Morgunblaðið - 26.11.1992, Page 10
10
MÖRGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1992
Bragðgott brennivín
Bókmenntir
Súsanna Svavarsdóttir
Tíminn og tárið
Höfundur: Ottar Guðmundsson
Útgefandi: Forlagið
„Ég er hraustur, ég er veikur/ég
er hryggur, glaður þó;/ég er óhrædd-
ur, ég er smeykur,/ég er snauður,
ríkur nóg,“ orti Kristján Fjallaskáld
í kvæði sínu „Delerium tremens eða
veritas in vino“. í þessu erindi, ásamt
þremur öðrum lýsir hann vel þeirri
andlegu kröm sem alkóhólistar lifa
við.
í þessari bók sinni fer Óttar Guð-
mundsson vítt og brejtt, þegar hann
skoðar umgengni íslendinga við
áfengi frá upphafi byggðar hér.
'Hann þræðir frásögnina í gegnum
goðsagnir, íslendingasögur, bók-
menntimar, skráðar upplýsingar,
bæði íslenskar og erlendar, kristna
siðfræði (auk þess sem hann gerir
grein fyrir afstöðu annarra trúar-
bragða til áfengis) og gerir grein
fyrir þeim breytingum á hugarfari
sem hafa orðið, hvað áfengi varðar,
á þessari öld.
Við fyrstu sýn, gæti þetta virst
ótrúlegur grautur; þunnt lap undir
þykkri skán, en svo er aldeilis ekki.
Efninu er mjög skipulega raðað upp
og Óttar gerir grein fyrir þeirri tvö-
földu afstöðu sem alla tíð hefur ríkt
til áfengis. Eins og menn vita, er
víman ljúf og notaleg þegar áfengis
er neytt í hófi, en áfengi hefur tvö
andlit. Þessi andlit koma vel fram í
drykkjukvæðum íslenskra skálda og
í bókinni er sægur af þeim. Þó eru
kvæðin sett inn í svo nákvæmu sam-
hengi við textann að þau verða aldr-
ei yfirþyrmandi. Óttar rekur í stuttu
máli ævi tveggja skálda, þeirra Sig-
urðar Breiðíjörð og Kristjáns Fjalla-
skálds, auk þess sem hann lýsir síð-
ustu dögum Jónasar Hallgrímssonar
Óttar Guðmundsson
og gerir grein fyrir afneitun þjóðar-
innar á því að þessir menn voru fár-
veikir alkóhólistar — sem kemur þó
berlega fram í kvæðum þeirra sjálfra.
Það sem þeir reyndu að segja þjóð-
inni, var ekki hlustað á.
Bókin er mjög faglega unnin. Það
er ljóst að fræðimaður er að verki,
en hann fellur aldrei í þá giyfju að
fræða á þurrpumpulegan hátt, heldur
er frásögnin svo lifandi og bráð-
skemmtileg með ótal sögum og til-
vitnunum í raunverulega atburði og
raunverulegt fólk, að prédikunar-
tónninn er víðsíjarri. Saga Islendinga
og áfengis er rakin hlutlaust, þótt
hún sé á köflum mjög áhrifarík, eink-
um og sér í lagi þegar Óttar segir
frá ástandinu hér á 18. og 19. öld;
tímum niðurlægingar og ófara. Og
hann spyr hversu mikið ástandið
hafí verið áfenginu að kenna, en
reynir ekki að dæma það sjálfur.
Fordómaleysið sem einkennir bók-
ina, hvort sem um alkóhólisma eða
Tónlistarstarf og helgihald
Aðventa í Skál-
holtsprestakalli
í Skálholtsprestakalli eru fjórar kirkjur: Bræðratungukirkja, Hauka-
dalskirkja, Torfastaðakirkja og Skálholtskirkja. Söfnuður á sókn
að þeim öllum. Bræðratungukirkja varð áttræð á síðasta nýárs-
degi, Haukadalskirkja er 150 ára um þessar mundir, Torfastaða-
kirkja verður 100 ára næsta nýársdag og Skálholtskirkja þrítug á
sumri komanda. Af svo góðu tilefni sæmir að halda hátíð. Og hátíð-
in hefst nú með fyrsta sunnudegi í aðventu og mun standa í allan
vetur, fram á sumar.
