Morgunblaðið - 18.11.1992, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. NÓVEMBER 1992
13
Jónas Ingimundarson
Einsöngur
_________Tónlist______________
Jón Ásgeirsson
Sópransöngkonan Ingibjörg Guð-
jónsdóttir og Jónas Ingimundarson
píanóleikari stóðu fyrir ljóðatónleik-
um í Gerðubergi sl. mánudag og
fluttu söngverk eftir Hjálmar H.
Ragnarsson, Kar 0. Runólfsson,
Leonard Bemstein, Turina, Puccini
og Satie.
Tónleikamir hófust með þremur
þekkilegum sönglögum, eftir Hjálm-
ar H. Ragnarsson við texta úr Pétri
Gaut, sem Ingibjörg söng fallega og
af innileik. Þrjú lög eftir Karl 0.
Rynólfsson vom næst á efnisskránni
en það voru Den farende Svend,
Viltu fá minn vin að sjá og Síðasti
dansinn, ágæt lög, sem Ingibjörg
söng vel. Atta smálög, bamaleg og
fyrir böm, eftir Bemstein, reyna lítið
á söngröddina og færi allt eins vel
að talsyngja þau á köflum. Þama
þarf textinn að vera sérlega skýr og
túlkun hans allt eins og jafnvel frek-
ar að byggjast á látæði en söng.
Góð rödd Ingibjargar og innileg
túlkun hennar naut sín vel í fjórum
lögum eftir Turina en þó var söngur
hennar bestur í fjórum kansónum
eftir Puccini, Síðasta lagið um „dív-
una“ á L’Empire, eftir Satie, er
skemmtilegt lag og var ágætlega
sungið. Lagaflokkurinn eftir Turina
hófst á píanóeinleik, sem Jónas út-
færði af þokka en án þess þó að ná
upp þeirri spönsku sveiflu, sem Tur-
ina lék oft fallega með.
Samleikur Jónasar var allur hinn
besti og þrátt fyrir að lögin eftir
Bemstein, eigi ekki sem best við
mikla og góða rödd Ingibjargar, var
flutningur þeirra vel samvirkur og
framfærður af öryggi. Það sem helst
mætti finna að í söng Ingibjargar
er óljós myndun þeirra hljóða, sem
eru mikilvæg fyrir góðan framburð
og kemur þetta stundum fyrir hjá
þeim sem meta meira söngtónunina
en framburð textans, þó það geti vel
farið saman. Þrátt fyrir þetta er hér
á ferðinni efnileg og góð söngkona,
sem auðvitað þarf að skólast í átök-
um við listina og til þeirrar ferðar
er hún vel nestuð af kunnáttu og
hæfileikum.
Ensk kírkjutónlist
Mótettukór Hallgrímskirkju hélt
tónleika sl. sunnudag og flutti ein-
göngu enska kirkjutónlist. Stjórnandi
kórsins var að þessu sinni Bernhard
Wilkinson en orgelundirleik annaðist
Hörður Áskelsson.
Ensk kórtónlist á 16. öld og fram
undir 1630, var hvað gæði snertir
merkilegasta framlag Englendinga á
sviði tónlistar og stóð tónmennt þar
að mörgu leyti miklu framar en gerð-
ist að vera með öðrum þjóðum. Þjóð-
félagsátök er tengdust viðskilnaði
ensku kirkjunnar við þá kaþólsku og
pólitísk átök leiddu til þess að tón-
list, bæði veraldleg og þó sérstaklega
kaþólsk messutónlist, var um tíma
svo gott sem bönnuð. Þessi átök
leiddu til þess að kunnáttu í tónsmíð-
um hrakaði og þrátt fyrir að Purcell
lærði, það sem efst var á baugi á
sviði tónlistar í Frakklandi, náði hann
ekki að leggja nýjan grunn fyrir
enskt tónskáld að byggja á. Þegar
Handel kemur til Englands er hann
í raun næstum sá eini sem eitthvað
kann í tónsmíðum. Hann sjálfur var
þýskmenntaður, hafði tileinkað sér
ítalskan smekk og reyndi að bræða
úr þessum efnivið nýja enska tónlist.
