Morgunblaðið - 26.11.1992, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1992
seei H3gM3V0M ..3£ fllJDAQiJTMMrHI (UUAJ.aM'JjLlOM
Orð eru öldugjálfur
Bókmenntir
Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
Þórunn Valdimarsdóttir: Júlía
Skáldsaga, 202 bls. Forlagið,
1992.
Ég ét hugmyndir, fyrst ég er
hér komin tek ég þig að mér, púsla
sögu þinni saman úr upptökum þar
sem þú ert enn sjáanleg og heyran-
leg. Þú leysist ekki upp, heldur
fellur á sérstakan stað, eins og
fornt laufblað sem varð að stein-
gervingi, égbreyti þér í stein. (25)
Sú sem étur hugmyndir er
Ágústa, forritari að atvinnu, og
sagan sem hún hyggst púsla sam-
an er saga Júlíu, ungrar svartrar
konu sem hlotið hefur óhugnanleg-
an dauðdaga. Sögusvið þessarar
bókar er allur heimurinn og geim-
urinn eftir ótilgreint margar aldir.
Tölvutæknin allsráðandi, hægt er
að forrita nánast allt sem hugurinn
girnist. Tölvuskjáir um öll híbýli
sýna, sé þess óskað, hugsanir,
drauma og tilfinningar viðkom-
andi. Yfir öllu gýn hið vakandi
auga upptökuvélarinnar sem festir
líf á filmu. Farartækin eru flaugar
sem bera fólk heimshornanna á
milli á örskotsstundu. Þetta er
framtíðin en í þessari sögu skiptir
fortíðin mestu máli. Ekki einungis
fortíð Júlíu, sem geymir lykilinn
að dauða hennar, heldur fortíð alls
mannkyns, þá ekki síst sú fortíð
sem skráð er á spjöld sögunnar
hvort heldur er í formi sagnfræði
eða skáldskapar.
Það er erfitt að gleyma því að
Þórunn er sagnfræðingur og fáir
sagnfræðingar, íslenskir, hafa kaf-
að jafn djúpt eftir sálarlífi geng-
inna persóna og Þórunn gerði í bók
sinni um Snorra á Húsafelli (1989).
í sögunni um Júlíu er Þórunn fijáls
af föstum atburðarramma sagn-
fræðinnar en sagan er engu að
síður áleitið efni. „Lífið sjálft er
besta söguefnið," segir Ágústa eitt
sinn og önnur sögupersóna kemst
svo að orði þegar talið berst að
pyntingum: Sannleikurinn „er
áhrifameiri en fantasían ef maður
minnir sig á að viðbjóðurinn gerð-
ist í alvöru“. (87) Ágústa er í þessu
tilfelli í hlutverki sagnfræðingsins,
hún unni sér ekki hvíldar fyrr en
hún finnur orsökina að dauða Júlíu
og til þess þarf hún að kynna sér
heimildir um líf hennar. Þá vitn-
eskju er að finna í endalausum
upptökum hins alsjáandi auga.
Ágústa getur því kannað hvað
Júlía aðhafðist, um hvað hún tal-
aði, hveija hún elskaði og hveija
hún lenti upp á kant við. Þar gegna
mikilvægu hlutverki þau: Emil,
Lena, drengurinn Jesús og Stark-
aður, japani að útliti með íslenska
þúfnafætur enda „af ótrúlega
hreinum íslenskum uppruna“. Það
er í Starkaði sem draumur allra
sagnfræðinga rætist. Hann heldur
matarboð þar sem gestir eru upp-
vaktar persónur frá mismunandi
öldum, brúar þannig tíma og rúm.
Meðal gesta eru Björn Breiðvík-
ingakappi, tvær venjulegar Maríur
frá ísrael, Darwin og ítalska
kynbomban Cicciolina.
Júlía og vinir hennar verða æ
nánari Ágústu og hún lætur sér
ekki nægja að lýsa sögunni á hlut-
lausan hátt. Aftur og aftur grípur
hún inn í söguna og leggur út af
því sem hún -hefur uppgötvað og
spáir í framvinduna. Þessar hug-
leiðingar Ágústu, sem eru afmark-
aðar með skástrikuðum texta,
ramma aðalsöguna inn og ijúfa
hana á stundum. Hugsanir Ágústu
þrengja sér einnig inn í sjálfa sög-
una án þess þær séu markaðar
með leturbreytingu. Oftar en ekki
sér sögumaður (sem hlýtur að vera
Ágústa) inn í huga persóna sinna,
þekkir þeirra innstu hugsanir. Auk
þess er oft að finna lýsingar eða
vangaveltur sem ekki geta verið
annars en sögumanns: Fólkið bind-
ur saman staði, borgin er eitt stórt
óreglulegt net sem fólkið spinnur
stöðugt hvern dag. Gatan er fót-
leggur í ósýnilegum iðandi net-
sokkabuxum. Bara punktarnir í
netinu sjást. (55-56.)
Hin skástrikaða frásögn Ágústu
gegnir ekki síst því hlutverki að
hleypa spennu í framvinduna, hún
er spæjarinn í leit að lausn á morð-
gátu. Saga Ágústu er í nútíð, hún
segir frá atburðunum jafnóðum og
þeir gerast. Þannig skapast óvissa
og spenna líkt og í góðum spennu-
sögum og enginn getur séð fyrir
hinn óvænta endi.
