Morgunblaðið - 25.11.1992, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 25. NÓVEMBER 1992
EB fækkar
skipunum
SAMKOMULAG náðist á fundi
sjávarútvegsráðherra Evrópu-
bandalagsins, EB, í Brussel á
mánudag um aðgerðir til að
draga úr sókn í þverrandi fisk-
stofna í lögsögu aðildarríkjanna.
Er stefnt að því að skera niður
flotann um 15-20% og minnka
sókn með öðrum hætti. Áætlað
er að fækka togskipum um allt
að 15% og öðrum skipum um
allt að 20% nema smábátum og
skipum, sem stunda veiðar á
grunnslóð. Þá var einnig sam-
þykkt, að allt að 45% af sam-
drættinum mætti vera fólgið í
öðrum aðgerðum en fækkun
skipa, til dæmis með ákvörðun
um fjölda sóknardaga.
Leitað í kaup-
skipum
HERSKIP vestrænna ríkja, frá
aðildarríkjum Atlantshafs-
bandalagsins, NATO, og Vest-
ur-Evrópusambandsins, WEU,
sem framfylgja hafnbanni Sam-
einuðu þjóðanna á júgóslav-
nesku lýðveldin, stöðvuðu í gær
þijú kaupskip í Adríahafi en
einu þeirra var fljótlega leyft
að halda áfram ferðinni. Var
verið að kanna farm hinna
tveggja þegar síðast fréttist.
Hafa alls sex skip verið stöðvuð
síðan á sunnudag en með hafn-
banninu er verið að reyna að
herða á viðskiptabanninu á
Serbíu, einkum hvað varðar ol-
íuflutninga þangað.
Nicu Ceaus-
escu sleppt
NICU Ceausescu, syni Nikolai
Ceausescu, fyrrum einræðis-
herra Rúmeníu, var sleppt úr
fangelsi í gær af heilsufarsá-
stæðum. Nicu, sem skipaður
hafði verið sem arftaki föður
síns, er sagður mjög alvarlega
veikur. Þjáist hann af skorpulif-
ur á háu stigi. Ion Iliescu, for-
seti Rúmeníu, sagði hann eiga
mjög skammt eftir ólifað. Kom
tilkynningin um að honum hefði
verið sleppt flestum á óvart,
jafnvel bróður hans Valentin.
„Mér var skýrt frá því fyrir
hálftíma að hann væri nú fijáls
ferða sinna,“ sagði Valentin við
Reuters-fréttastofuna í gær.
Nicu er 41 árs gamall og hefur
setið í fangelsi síðan föður hans
var steypt af stóli árið 1989.
Flugskeyta-
árás á skip SÞ
FLUGSKEYTI var skotið í gær
á flutningaskip á vegum Sam-
einuðu þjóðanna sem var á leið-
inni til hafnar í Mogadishu, höf-
uðborg Sómálíu, með matvæli
handa sveltandi fólki. „Það lenti
á einum klefa áhafnarinnar og
nokkrum eldi en engan sakaði,“
sagði Max Baussan, embættis-
maður Sameinuðu þjóðanna í
Nairobi. Talsmaður samtakanna
í Róm sagði að tveimur flug-
skeytum til viðbótar hefði verið
skotið að skipinu en þau hefðu
lent í sjónum.
Fimm bjargað
en sjö saknað
FIMM mönnum var bjargað en
sjö er saknað eftir að danskt
skip sökk úti af Norðvestur-
Spáni í gær. Var veður slæmt
á þessum slóðum og illt í sjó en
þó var ekki um neitt aftakaveð-
ur að ræða. Er ekki enn vitað
hvað slysinu olli en að björguna-
starfínu stóðu áhafnir á hol-
lensku herskipi, bresku flug-
móðurskipi og franskri flugvél.
Hét skipið Charm og skipveijar
sex Danir og sex Filippseyingar.