Það var ekki fyrr en „herramenn"
eins og Parry, Stanford, Sullivan og
Elgar komu til sögu, á síðari hluta
19. aldar, að ensk tónlist fær nýtt
inntak og rís upp úr öskustó þeirri,
sem skarað hafði verið í allt of lengi.
Verkin á fyrri hluta tónleika Mót-
ettukórsins voru öll samin fyrir 1630
og áttu þar hlut að; William Byrd,
með Beata viscera og Laudibus in
Sanctis Dominum, flóttamaðurinn
Peter Philips, en eftir hann var sung-
ið 0 beatum et sacrosanctum diem,
Orlando Gibbons, sem átti hér tvö
verk, 0 clap your hands og Hosanna
to the Son of David og mardrigal-
snillingurinn Thomas Weelkes, með
Gloria in exelsis, allt frábærir tón-
smiðir og voru verk þeirra mjög vel
flutt af Mótettukómum undir röggs-
amri stjórn Bernards Wilkinsons. Á
seinni hluta tónleikanna var sögunni
snúið við og þá sungið verk eftir
„endurreisnarmanninn“ Charles
Williers Stanford (1862—1924), Be-
ati quorum via, einfalt og stílhreint
Bernhard Wilkinson
verk og síðan fallegur Lofsöngur
eftir Samuel Sebastian Wesley, með
smá innskoti eftir William H. Harris,
sem var eina nútímatónskáldið á
þessum tónleikum. Þá var aftur horf-
ið til baka, eða til 17. aldar, með
verkum eftir John Blow og nemanda
hans Henry Purcell. Salvator mundi,
eftir Blow er fallegt verk en söngur
kórsins reis hæst í Hear my prayer,
Jehova, quam multi sunt hostes og
0 all ye people, eftir Purcell.
í Jehova sungu Sverrir Guðmunds-
son og Ingólfur Helgason einsöng
og í nokkrum lögunum lék Hörður
Askelsson með á „litla“ orgel kirkj-
unnar. í heild var flutningurinn góð-
ur. Hljómur kórsins var þéttur og
verkin mjög vel æfð, þar sem saman
fóru töluverð tilþrif og hrynföst út-
færsla, er minnti á enskan kórsöng
eins og hann er bestur, í útfærslu
verka eins og eftir Byrd og Gibbons,
þar sem alvara og trúarlotning ræður
ríkjum, í leikandi tónbálki eftir Weel-
kes og djörfu tónferli hjá Purcell, sem
á stundum var sakaður um léttúð,
eins og heyra mátti á köflum í síð-
ast verkinu 0 all ye people. Öllu
þessi skilaði kórinn mjög vel, svo og
tærum klassisk-rómantískum tón-
bálkinum hjá Standford og Wesley
og er Mótettúkórinn sannarlega í
góðu formi til að fagna nýja orgelinu
á viðeigandi hátt.
MEÐAL ANNARRA ORÐA
Um skrifandi rithöf-
unda — og óskrifandi
eftir Njörð P.
Njarðvík
í júlíhefti tímaritsins Heims-
myndar birtist viðtal við Einar
Kárason, sem þá hafði nýlega lát-
ið af formennsku í Rithöfunda-
sambandi íslands, og er hann
ófeiminn við að hlaða lofí á sjálfan
sig og nánustu vini sína fyrir for-
ystuhæfileika, og gera lítið úr
öðrum. Ég ætla ekki að gera þetta
að deiluefni, enda er mér málið
of skylt. Af þessu tilefni vil ég
aðeins segja tvennt. Þegar meta
á forystu einhvers í stéttarfélagi,
þá verður það einungis gert með
því móti að kanna stöðu félagsins
og félagsmanna við upphaf og
viðskilnað hvers forystumanns.