Raunar má segja að innganga
til hátíðarinnar sé þegar hafin, því
að prófastur Árnessprófastsdæmis,
séra Tómas Guðmundsson, vísiter-
aði í Bræðratungu síðasta sunnu-
dag gamla kirkjuársins við hátíða-
messu.
Fyrsti sunnudagur í aðventu
29. nóvember: Hátíðin hefst í
Skálholtskirkju kl. 13.30. Þá verður
flutt Kantata J.S. Bach nr. 61:
„Nun komm, der Heiden Heiland".
Hátíðamessa hefst kl. 14. Þá verð-
ur Kantatan endurflutt í messunni
með líkum hætti og tíðkaðist á
dögum Bach.
Flytjendur Kantötunnar verða
Bach-sveitin í Skálholti, Kammer-
kór Skálholtskirkju og söngvararn-
ir Ema Guðmundsdóttir og Guð-
laugur Viktorsson. Stjómandi verð-
ur Hilmar Öm Agnarsson.
Laugardagur 5. desember:
Aðventutónleikar verða í Skálholts-
kirkju kl. 21. Margrét Bóasdóttir
og Chalumeaux tríóið flytja ís-
lenska og erlenda tónlist fyrir sópr-
anrödd og hljóðfæri úr klarinettu-
fjölskyldunni. Sama kvöld verður
aðventufagnaður hestamanna á
prestsetrinu, eins og áður var boð-
að.
Sunnudagur 6. desember:
Messa í Skálholtskirkju kl. 11, en
hátíðamessa í Haukadalskirkju kl.
13.30 í tilefni af 150 ára afmæli
kirkjunnar. Séra Jónas Gíslason
vígslubiskup prédikar, en Bamakór
Skálholtsprestakalls syngur.
Samkoma verður á Hótel Geysi
kl. 15. Þar flytur dr. Gunnar Karls-
son prófessor erindi og Margrét
Bóasdóttir syngur einsöng.
Laugardagur 12. desember:
Aðventutónleikar í Skálholtskirkju
kl. 15. Flutt verða aðventu- og jóla-
lög í búningi A. Örvalls og .D.
Willocks. Fiytjendur verða Bama-
kór Skálholtsprestakalls, Skál-
holtskór og Kór Menntaskólans á
Laugarvatni. Einsöngvari er Hauk-
ur Haraldsson. Undirleik annast
Örn Falkner. Stjómandi er Hilmar
Öm Agnarsson. Dr. Björn Björns-
son prófessor flytur hugvekju.
Sunnudagur 13. desember:
Messa í Skálholti kl. 11. Messa og
aðventusöngvar á Torfastöðum kl.
14.
Miðvikudagur 16. desember:
Helgileikur í Skálholtskirkju kl. 16.
Bamakór safnaðanna og börn úr
skólunum í Reykholti flytja.
Fimmtudagur 17. desember:
Kvöldvaka og opið hús á prestsetri
fyrir sveitunga og vini kl. 20.30.
Þar verður flutt aðventutónlist,
sungið, lesið og fleira.
Laugardagur 19. desember:
Aðventusamkoma í Skálholti með
barokktónlist kl. 15. Flutt verða
Kóralforspil eftir J.S. Bach, Fant-
asía fyrir óbó og orgel eftir J.L.
Krebs og Jólakantata eftir Vincent
Lubeck í þýðingu Rúnars Einars-
sonar. Flytjendur: Peter Tompkjns,
Hallveig Rúnarsdóttir, Hilmar Öm
Agnarsson og fleiri. Dr. Þorkell
Helgason prófessor flytur hug-
vekju.
