Morgunblaðið - 18.11.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. NÓVEMBER 1992
Yíkingslækjarætt
Alfreð Flóki
Nína Björk Árnadóttir
Nýjar bækur
Bók um Alfreð Flóka
ÆVINTÝRABÓKIN um Alfreð
Flóka eftir Nínu Björk Árna-
dóttur er komin út.
í kynningu útgefanda segir:
„Alfreð Flóki á sér engan líka í
Píanótón-
leikar í
Listasafni
Islands
BELGÍSKI píanóleikarinn Jo-
han Duijck heldur tónleika í
Listasafni íslands í kvöld, mið-
vikudagskvöld 18. nóvember.
Johan Duijck er píanóleikari;
tónskáld, stjórnandi og kennari. I
heimsókn sinni til íslands að þessu
sinni kemur hann fram bæði sem
píanóleikari á tónleikunum í kvöld
og sem stjórnandi, en hann mun
stjóma Cantata Misericordium eft-
ir Benjamin Britten á tónleikum
með Hamrahlíðakómum nk.
sunnudag.
Á efnisskrá tónleikanna í kvöld
era m.a. ballaðan nr. 2 í h-moll
eftir Liszt, Prélude, Aria et Final
eftir César Franck og Novelette
op. 21 eftir Schumann. Tónleik-
amir í Listasafninu hefjast kl.
20.30 og aðgöngumiðar era seldir
við innganginn.
brother
SAUMAVELAR

VX-IOiO
• Allir nytjasaumar •
• Sjólfvirkt hnappagat •
• Loksaumur •
• Teygjanl. beinn saumur4
• Skrautsaumar •
\VerS Irá kr.18.900 stgr. (
Námskeið innifalið
^KvÖLUSTEINNhs
mg? Faxofen 14, Sími 679505
UmboSsmenn um allt lond.
VZterkurog
kJ hagkvæmur
auglýsingamióill!
íslenskri myndlistarsögu og per-
sóna hans var dregin í stærri
mynd en við íslendingar eigum að
venjast. Persónutöfrar Alfreðs
Flóka, hæfileikar hans og víðfeðm
þekking á afkimum heimsmenn-
ingarinnar urðu öllum sem kynnt-
ust honum að innblæstri. Líf hans
var eins og listaverk sem afhjúpar
jafnt fegurstu kenndimar í hugum
mannanna og órætt myrkrið sem
býr handan hversdagsleikans." Og
um hlut höfundar segir að hún
dragi upp persónulega og hispurs-
lausa mynd eftir minningum sín-
um af listamanninum, leitar fanga
í bréfum hans og frásögnum fjöl-
margra vina.
Útgefandi er Forlagið. Bókin
er 202 bls. prýdd miklum fjölda
mynda þar á meðal eru myndir
af listaverkum sem aldrei hafa
birst áður. Jón Ásgeir Hreins-
son hannaði kápu. Verð 2.080
krónur.
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Pétur Zophoníasson:
Víkingslækjarætt.
V. bd., 1991, 359 bls.
VI. bd., 1992, 357 bls.
Skuggsjá. Bókabúð Olivers
Steins sf.
Á árunum 1931-1936 samdi
Pétur Zophoníasson ættfræðingur
(d. 1946) niðjatal hjónanna Bjarna
Halldórssonar hreppstjóra og síðast
bónda á Víkingslæk í Rangárvalla-
sýslu og konu hans Guðríðar Eyj-
ólfsdóttur. Niðjatalið kom út í fjór-
um heftum á árunum 1939-1943,
en fímmta og síðasta heftið ekki
fyrr en árið 1972.
Þetta er gífurlega langt niðjatal
ef öllu væri til skila haldið, því að
hvoru tveggja er að það spannar
yfir langan tíma (Bjarni f. 1679 og
Guðríður 1688) og ættforeldramir
voru bammargir. Þau munu hafa
átt sautján böm og era ættir raktar
frá ellefu þeirra.
Niðjatal Péturs náði þó aðeins
laust fram yfír 1940 og var þó ekki
fullrakið lengra en til 1930.