Og það ættu menn ekki að reyna
að gera sjálfir, heldur láta öðrum
það eftir.
Það er hins vegar annað atriði
í viðtalinu við Einar Kárason, sem
óhjákvæmilegt er að taka til nokk-
urrar umræðu, og það er kenning
hans um skrifandi rithöfunda og
óskrifandi, kenning sem hann seg-
ir að vísu ættaða frá öðrum, en
gerir að sinni. í henni birtist nefni-
lega ótæpilegur hroki og kynlegur
vanskilningur á eðli stéttarfélags
og bókmennta.
Alvöruhöfundar og dúllarar
Þessi kenning er ekki ný af
nálinni. Hún hefur lengi heyrst
kyijuð af rithöfundi, sem er
þekktur af öðru en hógværð.
Kenningin er í stuttu máli á þá
leið, að þeir sem gegna ekki öðr-
um störfum en ritstörfum, þeir
sem eru „atvinnuhöfundar", séu
hinir raunverulegu rithöfundar,
alvöruhöfundar, og þeim eigi
stéttarfélagið að sinna sérstak-
lega. Aðrir séu að leika sér af
vanefnum og því eins konar „dúll-
arar“ og þá náttúrulega óskrif-
andi. Þessu fylgir sú viðbót, að í
hópi „atvinnuhöfunda" séu svo
fáeinir höfundar, sem eru „að
skapa þær bókmenntir sem máli
skipta“, að eigin áliti auðvitað,
eins konar snillingar sem telja sig
„allri þjóð yfir“ eins og stendur í
Sólarljóðum í dæmisögunni um
ofmetnað.
Sá hængur er á þessari kenn-
ingu, að hún dæmir úr leik eða í
dúllaraflokkinn marga helstu höf-
unda heimsins, svo sem Saul
Bellow, Nabukov, Asturias,
Neruda, Seferis svo að einungis
séu nefndir örfáir nóbelsverð-
launahöfundar sem koma upp í
hugann. Snorri Hjartarson var þá
óskrifandi þar til hann komst á
eftirlaun og Hannes Pétursson
þangað til hann hætti störfum hjá
Menningarsjóðnum sáluga. Einar
Kárason var á hálfum launum sem
formaður Rithöfundasambandsins
(starf sem í tíð tveggja fyrstu
formanna var ólaunað) og hefur
þá væntanlega talist hálfskrifandi
síðustu fjögur árin.
Því má ekki gleyma, að margir
höfundar velja vísvitandi þann
kost að gegna öðru starfi með
ritstörfum, af því að þeir vilja
ekki verða háðir því að þurfa að
birta of mikið af ótta við að það
komi niður á gæðum verka þeirra.
Sumir „atvinnuhöfundar" mættu
nefnilega hugleiða, að kannski
gerðu þeir íslenskum bókmennt-
um meira gagn með því að skrifa
minna og betur.
Og svo ber líka að hafa í huga
að margir „atvinnuhöfundar“ eru
hlaðnir öðrum störfum en ritstörf-
um, þótt ekki séu það föst störf,
heldur íhlaupastörf, svo sem próf-
arkalestur og margt fleira. Og
ennfremur, að margir höfundar,
sem gegna föstu starfi, eru svo
afkastamiklir rithöfundar, að þeir
hljóta að teljast atvinnuhöfundar.