Sunnudagur 20. desember:
Messa í Skálholtskirkju.
ofstækisfulla bindindismennsku er
að ræða, gerir frásögnina trúverð-
uga. í bókinni er þvílíkur mýgrútur
af upplýsingum, án þess að einhver
sé dæmdur, að hana ætti að kenna
í skóla. Það er allt í þessari bók sem
við þurfum að vita um áfengi, hóf-
drykkju, alkóhólisma til að skilja um
hvað málið snýst án þess að setja
upp vamargarða. Það er ekki verið
að skrifa á hluta eins né neins. Óttar
lýsir þrá alkóhólistans eftir vímunni,
og rekur ferli það sem gerir unað
vímunnar að stöðugt meiri kvöl og
hvemig hann missir smám saman
stjóm á neyslunni, þar til kvölin er
orðin svo óbærileg að alkóhólistinn
er farinn að sækja í vímu, þótt hann
viti að hún veitir aðeins stundarfró;
algleymi, tímaleysi eitt augnablik.
Hlutur fjölskyldunnar fær sinn stað
í bókinni og Óttar lýsir því hvemig
fjölskyldan tekur þátt í því að alkóhó-
listinni aðhefst ekkert til að koma
sér til mannsæmandi lífs. Fræðslan
er sett fram af fleygum penna og
ákaflega skemmtilegum sögumanni,
sem hefur ótrúlega yfirsýn og gott
næmi á bókmenntir og sögu þjóðar-
innar og er óbrigðull í skilningi sínum
á því gangverki manneskjunnar sem
kaljar á sjálfseyðingu.
Ég hef lesið ótal bækur um alkó-
hólisma, en enga eins fræðandi,
skemmtilega og vel skrifaða og
„Tímann og tárið.“ Hvergi er þó
hvikað frá fagmennskunni og frá-
gangur bókarinnar er mjög vandað-
ur, bæði hvað varðar uppsetningu,
málfar og stfl. Hér er á ferðinni veru-
lega bragðgott brennivín, sem án efa
á eftir að vekja margan manninn
(konuna) upp af dvala og velta því
fyrir sér hvemig hann (hún) um-
gengst áfengi, því eins og Óttar seg-
ir í bókinni og vitnar þar í gamalt
japanskt máltæki: „í fyrstu fær
maðurinn sér sjúss, síðan fær sjúss-
inn sér sjúss og að lokum fær sjúss-
inn sér mann.“ Alkóhólið hefur nefni-
iega tvö andlit — og ekki bara gagn-
vart sumum.
Stefán Gunnarsson og Kári Gíslason
og Krítons.
hlutverkum Sókratesar
Frá Stúdentaleikhúsinu
Frumsýning á „Kríton“,
samræðu Platóns
Stúdentaleikhúsið frumsýnir„Kríton“, samræðu Platons, föstu-
daginn 27. nóvember á Galdraloftinu, Hafnarstræti 9. Sýningin
hefst kl. 20.30. Leikstjóri er Þorgeir Tryggvason sem einnig
hefur búið samræðuna til flutnings.
„Kríton" gerist í fangaklefa í annarri borg, en Sókrates vill
Sókratesar, sem árið 399 f.Kr.
var ákærður fyrir guðleysi og fyr-
ir að spilla æskulýð Aþenuborgar.
Hann var dæmdur til dauða. Að
krossfestingu Krists undanskil-
inni eru réttarhald og aftaka
Sókratesar frægasta réttarmorð
mannkynssögunnar, segir í frétta-
tilkynningu.
Krítón, vinur heimspekingsins,
heimsækir hann. Og viðræður
þeirra eru efni verksins. Kríton
vill koma Sókratesi í öruggt skjól
ekki flana að neinu, heldur rök-
ræðir um hvort réttara sé að brjót-
ast út eða láta yfir sig ganga það
óréttlæti sem í vændum er. Hér
er því að ferðinni dramatík og
heimspeki upp á líf og dauða.
Með hlutverk Sókratesar og
Krítons fara Stefán Gunnarsson
og Kári Gíslason. Ólafur Páll
Jónsson, heimspekinemi, mun
flytja stutt ávarp og leggja út af
efni samræðunnar að sýningu lok-
inni.