Bandarísk sjónvarpsstöð segir hættu á geislavirkum leka frá flaki Komsomolets
Norðmenn segja ekkert nýtt
hafa komið fram í málinu
NORSK stjórnvöld sögðu í gær að engin hætta stafaði af geisla-
virkni frá sovéska kafbátnum Komsomolets, sem sökk fyrir utan
strendur Norður-Noregs, suður af Bjarnarey, árið 1989. Var þetta
gert í kjölfar þess að bandaríska sjónvarpsstöðin ABC sagði í frétt-
um sínum á mánudag, að sovéskir vísindamenn teldu hættu á að
mikið magn geislavirks plútoníums myndi leka úr flakinu. Norskir
stjórnarerindrekar segja það vera illskiljanlegt, hvers vegna um-
ræður um Komsomolets blossi nú upp að nýju, þar sem ekkert
nýtt hafi komið fram í málinu, frá því að það var síðast til um-
ræðu, um svipað leyti í fyrra.
í fréttum ABC var haft eftir
Nikolai Nosov, rússneskum kaf-
bátahönnuði, sem stjómaði leið-
angri, sem kannaði flak Komsomo-
lets að fundist hefðu ummerki þess
að cesium 137 væri byijað að leka
úr því. Þetta segja Norðmenn vera
í samræmi við niðurstöður kann-
ana þeirra sjálfra, sem gerðar voru
1991. Nosov og fleiri menn, sem
vitnað var til sögðu hins vegar
hættu á að plútoníum færi brátt
að leka úr flakinu. „Á næsta ári
er síðasta tækifærið að gera eitt-
hvað í málinu en þar á eftir verður
ástandið hrikalegt. Plútoníum mun
komast út í hafið og berast út um
all,“ var til að mynda haft eftir
Tengiz Borisov, sem kynntur var
sem einn af verkfræðingum rússn-
eska flotans.
Að sögn ABC hafa rússneskir
og bandarískir visindamenn ákveð-
ið að vinna saman að tillögum um
hvað hægt sé að gera varðandi
kafbátinn. Meðal þeirra kosta, sem
ræddi væru, væri að innsigla flak-
ið, lyfta því frá hafsbotni, sem
myndi kosta um tvo milljarða
Bandaríkjadollara, eða þá að
bjarga kjamaflaugum bátsins ein-
vörðungu.
Þess má geta að í maí á þessu
ári lýsti Evrópubandalagið því yfír,
að það væri reiðubúið að taka þátt
í fjármögnun björgunaraðgerða á
flakinu, vegna ótta um stórkostlegt
umhverfísslys. I júlí komst hins
vegar rússnesk sérfræðinganefnd,
að þeirri niðurstöðu, sem skýrt var
frá í dagblaðinu Isvestija, að
hættuminnst væri að láta flakið
liggja áfram óhreyft.
Engin geislavirkni í fiski
„Við höfum engar vísbendingar
fundið um geislavirkni í físki,“
sagði Helga Hemes, talsmaður
norska utanríkisráðuneytisins, í
gær. Hún sagði einnig að Norð-
menn teldu ekki æskilegt að reyna
að lyfta flaki Komsomolets. Norsk-
ar bráðabirgðakannanir benda til
að hættuminnst sé að leyfa flakinu
að tærast í sundur þar sem það
er. Þá myndu hin geislavirku efni
smám saman leka í hafíð. Flakið
liggur á 1.685 metra dýpi og segja
Norðmenn lítið sjávarlíf vera á svo
miklu dýpi. Talið er að um borð í
kafbátnum séu 10-12 kíló af plúto-
níumi. Sendiráð Noregs ætla á
næstunni að leggja mikla áherslu
á að slá á allan ótta um að fiski-
stofnar í Noreg séu í hættu. Þá
hefur norska utanríkisráðuneytið,
beðið norska sendiráðið í Moskvu,
Rússneskur kafbátur af Mike-gerð, sömu tegundar og sá, sem sökk
við Bjarnarey.

Svalbarði

í apríl 1989 kom upp eldur í kjarnorkukafbátnum Kosmolets suður af Bjarnar- ey á milli Noregs og Sval-
barða. Báturínn sökk og ? E
með honum 42 úr áhöfn. l G
Geislavirka efnið cesium Its U
137 lekur nú úr bátnum. R
að setja sig í samband við rúss-
nesk stjómvöld, til að fá þeirra
mat á þessum yfirlýsingum.
