gefa nema í skjóli sér-
stakra laga, samanber löggilding-
arákvæðið (útflutningsleyfaá-
kvæðið) í lögunum um Síldarút-
vegsnefnd.
Varðandi heimildarákvæiii
SÚN-laganna um einkarétt til eins
árs í senn, hefir því hvað eftir
annað verið lýst yfir af hálfu SÚN,
að vegna þess misskilnings, sem
það ákvæði hefír valdið, sé æski-
legt að fella það niður úr lögunum,
enda hefir nefndin ekki sótt um
slíkt einkaleyfi í all mörg ár og
leyft öllum, sem þess hafa óskað,
að selja saltsfld til útflutnings svo
framarlega sem söluverð sé ekki
lægra eða hagstæðara kaupendum
en kveðið er á um í fyrirframsamn-
ingum.
Jafnframt skal vakin athygli á
því að ólíklegt er að nokkur salt-
andi myndi taka þá gífurlegu
áhættu að salta eitthvað að ráði
án fyrirframsamninga. Auk þess
hefír verið bent á, að litlar líkur
væm á því að bankar myndu fást
til að veita afurðalán út á sfld, sem
söltuð yrði án fyrirframsamninga.
Minning
Snorrí Magnússon
rafvirkjameistarí
Fæddur 2. apríl 1924
Dáinn 5. nóvember 1992
Það var árið 1950 að kynni okk-
ar Snorra Magnússonar, rafvirkja,
hófust, er hann réðst til starfa á
Keflavíkurflugvelli.
Snorri byijaði að vinna á raf-
magnsverkstæðinu sem var fjöl-
mennur vinnustaður. Þar unnu hlið
við hlið íslenskir og bandarískir
rafvirkjar. Fljótlega kom í ljós að
Snorra gekk afburðavel að um-
gangast vinnufélagana og eignaðist
strax marga vini því hann var sér-
staklega léttlyndur og með spaugs-
yrði á vömm. Það má með sanni
segja að allir vildu vinna með Snor-
ra. Svo liðu árin og stofnuð var
sérstök deild til að sjá eingöngu um
flugbrautarljós vallarins svo og
stjórntæki þeirra og völdust Snorri
og undirritaður til þeirra starfa.
Eins og gengur vom veður oft vá-
lynd á Keflavíkurflugvelli og öll
útivinna var erfiðleikum háð er
unnið var á flugbrautum í návígi
við ails konar flugvélar. í því starfi
var Snorri um langt árabil. Svo liðu
árin og Snorri fór að vinna meira
inn á verkstæðinu að viðgerðum á
brautarljósum. Það er vandasamt
verk sem Snorri leysti af hendi af
mikilli vandvirkni og samviskusemi.
Snorri-var vir.nuharður við sjálfan
sig og það kom ekki til mála annað
en að skila hreinu vinnuborði að
kveldi. Eins og áður liefur komið
fram var Snorri gamansamur, hann
var einnig skoðanafastur í meira
lagi og varla nokkur leið að hnika
því. Ég man til dæmis að hann var
spurður um sínar pólitísku skoðan-
ir, þá svaraði til hann því að hann
hefði aldrei kunnað að lqósa neitt
annað en íhaldið og muni engu
breyta þar um og þar við sat. Snorri
hafði eitt hobby og þar var að halda
öllu hreinu og snyrtilegu í kring
um sig og allt varð að vera á sínum
stað í röð og reglu.
Það fór ekki hjá því að eftir að
hafa starfað saman í 35 ár að við
kynntumst allnáið. Snorri var ekki
vanur að bera tilfinningar sínar á
torg. Sumum fannst hann á stund-
um vera lokaður og jafnvel hijúfur
á yfirborðinu, en undir niðri sló
mjög viðkvæmt hjarta. Snorri unni
fjölskyldu sinni af öllu hjarta.
Vinnufélagar hans sakna sárt góðs
félaga.
Nú er komið að leiðarlokum og
margs er að minnast, en hér ætla
ég að láta staðar numið. Að lokum
vil ég votta eiginkonu hans, dætr-
um, tengdasonum, bamabömum og
systur hans mína dýpstu samúð.