Independent um „Ég er meistarinn“
Gagnrýnir þýðingu verksins
BRESKA dagblaðið The Inde-
pendent birti fimmtudaginn 19.
nóvember leikdóm um sviðsetn-
ingu leikritsins „Ég er meistar-
inn“ eftir Hrafnhildi Guðmunds-
dóttur Hagalín í tengslum við
norrænu listahátíðina í Lundún-
Gagnrýnandanum þykir
á atriði í lokasenunni þegar Helga
eyðileggur á sér aðra höndina í
þann mund sem fyrsta hljómleika-
tilboðið berst. En þegar öllu er á
botninn hvolft er þetta leikrit gam-
aldags þvæla og einlægt í þeirri
blekkingu að það sé mikil list.“
Leikstjóri sviðsetningarinnar í
Lundúnum er Þórunn Sigurðardótt-
ir og þýðandi Anna Yates.
um.
uppfærslan langdregin og leiðin-
leg og telur skýringuna þá að
eitthvað hafi farið úrskeiðis við
þýðingu verksins á ensku.
Orðrétt segir í' dómnum: „Eins
og leikritið er þýtt er oft ógjörning-
ur að segja fram textann á fleiri
en einn vegu. Þegar meistarinn lýs-
ir því yfir að Helga og Tom (ungir
elskendur og hæfileikaríkir gítar-
leikarar) séu „tvíburasálir" bætir
hann við: „Relationships like this
don’t grow on trees and it would
be odd if they did“. Texti eins og
þessi hittir ekki í mark - og það
myndi vera skrýtið ef svo væri. Og
ekki heldur: „Publicity is the King-
dom, the Power and the Glory,
Amen,“ athugasemd sem hljómar
alls ekki eðlilega á ensku.
Leikritið fjallar um tilfinninga-
þrungið samband þriggja persóna,
snýst einkum um Helgu (Steinunn
Ólína Þorsteinsdóttir), sem spáð er
miklum frama á listabrautinni og
er nú bitbein afbrýðisams kærasta
(Baltasar Kormákur Samper) og
meistarans (Gunnar Hafsteinn Ejg'-
ólfsson), ráðríks kennara síns. Ó,
hvílík pína að keppa að fullkomnun.
Þegar hún var tíu ára, að því er
virðist, hóf meistarinn kennslu-
stundina með því að segja henni
að móðir hennar hefði dáið og skip-
aði henni þurrlega að leika á gítar-
inn: „Og þú lékst betur en nokkru
sinni fyrr.“ Hollywood, eins og hún
var í gamla daga, hefði ekki gert
betur en þetta, svo ekki sé minnst
Sigrún Eldjárn
Tryggvi Ólafsson Þórarinn Eldjárn
Nýjar bækur
Barnaljóðabækur
LJÓÐABÓKIN Heimskringla eft-
ir Þórarin Eldjárn er komin út.
Sigrún Eldjárn myndskreytir.
I kynningu útgefanda segir: „Hér
er ungum lesendum boðið inn í
kynjaveröld ljóða og mynda sem
systkinin Þórarinn og Sigrún tö-
fram fram á síðumar. I ljóðum
Þórarins er Heimskringla heimsk
og ringluð kind og Grýla vermir
stóla í Hamrahlíðarskóla. í fyrra
kom út bókin Óðfluga þar sem Þór-
arinn og Sigrún lögðu saman hæfí-
leika sína. Heimskringla er ekki
síður forvitnileg og furðuleg.“
Þórarinn Eldjárn á hlut að nýrri
barnabók sem heitir Litarím.
Tryggvi Ólafsson gerði myndirnar
en Þórarinn orti vísur um litina.
Myndir Tryggva fara víða því að
Litarrím kemur samtímis út í Dan-
mörku á vegum Forlagsins Brond-
um með texta eftir Peter Poulsen.
í bókinni lýsa þeir Tryggvi og
Þórarinn öllum frumlitunum í
myndum og kveðskap segir í kynn-
ingu útgefanda. „Hér fá lítil böm
lykil að undraveröld litanna og
hnyttnar vísur auðvelda þeim að
festa sér litina í minni.“
Útgefandi bókanna er Forlagið.
Þær eru prentaðar í Hong Kong.
Heimskringla er 34 bls. og Litarím