Ágústa, Júlía, Starkaður, Emil
og Lena eiga það sameiginlegt að
hugsun þeirra er ekki tamin og
þar af leiðandi tilheyra_ þau ekki
hinum þæga fjölda, Á þessum
framtíðartíma gefst fólki nefnilega
kostur á því að láta temja í sér
geðið og lifa upp frá því átaka-
lausu lífi en „tamningin sviptir
mann möguleikunum á því að
skynja". (42) Mikil áhersla er á
það í sögunni að þeir ótömdu eru
þeir sem skapa, skynja lífið, finna
nýjar leiðir, upp-lifa. Þeir taka
ekki öllu sem gefnu, efast, rann-
saka og draga ályktanir. Ótemj-
urnar taka áhættu með því að vera
öðruvísi og því fylgir einatt kvöl
Þórunn Valdimarsdóttir
en „sönn vellíðan vex upp úr kvöl“.
Það má því lesa þessa sögu sem
harða ádeilu á líf sem líður átaka-
lítið áfram í doðadái vanans. Með
hjálp listarinnar getum við lært
að skynja á nýjan leik og einnig
með því að anda að okkur gufum
sögunnar, fá inrisýn í líf fólks sem
ekki var merkt hinu venjulega.
Þannig getum við skilið okkur sjálf.
Eitt af stefum bókarinnar er að
sköpunarverkið búi allt í mann-
inum og hann sé í raun ekkert
annað en viðbrögð við samsöfnuð-
um upplýsingum. Það má svo leika
sér að þeirri hugsun að þessar
upplýsingar eru einmitt viðfangs-
efni sagnfræðinga allra tíma og
ekki síður rithöfunda og skálda.
Tilfinningar persóna speglast
vel í stílnum. Stundum er hann
ruddafenginn; ágengar og mis-
kunnarlausar lýsingar þá ráðandi,
stundum æstur fullur einhverri
ótaminni græðgi. Oftar en ekki er
þó ljóðrænan ráðandi: Stígur
krossspor viðgeðslegan mann svo
13
-gloð- að -finna-af honum lyKtma,
svo næmur er í kvöld hennar dýrs-
legi sans. (56) Stíllinn er oft mynd-
ríkur og orðmargur með afbrigðum
og Þórunn er ófeimin við að setja
gömul og gegn orð í nýtt sam-
hengi eða búa til ný orð; goðsagna-
fangari, lífsviðhaldslimur, útbulla,
hljóðlandslag og konur beiða í bul-
landi kvenleika, svo einhver dæmi
séu nefnd.
í Júlíu eru ótal margir þræðir
sem bjóða upp á frekari vefnað.
Til dæmis úir allt og grúir af slöng-
um í textanum, mikið er vitnað í
goðsögur, málverk eftir Hlerony-
mus Bosch (brot úr því er á bók-
arkápu) gegnir veigamiklu hlut-
verki og þá ekki síður fórnarat-
hafnir Azteka. Mikið er um alls
kyns táknmál sem auðvelt er að
týna sér í. Reyndar er ekki laust
við að ég hafi Þórunni stundum
grunaða um að vera með því að
egna gildru fyrir þann lesanda sem
stoltur telur sig hafa fundið spenn-
andi rannsóknarverkefni líkt og
Ágústa þegar hún finnur Júlíu
myrta. Því er ekki ólíklegt að eftir
miklar vangaveltur átti lesandinn
sig á því að hann er einungis leik-
soppur textans! Líklega fer honum
þó eins og Ágústu, efnið er of
spennandi til þess að móðgast og
henda því frá sér. Kannski rennur
líka upp fyrir honum að hann er
enginn herra nútíðarinnar sem
hefur alla þræði í hendi sér. í and-
rúmslofti þessarar bókar leikur sú
vitneskja að við séum mun meira
skilgreind af því liðna en við áttum
okkur á, því orð eru öldugjálfur í
munni, þau bergmála í hauskúpu
mannkyns og hljóma í sífellu út
um munna. (95)
Það er margt heillandi í þessari
sögu og fátt sem minnir á að þetta
er fyrsta skáldsaga höfundar. Ég
tek undir með Ágústu sem segir í
upphafi bókar: Ég dett ofan í
dijúga samveru. DjöfuII kætir
þetta mig! (10)
▲ ▲
ATHUGIÐ: GLÆSILEGUR
MYNDALISTI FÆST I
VERSLUN OKKAR Á KR. 200,-.
LAMPAR
ÚR KOPAR
VANDAÐIR
HANDUNNIR
INDVERSKIR
LAMPAR ÚR
KOPAR Á
FRÁBÆRU VERÐI.
VERÐ FRÁ KR. 4.800,- TIL
KR. 8.900,- (ÁN SKERMA).
...
- '
v-
Vtt, rJB-nA • ‘
habitat
CM
LAUGAVEGI 13
SÍMI (91) 625870
FALLEGIR
MÁN - FÖS KL. 10.00 - 18.00
LAUGARDAGA KL. 10.00 - 16.00
^Qnæg bílastæði