Ég óska þess að hinn hæsti höfuð-
smiður himins og jarðar fylgi Snor-
ra á þeim brautum sem hann nú
hefur lagt út á.
Nikulás Sveinsson.
Nú, þegar afi minn er laus við
þjáningar og horfinn okkur, langar
mig til að kveðja hann með örfáum
orðum.
Frá því að ég fyrst man eftir
mér og til hans síðasta dags vomm
við svo nátengdir, að ég á bágt
með að sjá fyrir mér tilvemna án
hans.
Afi var alveg sérstakur, allt sem
hann gerði fyrir mig, og það var
ekki lítið, var gert af svo mikilli
góðmennsku og hlýju, að það fór
ekki milli mála hve vænt honum
þótti um mig, og það var svo sann-
arlega gagnkvæmt. Ég er lánsamur
að hafa náð þeim aldri, þar sem
ég er farinn að skilja mannkosti
hans, þótt það sé sjálfsagt ekki til
fulls, en þegar ég var lítill þótti
mér gjafmildi hans og umhyggja
sjálfsagður hlutur.
Nú þegar elsku afí minn er ekki
lengur hér veit ég að söknuður
minn verður sár og ég mun aldrei
gleyma samvistum okkar.
Einar Bragason.
Mig langar til að minnast tengda-
föður míns og vinar Snorra Kristins
Magnússonar, sem lést á heimili
sínu 5. nóv. sl. 68 ára að aldri, eft-
ir erfíðan sjúkdóm.
Hann fæddist í Hafnarfírði 2.
aprfl 1924, sonur hjónanna Sigríðar
Erlendsdóttur matreiðslukonu og
Magnúsar Snorrasonar skipstjóra.
Ungur að aldri missti Snorri föð-
ur sinn, en Magnús lést 29. júní
1938 og ólst Snorri upp hjá móður
sinni ásamt tveimur systrum. Snorri
var elstur, eldri systirin Elín Gróa
lést ung að ámm í Kaupmannahöfn
þar sem hún var að ljúka námi,
yngri systirin er Vigdís, hjúkrunar-
forstjóri Landspítalans.
Árið 1958 giftist hann Soffíu
Júlíusdóttur og eignuðust þau þijár
dætur, elsta dóttirin Elín er eigin-
kona undirritaðs og eigum við þijá
syni, Snorra, Sigurð og Magnús,
næst er Sigríður gift Einari
Traustasyni og eiga þau tvær dæt-
ur Soffíu Erlu og Vigdísi Eygló,
yngstu dótturina misstu þau mjög
unga.
Dóttir Soffíu og stjúpdóttir
Snorra er Eygló Einarsdóttir og á
hún einn son, em því bamabörnin
sex.
Mestallan sinn starfsaldur starf-
aði Snorri sem rafvirki hjá banda-
ríska hernum á Keflavíkurflugvelli.
Nýlega var honum veitt viður-
kenning fyrir 40 ára starf. Snorri
átti góða vinnufélaga og reyndust
þeir honum sérstaklega vel í veik-
indum hans og er fjölskyldan mjög
þakklát fyrir það. Betri tengdaföður
en Snorra er vart hægt að hugsa
sér og sem afi var hann alveg ein-
stakur, ávallt var það líðan barn-
anna sem hann spurði um og hvort
þau vantaði eitthvað sem afi gæti
gefið þeim. Heimili Soffíu og Snorra
er bæði fallegt og mikið fyrirmynd-
arheimili enda snyrtimennskan og
gestrisnin þeim báðum í blóð borin.
Þegar litið er til baka er margs
að minnast. Alltaf var jafn notalegt
og gaman að eiga samræður við
Snorra, hann var mjög vel heima í
málefnum lands og þjóðar, skoð-
anafastur og mikill sjálfstæðismað-
ur.
Hann sýndi starfi mínu á sjónum
mikinn áhuga og fylgdist með öllu
sem var að gerast í þeim málum.
Ég kveð vin minn Snorra með
þökk og bið Guð að blessa minningu
hans og styrkja Soffíu tengdamóður
mína og aðra ástvini.
Sigurbjörn Björnsson.