Tvenns konar hlutverk
Stéttarfélag sinnir ekki bara
útvöldum snillingum. Það er þvert
á móti eðli stéttarfélags að gæta
hagsmuna allarar stéttarinnar,
allra sem hafa sams konar hags-
muna að gæta, hvort sem þeir eru
snillingar í starfí sínu, miðlungs-
menn eða jafnvel skussar. Og
stéttarfélag rithöfunda gegnir
tvenns konar hlutverki: að gæta
sæmdarréttar höfunda (að verk
þeirra séu ekki afbökuð eða lítilsv-
irt) og fjárhagsnytja. Bókmenntir
eru upphaflega hugverk sem
breytast í verslunarvöru við út-
gáfu, og höfundar útgefínna bóka
eiga allir sams konar hagsmuna
að gæta, þótt í mismiklum mæli
kunni að vera. Snillingamir eru
svo fáir (ekki síst að eigin mati),
að þáttur þeirra í bókaútgáfu er
of b'till til þess að þeir geti haft
einhver áhrif á fjárhagsafkomu
skálda. Ég hef aldrei farið leynt
með þá skoðun mína, að allir rit-
höfundar ættu heima í sama stétt-
arfélagi. Því barðist ég fyrir því
á sínum tíma, að Rithöfundasam-
bandið tæki fræðibókahöfundum
opnum örmum, en beið ósigur.
„Snillingunum“ tókst að koma í
veg fyrir það, og það varð íslensk-
um rithöfundum til mikils tjóns.
Þá varð til félagið Hagþenkir, sem
síðan hefur seilst eftir ýmsu því
sem Rithöfundasamband íslands
hafði áunnið sér með harðri bar-
áttu. Ef allir íslenskir rithöfundar
væm saman í einu stéttarfélagi,
þá stæðu þeir miklu sterkari and-
spænis viðsemjendum sínum. Því
tel ég mjög brýnt, að leitað sé
eftir sameiningu Rithöfundasam-
bandsins og Hagþenkis.
Eðli bókmennta
Kenning Einars Kárasonar
gleymir þar að auki eðli bók-
menntanna og tilgangi. Það er
ekki tilgangur bókmennta, að Ein-
ar Kárason og fleiri geti lifað af
þvi að skrifa léttvægar afþreying-
arbækur. Sá sem semur bók-
menntir í alvöru, er ekki að hugsa
um sölugengi bóka sinna. Hann
skrifar af innri þörf fyrir að tjá
lífsskynjun sína í þeirri trú að
hann hafí eitthvað að segja, sem
aðrir geti ekki sagt á sama hátt.
Lesandi með bók í hendi spyr
ekki að því, hvort höfundur henn-
ar geri ekkert annað en að skrifa.
Hann svarar þeirri spumingu ein-
faldlega með lestri sínum, hvort
honum þykir bókin góð, hvort
hann hafi ánægju af henni, hvort
hún veiti honum með einhveijum
hætti nýja sýn. „Ekki verður spurt
hversu lengi var ort, heldur hversu
vel,“ sagði Grímur Thomsen, sem
var náttúrlega í flokki hinna
óskrifandi. Hafa verður í huga,
að rithöfundur er ekki launaður
eins og handverksmaður. Hann
hefur ekki tímakaup. Hann þiggur
laun af árangri vinnu sinnar.
Hann leyfir útgefanda afnot af
hugverki sínu og veit ekkert hvað
hann fær fyrir það. Það er háð
sölugengi. En sölugengið segir
ekkert um gæði verksins. Þess
vegna þykir sumum rithöfundum
betra að vera ekki of háður sölu-
genginu og kjósa sér það erfíða
hlutverk að gegna tveimur störf-
um.
Höfundur er rithöfundur og dós-
ent í íslenskum bókmenntum við
Háskóla íslands.
(U, FLISAR
1 k:lv
Pffna mn\ ruiiLuu

iTl I I I I
ittttí
Stórhöfða 17, vjð Gullinbrú,
sími 67 48 44
820 FERMETRAR
Til sölu er nýtt, vandað iðnaðarhúsnæði.
Húsnæðið er nú tilbúið til afhendingar.
Áhvílandi eru hagstæð langtímalán til
15 ára, afborgunarlaus í 2 ár.
Söluverð 26,9 millj. Útborgun 4,9 millj.
Nánari upplýsingar í síma 812300.
25% AFSIÁTTUR
af peysum í dag, miðvikudag
tískuverslun,
Kringlunni, sími 33300.