Ný útgáfa á Víkingslækjarætt
hóf göngu sína árið 1983 og hafa
að þeirri útgáfu staðið Theódór
Árnason, Páll Lýðsson, Sigurður
Sigurðarson og Finnbogi Guð-
mundsson. Fyrstu tvö bindi nýju
útgáfunnar (1983 og 1985) voru
ljósritun á fyrstu þremur heftum
fýrri útgáfunnar, en með allmiklum
leiðréttingum engu að síður. Þriðja
bindið (1986) var endurskoðuð út-
gáfa á fjórða og fímmta hefti og
var þá tæmt það efni sem var í
hinum fimm heftum gömlu útgáf-
unnar.
í þremur fyrstu bindum niðjatals-
ins voru raktir ættliðir a-g (7 börn
ættforeldra), en í fjórða bindi
(1988) sem prentað var eftir endur-
skoðuðu handriti Péturs (endur-
skoðað og hreinritað af Zophoníasi,
syni höfundar) voru raktir þrír ætt-
liðir (i—1). Var þá lokið að rekja
alla ættliði riema einn, h-lið, Stefán
Bjarnason og niðja hans. Sú ætt-
rakning var geymd til seinni binda
þar sem ætlunin var að bréyta um
fyrirkomulag útgáfunnar og rekja
þann lið til ársins 1980 eða þar um
bil.
í fyrra kom út fimmta bindi
(1991) Víkingslækjarættar sem er
samið með þessum nýja hætti.
Handritsdrög (endurskoðuð) Péturs
voru notuð svo langt sem þau náðu,
en síðan bætast við fjörutíu til
fímmtíu ár og er það vitaskuld
geysimikil - aukning. Nú í haust
bættist svo við sjötta bindið. Þar
er enn haldið áfram niðjatali h-lið-
ar. Mikið mun þó vera eftir.
Allt fimmta og sjötta bindið er
niðjatal frá elsta barni Stefáns
Bjamasonar, Brynjólfi Stefánssyni,
hreppstjóra og bónda í Vestri-
Kirkjubæ, og konu hans Helgu
Jónsdóttur yfírsetukonu. Ekki er
hægt að sjá enn hversu mörg börn
Brynjólfs og Helgu vora sem ættir
eru frá, né heldur hve mörg systk-
ini Brynjólfs Stefánssonar vora. En
greinilega er þetta mikill ættbálk-
ur, því að á öftustu kápusíðu sjötta
bindis segir: „... verður að skipta
niðjum Stefáns Bjarnasonar í nokk-
ur bindi, slíkur sem vöxtur ættar-
innar hefur verið.“ Virðist mér að
yngstu niðjarnir séu tíundi liður frá
ættforeldrum.
Þetta er því vissulega mikið
niðjatal og ærið fróðlegt aflestrar.
Sérstaklega fínnst mér áhugavert
og gagnlegt hversu vel ættir maka
Pétur Zophoníasson
eru oft raktar. Þá er það kostur sem
oft skortir á í niðjatölum að oft er
vísað til annarra prentaðra niðjatala
þar sem fá má frekari vitneskju.
Eins og í fyrri bindum þessarar
útgáfu er um helmingur bókanna
niðjatal en hinn helmingur myndir
af niðjum og skylduliði þeirra. Texti
og myndir eru aðskilin og kann
sumum raunar að þykja það galli.
En skiljanlegt er að sá háttur skuli
hafður á. Útgáfa verður ódýrari og
einfaldari með því móti. Þess má
geta að myndir hafa yfirleitt prent-
ast vel, enda eru þær á góðum
pappír. í lok sjötta bindis era all-
margar leiðréttingar við fyrri bindi,
en áður voru raunar komnar tals-
vert margar leiðréttingar í 2., 3.
og 4. bindi. Ættu lesendur að muna
eftir að færa þær leiðréttingar jafn-
óðum inn í eintök sín. Nafnaskrár
eru engar enn sem komið er en
allsheijarnafnaskrá er boðuð í loka-
bindi útgáfunnar.
Útgáfa Víkingslækjarættar er
myndarlegt og lofsvert framtak
sem áhugamenn um ættvísi munu
vissulega fagna.
