Morgunblaðið - 24.11.1992, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. NÓVEMBER 1992
37. ÞING ALÞYÐUSAMBANDS ISLANDS A AKUREYRI
Samvinna innan samtakanna
Morgunblaðið/Rúnar Þór
Frá setningu 37. þings Alþýðusambands íslands á Akureyri í gær.
Asmundur Stefánsson forseti ASI
sjaldan jafngóð og síðustu ár
ÁSMUNDUR Stefánsson, forseti Alþýðusambands íslands, sagði við
Jietningu 37. þings sambandsins í gær að samvinna við gerð samn-
inga innan samtakanna hefði sjaldan verið jafn góð og undanfarin
ár og Alþýðusambandið hefði þess vegna, þrátt fyrir erfiða tíma,
ráðið miklu um atburðarásina í efnahagsmálum. Heildarsamtökin og
einstök félög hafi lagt áherslu á að treysta samskiptin innan hreyfing-
arinnar og hún hefði tekið frumkvæði í þjóðmálaumræðunni, slegið
slgaldborg um velferðarkerfið og mótað efnahagsmálin. Hreyfing-
unni hafi ótvírætt miðað í rétta átt á þessum fjórum árum frá því
síðasta þmg var haldið.
Markmið að treysta
stöðu lágtekjufólks
Ásmundur fór yfír nokkur lykil-
atriði varðandi styrk hreyfíngarinn-
ar og nefndi trúverðugan og traust-
an málstað, innra starf sem tryggi
að ekki verði skil milli hópa eða
tengsl rofni milli forustu og al-
rriennra félagsmanna og í þriðja lagi
að starfíð sé á hveijum tíma lagað
að kröfum tímans. „Frá upphafí
hefur málstaður verkalýðshreyfíng-
arinnar verið sá sami; að bæta kjör-
in og auka réttindin. Kaupmáttur
launanna er auðvitað þungamiðja
allra samninga en hveiju sinni er
markmiðið að treysta stöðu lág-
tekjufólks. Áherslur hljóta alltaf að
endurspegla aðstæður. Stundum eru
sóknarfæri. Stundum eru samtökin
í vamarstöðu. Meginmarkmiðin
verða alltaf að vera á oddinum.
Félagsmenn verða að geta treyst
því að þau týnist ekki og atvinnurek-
endum og stjómvöldum að vera ljóst
að þeim sé fylgt stöðugt af þunga.
Kaupmáttur á hveijum tíma endur-
speglar efnahagsástandið og árang-
ur hreyfíngarinnar kemur því skýr-
ast fram í þeim félagslegu umbótum
sem orðið hafa. Atvinnuleysistrygg-
ingar, veikindaréttur, orlof og lífeyr-
isréttur endurspegla mikilvæga
áfanga í kjarabaráttunni. Á rúmum
áratug samsvara félagsleg atriði
10-12% tilviðbótar við hækkun tax-
takaups. Ég vil spyija ykkur hér:
Hver talar um þetta? Hvar er þetta
umræðuefni í þjóðfélaginu? Félags-
legu réttindin hafa búið fólki ör-
yggi. Þau hafa breytt þjóðfélaginu.
Einmitt á þessu sviði hefur staða
lágtekjpfólks verið í fyrirrúmi. Mál-
staðurinn er ekki bara kjör og rétt-
indi í þröngum skilningi. Atvinnu-
ástand, atvinnuuppbygging, al-
menna skólakerfíð, starfsmenntun,
verkaskipting og staða kynjanna,
aðstaða til frístundaiðju og orlofs-
dvalar. Allt em þetta atriði sem
verkalýðshreyfingin hefur látið sig
skipta.“
Hreyfingin trú málstaðnum
Ásmundur sagði það sitt mat að
fólk teldi að hreyfíngin hefði verið
trú sínum málstað. Kröfugerðin
hefði á hveijum tima verið í sam-
ræmi við markmiðin og málflutning-
urinn vel rökstuddur og samfelldur.
Hann gerði síðan skipulag samtak-
anna að umræðuefni og sagði að
það kallaði á tillitsemi, þar sem
hvert félag hefði fortakslausan
ákvörðunarrétt um eigin mál og
nauðsyn sé að ná nær samhljóða
niðurstöðum um mál til að hægt sé
að fylgja þeim eftir af nægum
þunga. Þó að aukin miðstýring
kunni að auðvelda og flýta fyrir
ákvarðanatöku þá megi ekki gleyma
að valddreifíngin hafí mikla kosti,
því fara þurfí út til félaganna og
skýra málið þar og vinna því fylgi.
Það sé einmitt þetta lýðræðislega
starf verkalýðshreyfíngarinnar sem
gefí henni styrk gagnvart stjóm-
völdum. Beinu samskiptin við fé-
lagsmenn eigi að efla, því það sé
eina leiðin til að tryggja að fólk og
forysta séu samferða. Einnig þurfi
að koma sjónarmiðum á framfæri í
fjölmiðlum af styrk og efni sem
ekki henti þar með eigin útgáfu
ýmiss konar sem hreyfingin hafí á
sinni hendi.