Svekktir vegna
„hræðsiuherferðar11
Norsk stjómvöld em furðu lostin
yfír því að nú virðist sem ný
hræðsluherferð gegn Komsomo-
lets, sé að hefjast. Fyrst með frétt-
um ABC á mánudag og svo í frétt-
um allra helstu alþjóðlegra frétta-
stofa í gær. Telja Norðmenn núver-
andi fréttir mjög svipaðar þeim,
sem voru í umræðunni í september
í fyrra, og áttu rætur sínar að rekja
til yfirlýsinga frá óháðum rúss-
neskum sérfræðingum, en ekki
þarlendra stjórnvalda. Þá segjast
menn vera svekktir á því að þær
yfírlýsingar, sem nú sé verið að
gefa út, stingi algjörlega í stúf við
niðurstöður rússneskra og norskra
sérfræðinga, sem kannað hafa
málið.
Knut Gussgard, forstöðumaður
geislavarna norska ríkisins, sagði
að menn bæru að hafa hugfast í
þessu sambandi, að mörg tonn af
plútoníumi hefðu borist út í and-
rúmsloftið í kjölfar kjamorku-
sprengjutilrauna síðustu áratuga.
Hefði stór hluti þess endað í höfum
Jeltsín forseti treystir stöðu sína í Rússlandi
Samkomulag við harð-
línuöfl á þingi í augsýn?
Moskvu. Reuter.
BORÍS N. Jeltsín Rússlandsforseti krafðist þess í gær að andstæðing-
ar ríkisstj ómarinnar legðu af stanslausar árásir á hana og gert
yrði pólitískt vopnahlé. „Það er orðið æ Ijósara að Rússland þarf á
hléi að halda, menn verða að láta af þessum gersamlega marklausu
stjórnmáladeilum," hafði /tar-TASS-fréttastofan eftir forsetanum á
fundi með leiðtogum sjálfstjórnarhéraða Rússlands. Margt þykir
benda til að Jeltsín og nokkrir af helstu andstæðingum umbótastjórn-
ar hans í Æðsta ráðinu séu að ná samkomulagi.
Leiðtogar héraðanna lýstu fyrir hægari einkavæðingar. Margir af
skömmu yfir stuðningi við forset-
ann sem gert er ráð fyrir að mæti
harðri andstöðu afturhalds- og þjóð-
emisafla meðal gamalla kommún-
ista á fulltrúaþingi landsins er kem-
ur saman í byijun desember. Full-
trúaþingið kemur að jafnaði saman
tvisvar á ári en hefur æðsta löggjaf-
arvald. Það kýs úr eigin röðum
minna þing, Æðsta ráðið, er situr
allt árið.
í dagblaðinu Kommersant í gær
var sagt að stjóm umbótasinnans
Jegors Gajdars forsætisráðherra
hefði samið um málamiðlun við
sterkustu fylkingu Æðsta ráðsins.
Er um að ræða hóp hægfara og í
mörgum tilvikum afturhaldsamra
þingmanna er nefnist Borgarasam-
bandið og berst fyrir sjónarmiðum
helstu iðnfyrirtækjanna. Talsmenn
þeirra krefjast aukinna styrkja og
öflugustu andstæðingum Jeltsíns
hafa skipað sér í raðir hópsins.
Helsti frammámaður hans er
Arkadí Volskí, áhrifamaður í stór-
iðnaði og margir forstjórar fyrir
risastórum iðnaðarsamsteypum,
sem flestar eru í reynd gjaldþrota,
eru í forystunni.
Kommersant sagði stjómina m.a.
hafa komið til móts við hópinn með
því að ákveða að beitt yrði meiri
miðstýringu af hálfu ríkisvaldsins
við umskiptin í átt til markaðsbú-
skapar. Blaðið sagði að með þessum
tilslökunum hefði Gajdar mjög
styrkt stöðu sína. Enn er óljóst
hvort Jeltsín verður við kröfum um
að skipta um menn í ríkisstjóm og
skipa menn, hliðholla Borgarasam-
bandinu, í staðinn. Talið hefur verið
líklegt að Gajdar yrði hrakinn úr
embætti á fulltrúaþinginu.