Steingrímur Eyfjörð
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Orðlist er ekki vel þekkt hug-
tak, en hefur verið notað yfír
þann þátt myndlistar þar sem
stafir, orð og textar eru megin-
uppistaðan í því myndmáli sem
listamenn eru að koma á fram-
færi. Þessa myndlist má oft greina
í tvo meginþætti, þ.e. annars veg-
ar þau verk þar sem stafagerð
og textar era notaðir sem hráefni
í hefðbundari uppbyggingu mynd-
verka og hins vegar verk þar sem
merking órðanna og/eða frásögn-
in ræður miklu um gildi verksins.
Síðari tegundin er öllu algengari
í raun, og oft áhöld um hvort það
sem fyrir augu ber skuli flokkast
til myndlistarinnar eða talið hluti
ritlistarinnar; gæði einstakra sýn-
inga á þessu sviði ráða miklu um
þau svör sem menn gefa við þess-
ari spurningu.
Nú stendur yfir í neðri sölum
Nýlistasfnsins sýning á teikning-
um og textaverkum Steingríms
Eyfjörðs Kristmundssonar mynd-
listarmanns. Þetta mun vera fjór-
tánda einkasýning listamannsins,
auk þess sem hann hefur tekið
þátt í fjölda samsýninga hér á
landi og erlendis og er skemmst
að minnast nokkurra verka hans
á sýningu á Kjarvalsstöðum fyrr
í haust.
Á sýningunni hér eru mest
áberandi textaverk, þar sem sam-
setningu mynda og texta á ís-
lensku, ensku eða frönsku er ætl-
að að mynda eina heild í fletinum.
Stundum gengur þetta ágætlega
upp, en miður í öðrum tilvikum.
Myndimar skiptast flestar í
nokkra flokka sem oft tengjast
sögum um hetjur fornaldar (Þið-
riki af Bern, Hervöru og Heið-
reki, Sigurði Fáfnisbana, Parsif-
al), en önnur verk eru sjálfstæð-
ari eða segja aðeins eina sögu. í
flestum verkanna er myndrænn
hluti jafn mikilvægur og textinn,
en í nokkram er textinn allsráð-
andi, og virka þau (t.d. nr. 19,
„Mynd af Guði“) sem merkingar-
fræðilegar hártoganir eða orð-
greiningarleikur fremur en mynd-
verk sem vert er að sýna opinber-
Iega.
Verkin „Horft á Parsifal" (nr.
21) og „Vadö“ (nr. 1-12) eru
skemmtilega uppsett og textí og
myndir ná oft að vinna vel saman
í einstökum hlutum þeirra og
vekja upp áhugaverðar vangavelt-
ur (t.d. nr. 1, 8 og 11). „Mátunar-
klefinn" (nr. 17) er eitt sterkasta
verk sýningarinnar; uppsetning
texta er skýr og myndræn, og ljós-
myndirnar loka ágætlega þeirri
heildarmynd, sem þama er gefín
í skyn.
Á sýningunni liggja ekki
frammi neinar upplýsngar frá
listamanninum, hvorki listi yfir
verkin (þó einn slíkur sé límdur
upp á stöpul) né hugrenningar um
viðfangsefni sýningarinnar. Slíkt
afskiptaleysi gagnvart sýningar-
gestum er óafsakanlegt á sýningu
sem þessari, svo ekki sé meira
sagt. Þeir gestir sem ekki þekkja
þær hetjusögur sem mörg verkin
vísa til fá ekkert haldreipi, og
hinir fá engar vísbendingar um
hveiju listamaðurinn telur sig
vera að leita eftir í þeim. Slíkt
þjónar hvorki hagsmunum list-
unnenda né listamannsins sjálfs
og ætti að lagfæra hið fyrsta.
Sýningu Steingríms Eyfjörðs í
neðri sölum Nýlistasafnsins við
Vatnsstíg lýkur sunnudaginn 22.
nóvember.
Safnsýningar Nýlistasafnsins
Það er eitt meginatriði sem
greinir starfsemi Nýlistasafnsins
frá hefðbundnari listasöfnum að
þeir listamenn sem eiga aðild að
safninu leggja því reglulega til
verk í því skyni að auka lista-
verkaeign þess. Með árunum hef-
ur safnið því eignast öflugt safn
verka, sem fyrst og fremst nær
yfir myndlistarþróun síðustu
tveggja áratuga. í tilefni tíu ára
afmælis Nýlistasafnsins var í
samvinnu við Listasafn íslands
haldin fróðleg sýning á verkum í
eigu safnsins, þar sem gat að líta
marga áhugaverða hluti. Ýmsir
þeirra eiga sennilega eftir að festa
sig í sessi í íslenskri listasögu til
frambúðar.