Forsendan til þess að geta rætt
skipulag sé að ekki sé girt fyrir
réttinn til að bindast samtökum. „í
Félagssáttmála Evrópu er félaga-
frelsi tryggt. Stjómvöldum er for-
boðið að leggja stein í götu fólks
sem vill mynda samtök. Rétturinn
til að mynda samtök er meðal mikil-
vægustu lýðréttinda. Þegar verka-
lýðshreyfíngin steig fyrstu spor sín
hér á landi mætti henni þung and-
staða atvinnurekenda og flestra
ráðamanna. í mörgum tilfellum voru
félög stofnuð en innan skamms
Ásmundur Stefánsson, forseti
ASÍ.
brotin á bak aftur. Atvinnurekendur
komust víða upp með það að virða
samtökin að vettugi og gátu haldið
hluta fólks utan samtakanna. Samn-
ingar stéttarfélaga um að félags-
mennirnir skyldu hafa forgang til
vinnu ruddu síðar veginn fyrir þau.
Þar með var tryggt að atvinnurek-
endur gætu ekki sniðgengið félags-
menn stéttarfélaga. Með því var
lagður grunnur að varanlegu og
öflugu starfi stéttarfélaga. Án þessa
ákvæðis yrði starfsemin erfið. For-
gangsréttarákvæðið er lífæð hreyf-
ingarinnar. í okkar fámenna dreifða
landi er ákvæðið nauðsyn.
Forgangsrétturinn
lífæð samtakanna
Það er athyglisvert að það er
ekki sótt að forgangsréttinum innan
frá, það eru ekki félagsmenn sem
kvarta, og atvinnurekendur hafa
ekki sett fram kröfur í kjarasamn-
ingum um breytingar. I íslensku
samfélagi hefur verið sátt um fyrir-
komulagið. Það blasir hins vegar
við að þeir sem af pólitískum vilja
veikja verkalýðshreyfínguna og
styrkja stöðu atvinnurekenda taka
þeim athugasemdum sem berast
erlendis frá fegins hendi. Þeir vilja
gjaman að ýtt verði undir það að
atvinnurekendum gefist tækifæri til
þess að halda starfsfólki utan stétt-
arfélaga að hluta, helst öllu. Hvað
viljum við góðir félagar ganga langt
í því að veija þau félagskerfi okk-
ar, sem tók áratugi að byggja upp?
Því verðum við að svara nú. Það
reynir á stoðimar í verkalýðshreyf-
ingunni. Þar megum við ekki bresta.
Við verðuip að standa einhuga
gegn því að forgangsréttarákvæðin
verði eyðilögð. Við eigum hins vegar
að laga framkvæmdina sem best
að þeim athugasemdum sem fram
hafa komið. Þannig eigum við að
opna forgangsréttinn gagnvart öll-
um þeim sem búsettir em í öðmm
byggðarlögum. Markmið forgangs-
réttarins er að veija verkalýðsfélög-
in, ekki að hindra einstaklinga í því
að ráða að ráða sig til starfa þar
sem þeir kjósa. Ég tel einnig að það
eigi að verða almenn regla að for-
gangsrétti sé ekki beitt gagnvart
einstaklingi sem af einhveijum
ástæðum kýs að standa utan fé-
lags, enda greiði hann þjónustu-
gjald, þ.e. félagsgjald, til félagsins
og hlíti ákvörðunum þess, t.d. ef til
vinnudeilna kemur.
Baráttan fyrir því að halda for-
gangsréttinum er stærsta skipu-
lagsmál hreyfingarinnar. Þar verð-
um við að standa fast á okkar en
jafnframt rýmka framkvæmdina
þannig að hún afmarkist við hið
upphaflega markmið að tryggja fé-
lagsmenn gegn því að atvinnurek-
endur misbeiti aðstöðu sinni. Upp-
haflega var það ekki markmiðið með
forgangsréttarákvæðinu að tryggja
ákveðnum hópi fólks forgang til
starfa umfram aðra. Verði for-
gangsréttinum beitt staðbundið er
honum í reynd beitt gegn okkur
sjálfum."
Hvað á að ganga langt í
afskiptum af þjóðmálum?
Ásmundur gerði síðan landbúnað-
armálin að umtalsefni og sagði að
hreyfingin hefði verið virk í að endu-
skipuleggja þau á síðustu tveimur
árum. Þau hefðu í lengri tíma verið
í hnút og stjómmálamenn hefðu
ekki megnað að sætta ólík sjónar-
mið og ná niðurstöðu. Sér fínndist
það talandi dæmi um framtak hreyf-
ingarinnar og burði til að fínna ás-
ættanlegar lausnir að aðild hennar
varð til þess að lausn fékkst. Fram-
leiðsla sé nú afmörkuð við innlands-
markað, neytendum tryggt lægra
verð, spamaði náð fyrir ríkissjóð og
bændum tryggðar bætur vegna
framleiðslusamdráttar.