Orðrómur hefur verið á kreiki
um að Jeltsín hygðist beita róttæk-
um aðferðum ef fulltrúaþingið neit-
aði að framlengja sérstök, tíma-
bundin völd sem hann hefur til að
skipa menn í ríkisstjóm og stjórna
með tilskipunum, jafnvel þótt þær
stangist á við stjómarskrána. Ekki
hefur tekist að leysa ágreining um
nýja stjómarskrá og er því notast
við nokkuð endurbætta gerð frá
tímum Sovétstjómarinnar. Æðsta
ráðið samþykkti fyrir nokkrum dög-
um lög þar sem það tekur sér æðstu
völd til að skipa ráðherra en óljóst
er hvort nægur meirihluti er fyrir
þeim á fulltrúaþinginu. Helsti and-
stæðingur Jeltsíns og Gajdars í
Æðsta ráðinu hefur verið Rúslan
Khasbúlatov þingforseti. í miklu
viðtali, sem birtist í blaðinu Nezaví-
símaja Gazeta í gær, var hann harð-
orður, sagði stjómina hafa steypt
landinu í efnahagslega glötun og
ætla að leysa málin með því að
hrifsa til sín aukin völd. í gær gaf
hann þó í skyn að hægt yrði að ná
samkomulagi um að framlengja
völd Jeltsíns út árið 1993 gegn því
að Jeltsín samþykkti aukin völd
Æðsta ráðsins.
heimsins. „Við teljum geislavirkni
frá . kafbátnum ekki ógna fiski-
stofnum," sagði hann. Mesta hætt-
an fælist í að reyna að lyfta flak-
inu en þá gæti svo farið að kjam-
orkuofn bátsins færi í gang að
nýju eða þá að kjamorkuflaugar
þær, sem um borð væru, spryngju.
Og jafnvel þó kjarnaofninn færi í
gang þá væri hann einungis 1%
af stærð kjamaofnsins í Tjernobyl-
kjarnorkuverinu, þar sem mesta
kjarnorkuslys sögunnar varð 1986.
Hernaðarleyndarmál um borð?
Norskir vísindamenn, sem
norska dagblaðið Aftenposten bar
málið undir í gær vora einróma
þeirrar skoðunar að ekkert nýtt
hefði komið fram í - málinu sem
breytti því mati þeirra, að best
væri að láta Komsomolets í friði.
Stjórnmálaskýrendur í Noregi
velta nú vöngum yfír því, hvers
vegna kafbáturinn, sé allt í einu
til umræðu á ný og telja helstu
skýringamar vera fégræðgi eða
þá að mikilvæg hemaðarleyndar-
mál, leynist um borð í flakinu.
Kafbáturinn var af Mike-gerð og
sá eini sinnar tegundar innan þeirr-
ar gerðar. Telja sumir hemaðarsér-
fræðingar að tilraunabúnaður hafi
verið um borð í Komsomoiets eða
þá minni háþróaður tilrauna-árás-
arkafbátur, sem hafí átt að geta
siglt á miklu dýpi á miklum hraða
algjörlega hljóðlaust.
Norsk stjómvöld óttast helst að
allt umtalið í kringum geislavirkn-
ina muni hafa neikvæð áhrif á
útflutning norskra sjávarafurða.
Það versta, sem menn telja geta
gerst í því sambandi, væri ef mál-
ið yrði tengt þeirri slæmu auglýs-
ingu, sem Norðmenn hafa fengið
í Bandaríkjunum, vegna ákvörðun-
arinnar, um að hefja hrefnuveiðar
að nýju.
Bretar ólm-
ir í gæludýr
London. Reuter.
DÝRÓLMIR Bretar verja
meira fé í gæludýrafóður en
te, kaffi eða ost, að því er
fram kom í nýrri rannsókn.
Þar kom fram, að Bretar gefa
gæludýrum sínum meira sæl-
kerafæði en nokkru sinni fýrr -
þrátt fyrir tveggja ára samdrátt
í efnahagslífinu og mesta at-
vinnuleysi frá 1987.
„Svo virðist sem fólk sé fúst
að veija fé sínu í gæludýr þó
að það sé kreppa," sagði í niður-
stöðum könnunarinnar, sem
neyslurannsóknarhópurinn
Mintel stóð fyrir. Mintel sagði,
að búist væri við að sala á gælu-
dýrafóðri á þessu ári næmi um
1,26 milljörðum sterlingspunda
(um 112 milljörðum ÍSK).