Morgunblaðið - 15.11.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. NÓVEMBER 1992
EIUFT LIFI
PRENTSVERTU
eftir Huga Ólafsson
ÍSLENDINGAR vita að minningargreinar eru ekki aðeins eitt
vinsælasta lesefni blaðanna, heldur sérstök bókmenntagrein —
Steinunn Sigurðardóttir hefur meira að segja samið heila skáld-
sögu í þeim stíl. Það vekur þó óneitanlega forvitni að til séu
erlendir menn sem hafa mikinn áhuga á slíku Iesefni. David
Koester, ungur bandarískur mannfræðingur, vinnur nú að bók,
sem fjallar að stórum hluta um minningargreinar, sem hann tel-
ur sýna söguvitund íslendinga betur en flest annað. Hann dvaldi
tvo vetur hér á landi til að kanna söguvitund okkar, en hann
hefur lengi haft sérstakan áhuga á íbúum norðurslóða.
Spjalbð viö David Koester sem kennir
mannfræði í New York, klífur eldfjöll í Síberíu
og vinnur að bók um íslenskar minningargreinar
Orðið „mannfræði" dregur
upp í hugann myndir af
hvítum mönnum meðal
fáklæddra frumbyggja í Afríku
eða á Kyrrahafseyjum, sem taldir
eru standa nær hinu upprunalega
eðli mannsins en íbúar iðnvæddu
ríkjanna. En hvernig stóð á því
að Koester kaus að rannsaka ís-
lendinga frekar en til dæmis
Búskmenn eða Pólýnesa?
„Mannfræðin hefur lengst af
fengist við svokölluð frumstæð
samfélög, en hún hefur færst
meira og meira í þá átt að rann-
saka flókin nútímasamfélög. Þeg-
ar ég fór fyrst til íslands var slíkt
ennþá litið hornauga, en nú er
það alsiða og mannfræðingar
stunda til dæmis rannsóknir í New
York.“
Mannfræðirannsóknir í
Rauða bænum
Hann segir það einnig hafa
verið í deiglunni að rannsaka þró-
un samfélaga í tímans rás, en
ekki bara að lýsa þeim. Hann
ákvað að rannsaka söguvitund
fólks sem efni í doktorsritgerð og
það lá þá beint við að rannsaka
„sögueyjuna". Þegar hingað var
komið var honum bent á að ísa-
fjörður væri heppilegur bær, þar
sem hann hefði yfir ríkri sögu að
búa: „Rauði bærinn og allt það“.
Koester dvaldi á ísafirði heilan
vetur, en hann eyddi mestum tíma
sínum árin 1984-1986 á íslandi.
Hann hafði heimsótt landið áður
til að læra tungumálið, en hann
talar lýtalausa íslensku, þó hann
segist aðeins vera farinn að ryðga
og fínnist þægilegra að tala á
ensku. Hann kenndi rússnesku í
Menntaskólanum á ísafirði og
ensku í Grunnskólanum á Bolung-
arvík, en utan kennslutíma tók
hann viðtöl við fólk og viðaði að
sér efni á bóka- og skjalasöfnum.
„Ég fann fljótlega að flestir
þeirra sem bjuggu á ísafirði voru
aðfluttir, flestir úr nágrannasveit-
unum. Flestir innfæddir ísfírðing-
ar hafa flust til Reykjavíkur,
þannig að ef ég hefði viljað ein-
beita mér að söguvitund um ísa-
fjörð, en ekki almennt, hefði verið
best fyrir mig að fara á fundi í
ísfirðingafélaginu í Reykjavík."
Dvínandi söguvitund?
En fannst ísfírðingum ekkert
skrítið að vera rannsóknarefni
mannfræðings?
Koester svarar því neitandi.
Hann var kennari og bjó í Hús-
mæðraskólanum og var því hluti
af bæjarlífínu. Fólk var upp til
hópa tilbúið að ræða við hann,
ekki síst á Elliheimilinu Hlíð, þar
sem fólk gaf sér betri tíma til að
spjalla en vinnuþrælkað fólk af
yngri kynslóðinni.
„Ég fann fljótlega að það var
takmarkaður áhugi meðal ungu
kynslóðarinnar á íslendingasög-
unum og prófessorinn minn við
Chicago-háskóla stakk upp á því
að rauði þráðurinn í doktorsrit-
gerðinni yrði þverrandi söguvit-
und íslendinga. Ég hélt hins veg-
ar og held enn að hún hafi breyst
frekar en minnkað, eða kannski
hefur hún alltaf verið í svipaðri
mynd og í dag.“
í staðinn ákvað Koester að ein-
beita sér að því að rannsaka þá
hugmynd að einstaklingurinn lifi
í sögunni af verkum sínum, sem
hann telur vera meira áberandi í
söguvitund íslendinga en annarra.
Þessi hugsun er auðvitað skýrast
orðuð í Hávamálum: „Deyr fé,
deyja frændr, en orðstír deyr al-
dregi..." en Koester segir að víða
megi finna hana í íslendingasög-
unum.