„Það er alltaf umdeilt hversu
langt skuli gengið í afskiptum af
þjóðmálum. Við getum aldrei stigið
yfír markalínuna og yfírtekið land-
stjómina. Við höfum sjaldan vald
til endanlegra ákvarðana þegar
beinni samningsgerð sleppir. Valdið
er stjómvalda. Við getum hins veg-
ar veitt ákvörðunum þeirra aðhald
og haft með frumkvæði okkar áhrif
á það hvemig ákvarðanir þeir taka.
Sem Iqósendur ákveðum við á
hveijum tíma hveijir komast í valda-
stöðu. Við þau stjómvöld verðum
við að búa hvernig sem okkur líkar
við þau. Undan samskiptum verður
ekki vikist. Þau samskipti hljóta af
eðlilegum ástæðum að vera blanda
af góðu og illu.
Á liðnu tímabili höfum við ítrekað
veitt sterkt aðhald. Við höfum stöð'v-
að verðhækkanir og við höfum
hindrað félagslegan niðurskurð.
Reynslan sýnir að þegar á það reyn-
ir hefur aðhald okkar verið öflugra
en aðhald stjómarandstöðu á hveij-
um tíma. Á sama hátt og við höf-
um, þegar aðstæður hafa gert það
kleift, knúið fram úrbætur og fé-
lagslegar framfarir, höfum við þeg-
ar þannig hefur blásið varið fyrri
ávinninga. í þessu efni hefur verka-
lýðshreyfingin verið málstað sínum
trú. Við höfum ekki hvikað frá því
grundvallarsjónarmiði að öll berum
við ábyrgð hvert á öðru.
Þegar vandi steðjar að í efna-
hagslífínu eigum við alltaf tvo kosti.
Við getum staðið hjá og beðið að-
gerða stjómvalda og við getum tek-
ið fmmkvæði og reynt að hafa áhrif.
Með því að standa hjá höldum
við ef til vill samviskunni hreinni.
Við bemm ekki ábyrgð og við getum
talað höstuglega til þeirra vondu
manna sem em vondir við fólkið.
Sú aðferð getur veitt aðhald en satt
að segja er spuming hve mikið það
er því mennirnir vondu vita að þeir
verða skammaðir nánast hvað sem
þeir gera.
Ekki okkar pakki
Þess vegna er það mín skoðun
að oftast sé heppilegra að reyna að
hafa áhrif. Það getur þýtt að við
verðum meðsek, ábyrg fyrir óþægi-
legum aðgerðum. En ef við skýmm
okkar áherslur vel fyrir félagsmönn-
um okkar eiga afskiptin að geta
verið efninu til góðs og samtökunum
til styrktar. Við verðum hins vegar
alltaf að setja okkur skýrar línur
og megum aldrei ganga of langt í
því að axla ábyrgð. Þó ákveðin at-
riði í efnahagsðgerðum stjómvalda
nú séu sótt í hugmyndabanka okkar
vantar mikið á að heildarmyndin sé
sú sem við hefðum kosið. Sá pakki
er því ekki okkar pakki. Þó ríkis-
stjómin hafí ákveðið að hverfa frá
hugmyndum um stórgengisfellingu
og skerðingu félagslegra réttinda í
samningum vantar mikið á að tekið
sé rétt á málum. Gengið er fellt,
það er óljóst með fjármagnstekju-
skatt, hátekjuskatturinn skilar sára-
litlum fiárhæðum, framkvæmd
skatteftirlits er óviss. Þetta em því
ekki þær tekjujöfnunaraðgerðir sem
við hefðum kosið.
Um efnahagsaðgerðimar nú mun
ég fialla í kjaramálaumræðunni á
morgun og ætla því ekki að segja
mikið um þær hér. Ég vil samt
leggja áherslu á að ég tel, að þó
við höfum ekki ráðið niðurstöðunni,
hafí verið rétt að ganga til viðræðna
og freista þess að hafa áhrif. í mín-
um huga er það ekki vafamál að
félagsmenn okkar gera tilkall til
þess að við komum sjónarmiðum
okkar á framfæri og reynum að
hafa áhrif.
Fyrir okkur er meginmálið að
auka jöfnuð í þjóðfélaginu og veija
stöðu láglaunafólks. Við gemm til-
kall til þess að dregið verði úr at-
vinnuleysi. Atvinnuleysi er alvarlegt
og vaxandi og við hljótum að krefi-
ast aðgerða. Atvinnuleysi er alvar-
Ieg meinsemd sem ekki má festa
rætur í íslensku samfélagi. Baráttan
gegn atvinnuleysi hefur alltaf verið
þungamiðjan í starfi okkar og eins
og ástand er nú hlýtur það baráttu-
mál að hafa forgang umfram allt
annað."
<
I
í
í
í
í
K
i
í
i
(
(
(
i
í
\