Nú býður Nýlistasafnið gestum
sínum aftur að líta á hluta þess
sem því hefur áskotnast, en á
efri hæðum safnsins standa nú
yfír sýningar á verkum í eigu
þess eftir listamennina Níels Haf-
stein og Þór Vjgfússon. Þetta er
skemmtileg nýbreytni í sýninga-
haldi staðarins, og væri óskandi
að safnið sæi sér fært að halda
áfram að sýn^ þannig verk í eigu
þess með reglulegu millibili í
framtíðinni.
Á miðhæð getur að líta bókverk
í 104 eintökum frá hendi Níelsar
Hafstein, er nefnist Úrklippur
1968-1978, sem listamaðurinn
gaf safninu við stofnun þess 1978.
Verkinu er komið fyrir á heilum
vegg, þannig að það blasir við
gestum í heild sinni, og njóta hinn-
ar fjölbreyttu forsíður og áletanir
hvers eintaks fyrir sig afar vel.
Hér er um að ræða flokka hefta
um bókmenntir, myndlist, tónlist,
kvikmyndir, umhverfi, ballet og
greinar um menningarmál, svo
eitthvað sé nefnt. Þetta eru geysi-
góðar heimildir sem hafa verið
unnar úr fjölmiðlum þess tíma,
og þó að efnið sé ekki sgnfræði
f ströngum skilningi þess orðs,
eins og listamaðurinn bendir á,
þá „gefur það furðuglögga sýn á
ákveðinn umbrotatíma í íslenzku
listalífi“.
Mikilvægi heimildaefnis af
þessu tagi á eftir að aukast með
tímanum, og þegar það er sett
upp á jafn skýran og greinargóðan
hátt og hér á sér stað nær það
að kitla bæði í senn huga ög auga;
hugann með efninu, sem er hægt
að sökkva sér í, og augað vegna
skemmtilegrar uppsetningar.
í efsta sal safnsins getur að
líta tvö verk frá 1979 eftir Þór
Vigfússon, sem bæði eru án titils,
og fást við svipaða hluti frá tveim-
ur sjónarhornum. Annað þeirra
er málverk í tólf einingum, sem
hver um sig er 90x90 sm að stærð;
þarna er að fínna frumlitina þrjá
í jafnbreiðum röndum, sem er
raðaið upp á mismunandi hátt,
annars vegar lárétt (6 einingar)
og hins vegar lóðrétt (aðrar 6 ein-
ingar). Hér er listamaðurinn að
nokkra að ljalla um á hvern hátt
má tæma möguleikana í samsetn-
ingu litanna og þau tölugildi sem
þar ráða.
Hitt verkið er í þremur víddum,
þar sem hinar sex hliðar tuttugu
og fjögurra reglulegra teninga eru
málaðar á sama hátt í frumlitum
og andstæðulitum. Fjölbreytnin
felst í úppröðun eininganna, þar
sem engar tvær snúa eins við
áhorfandanum; sjónarhornið, ljós
og skuggi verður síðan til að
skapa þarna margbreytilegt verk,
sem breytir stöðugt um svip eftir
því hvar áhorfandinn stendur.
Rannsóknir á litum, ljósi og
skuggum eru nauðsynlegur hluti
í ferlinum, sem listamenn koma
aftur og aftur, eftir því sem árin
líða; þeim verður aldrei lokið
þannig að engu sé við að bæta.
Því er gaman að sjá hér á hvern
hátt einn listamður hefur tekist á
við þetta viðfangsefni, og fróðlegt
að hugsa til þess hvernig aðrir
hafa fengist við sömu vandamál.
Safnsýningunum í efri sölum
Nýlistasafnsins við Vatnsstíg lýk-
ur sunnudaginn 22. nóvember og
ættu þeir sem hafa áhuga á að
rifja upp hvað var að gerast í lista-
lífinu á áttunda áratugnum að líta
inn fyrir þann tíma.