Dánarfréttir á
Norðurlöndum
í nútímanum birtist þessi hug-
mynd meðal annars í miklu fram-
boði og áhuga á ævisögum og svo
auðvitað í minningargreinum
blaðanna. Koester bar saman skrif
um söguleg efni í blöðum á ís-
landi, Danmörku og í Svíþjóð.
Hlutfallið var nokkuð svipað,
nema þegar minningargreinar
voru teknar með, þá ar hlutur
íslands miklum mun myndarlegri.
Koester segir að eina landið þar
sem hann hafí séð svipaðan fjölda
af minningargreinum í blöðum sé
í Færeyjum.
Á skrifstofu Koesters er mikið
úrval íslenskra rita, allt frá Lax-
ness til Ársrits Sambands vestfir-
skra kvenna og maður kemst fljótt
að því að hann er býsna vel að
sér um íslensk málefni og sögu.
Hann segir Arngrím lærða Jóns-
son hafa átt athyglisverðan þátt
í mannfræðisögunni, þó að fræði-
greinin hafi reyndar ekki verið til
sem slík á sextándu öld. Arngrím-
ur mótmælti lýsingum erlendra
manna á landi og þjóð, en það er
líklega einsdæmi að nokkur hafi
reynt að Ieiðrétta skrif sæfara um
fjarlægar þjóðir á þeim tíma.
Koester kannaði líka tengsl
ljóðlistar og stjórnmála, þó að það
hafi aldrei orðið meginþáttur í
rannsóknum hans, og í kosning-
unum vorið 1986 fór hann á kosn-
ingaskrifstofur allra flokkanna og
safnaði lausavísum. ,3Ég var lík-
lega eini maðurinn á ísafirði, sem
fékk að heimsækja allar kosninga-
skrifstofurnar á ísafirði.“
Koester kennir nú mannfræði
við Columbia-háskóla í New York,
en á milli anna stundar hann rann-
sóknir meðal Itelmen-fólks, sem
eru frumbyggjar Kamtsjatka-
skaga austast í Síberíu. Nú eru
aðeins 1.500 þeirra eftir og ekki
nema 25 sem tala tungumálið.
Hann segir ýmislegt líkt með ís-
landi og Kamtsjatka, sem bæði
eru eldfjallasvæði á norðlægum
slóðum og Koester hefur klifíð tvö
hæstu eldfjöllin, sem eru yfir
4.000 m há. Og það sannaðist þar
að alls staðar má fínna íslend-
inga: Koester rakst á íslenskt
grjót á safni, sem honum var sagt
að íslenskir jarðvísindamenn sem
voru þar á ferð hefðu skilið eftir.
íslendingar samhentir
Koester segist alltaf hafa haft
áhuga á norðurhjara veraldar.
Hann segist halda að hann hafi
fengið bakteríuna þegar hann var
eitt sinn á gönguskíðum í ná-
grenni heimaborgar sinnar, Bos-
ton, og kom að tjörn utan alfara-
leiða, sem hafí verið ótrúlega fal-
leg í nýfallinni mjöllinni. Hann
talar nú frönsku, þýsku, sænsku
og rússnesku fyrir utan íslensk-
una og segist þá geta lesið opin-
ber tungumál allra norðlægustu
landa heims, nema finnsku.
Ég spyr að lokum hvað honum
finnist einkenna íslendinga fyrir
utap það að þeir eru fíknir í að
lesa greinar um nýlátið fólk. Ko-
ester segir að þó að íslendingar
séu einstaklingshyggjumenn að
mörgu leyti þá séu þeir ákaflega
samhentir, til dæmis sameinist
félög iðulega til að kaupa tæki
handa sjúkrahúsum. Þessi eigin-
leiki að hugsa með hag heildarinn-
ar fyrir bijósti sé á undanhaldi í
Bandaríkjunum og hans verði lítt
vart á Kamtsjatka. Þar séu að-
stæður að mörgu leyti betri og
gróðursælli frá náttúrunnar
hendi, en þar sé mjög erfítt að
fá fólk til að vinna saman að
nokkru verkefni.
EESOG
WPH Ali lálTTTCIT AIV
rlililviLPtl UJIIJ IjIAJI
Samgönguráðuneytið og Ferðamálaráð
íslands boða til upplýsingafundar um
EES-samn[nginn og áhrif hans á ferða-
þjónustu á íslandi. Fundurinn verður hald-
inn í Borgartúni 6 fimmtudaginn 26. nóv-
ember kl. 14.00 og er opinn öllu áhuga-
fólki um ferðaþjónustu.
Samgönguráduneytid.
Ferdamálarád íslands.
Laxveiðiáin Núpá
Eyjahreppi, Snæfellsnesi,
er laus til leigu sumarið 1993.
Upplýsingar í símum 93-56622 og 93-56660.
VERÐLÆKKUN
Nýjar flísasendingar - glcesilegt úrval
Allt að 20% verðlækkun
Nýborg <%> Ármúla 23, sími 83636.
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAOASÖLUNNI
Á JÁRNBRAUTA-
STÖDINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁÐHÚSTORGI