Morgunblaðið - 28.11.1992, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1992
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1992
29
JMtogmifrlfifrtfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakiö.
Aðgerðir gegn
atvinnuleysi
Iályktun um atvinnumál lýsir Al-
þýðusambandsþingið áhyggjum
yfír alvarlegu atvinnuástandi og
telur það forgangsefni verkalýðs-
hreyfíngarinnar að vinna bug á
þeirri neyð sem þjakar þúsundir
launafólks. í ályktuninni segir að
atvinnuleysi sé orðið svo alvarlegt
og langvarandi að eyðing byggðar
liggi við. Nýkjörinn forseti ASÍ,
Benedikt Davíðsson, segir að höf-
uðverkefnið á næstunni verði efling
atvinnulífsins til að vinna gegn
vaxandi atvinnuleysi.
Undir það skal tekið að eitt
helzta verkefni næstu mánaða hlýt-
ur að vera baráttan við atvinnuleys-
ið, en það kallar fyrst og fremst á
stöðugleika í efnahagsmálum og
styrkingu á rekstrargrundvelli at-
vinnufyrirtækjanna. íslendingar
horfast nú í augu við áframhald-
andi efnahagssamdrátt, fyrst og
fremst vegna niðurskurðar afla-
heimilda. A þessu hefur verið ríkur
skilningur aðila vinnumarkaðarins
í þeim viðræðum sem fram hafa
farið síðustu vikumar og voru und-
anfari efnahagsaðgerða ríkisstjóm-
arinnar.
Meginþunginn í viðræðum for-
ustu ASI, VSÍ, ríkis og sveitarfé-
laga snerist um það að létta kostn-
aði af atvinnulífinu í því skyni að
treysta rekstrargrundvöll fyrir-
tækjanna. Óhjákvæmileg afleiðing
þessa eru auknar byrðar á almenn-
ing og réttlæting slíkra aðgerða
er sú að annars blasi við stöðvun
fyrirtækja og stóraukið atvinnu-
leysi. Gengisfellingar gjaldmiðla
helztu viðskiptalanda okkar og órói
á gjaldeyrismörkuðum leiddu til
þess að ríkisstjómin greip í taum-
ana og felldi gengi krónunnar um
6% áður en endaniegt samkomulag
hafði tekizt í viðræðunum. Að mati
Morgunblaðsins réttlæta ákvarðan-
ir ríkisstjómarinnar um grundvall-
arþætti sjávarútvegsmála þessa
gengisbreytingu, sem að öðrum
kosti hefði verið mjög umdeilanleg.
Aðrar efnahagsaðgerðir ríkis-
stjómarinnar voru í stórum drátt-
um þær sömu og viðræður aðila
vinnumarkaðarins snerust um.
Gengisfellingin, af.iám aðstöðu-
gjaldsins, lækkun tekjuskatts fyrir-
tækja úr 45% í 33%, aðgerðir til
vaxtalækkunar og fjárhagsleg end-
urskipulagning í sjávarútvegi með
stofnun Þróunarsjóðs era allt að-
gerðir sem treysta rekstrargrund-
völl atvinnulífsins, ekki sízt útflutn-
ingsgreina. Þetta mun að sjálf-
sögðu treysta atvinnu í landinu
næstu misseri. Það er höfuðatriðið.
Þessu til viðbótar hefur ríkis-
stjómin tilkynnt um ráðstafanir til
að auka atvinnu. í fjárlögum næsta
árs er gert ráð fyrir tveggja millj-
arða króna lántökum til að auka
atvinnu, fyrst og fremst með aukn-
um vegaframkvæmdum og viðhaldi
opinberra bygginga. Þá hefur verið
ákveðið að leggja fram 500 milljón-
ir til sérstakra framkvæmda við
byggingu og viðhald opinberra
mannvirkja, 500 milljónir til at-
vinnumála á Suðurnesjum, þar sem
atvinnuástandið er verst, svo og
hefur verið gert samkomulag við
sveitarfélögin um 500 milljóna
króna framlag í Atvinnuleysis-
tryggingasjóð til atvinnuskapandi
verkefna. Loks er gert ráð fyrir því
í fjárlagaframvarpinu að stórauknu
fé, eða 340 milljónum króna, verði
varið til rannsókna- og þróunar-
starfs og markaðsmála.
Nær §órir milljarðar verða því
lagðir fram á næsta ári til atvinnu-
skapandi verkefna. Sveitarfélög
o g Atvinnuleysistryggingasjóður
munu vafalaust leggja fram fé til
viðbótar. Hér er um miklar fjár-
hæðir að ræða, sem að veralegu'
leyti munu renna til launþega við
arðbær störf í stað þess að þeir séu
á atvinnuleysisbótum. Réttlætan-
legt er að grípa til slíkra ráðstaf-
ana til að leysa aðsteðjandi at-
vinnuleysi, en til langframa hlýtur
lausnin að byggjast á auknum hag-
vexti og öflugu atvinnulífí.
Það er enn veikburða vegna
margra ára efnahagssamdráttar og
ekki era horfur á að úr samdrættin-
um rætist á næsta ári. Það er
grandvallaratriði að stöðugleiki
haldist í efnahagslífínu og ekkert
ógnar rekstrarafkomu atvinnufyr-
irtækjanna og atvinnuörygginu
meira en að verðbólgan haldi inn-
reið sína á ný. Við þessar aðstæður
þolir atvinnulífið ekki nýjar kaup-
kröfur launþegasamtakanna og
forgangsverkefnið sem ASÍ-þingið
ályktaði um tekst ekki nema verka-
lýðssamtökin og vinnuveitendur
komi sér saman um leiðir til að
koma í veg fyrir víxlverkun launa
og verðlags, nýja verðbólguskriðu.
Verkalýðssamtökin og vinnu-
veitendur hafa sameiginlega ýmsar
leiðir til eflingar atvinnulífsins og
má þar sérstaklega til nefna hina
máttugu lífeyrissjóði, sem lúta
sameiginlegri stjóm þeirra. Sjóðina
má nota til að efla atvinnufýrirtæk-
in og er þar góðs viti ákvörðun
stjóma þeirra, að veija 5% af ráð-
stöfunartekjum sjóðanna næstu tvö
árin til að kaupa hlutabréf í at-
vinnufyrirtækjum. Það styrkir að
sjálfsögðu viðkomandi fyrirtæki
veralega og dregur úr lánsfjárþörf.
Fátt er atvinnulífínu mikilvægara
um þessar mundir en lækkun raun-
vaxta og þar geta lífeyrissjóðirnir
haft mikilvægu hlutverki að gegna.
Þeirri hugsun hefur og verið hreyft
að lífeyrissjóðirnir láni fé til arð-
bærra verkefna og leggi þannig
sitt af mörkum til að skapa ný at-
vinnutækifæri.
Nýrrar forastu ASÍ og vinnuveit-
enda bíður það verkefni á næstu
mánuðum að taka höndum saman
um eflingu atvinnulífsins og koma
í veg fyrir efnahagslega kollsteypu,
sem yrði afleiðing átaka á vinnu-
markaði. Forseti ASÍ sagði eftir
kjör sitt að hann legði áherzlu á
leið skynseminnar en ekki kraft-
anna. Þau ummæli vekja vonir um
að leið sátta og samkomulags verði
reynd til eflingar íslenzku atvinnu-
lífi.
SAMKOMULAG ISLANDS OG EVROPUBANDALAGSINS UM FISKVEIÐAR
Aldrei fleiri en 3 skip frá
EB samtímis á hvoru svæði
HÉR fer í heild fréttatilkynning,
sem utanríkisráðuneytið sendi frá
sér í gærkvöldi:
„Samkomulag náðist um samstarfs-
samning um fiskveiðimál milli íslands
og Evrópubandalagsins á fundi í
Brussel í dag. Þegar hefur verið sam-
ið um, með erindaskiptum frá 2. maí
1992, gagnkvæm skipti veiðiheimilda.
Fiskiskip Evrópubandalagsins fá
úthlutað aflaheimildum í efnahagslög-
sögu íslands sem nema 3.000 tonnum
af karfa að meðtöldum aukaafla árið
1993. Karfann má veiða á tímabilinu
frá júlí til desember á tveimur afmörk-
uðum svæðum. Enginn þorskur verður
leyfður í aukaafla. Eftir 1993 geta
aðilar komið sér saman um að breyta
samsetningu tegunda þessara 3.000
tonna karfaiglda í ljósi frekari rann-
sókna á langhalastofnunum við ís-
land. Eru úthlutuð svæði m.a.
ákvörðuð með þetta í huga. ísland fær
á móti 30.000 tonn af loðnu sem eru
20% verðmætari en hlutur EB.
Verði loðnuveiðar ekki leyfðar á
einhverri vertíð vegna slæms ástands
stofnsins, eins og gerðist á vertíðinni
1982/1983, mun Evrópubandalagið
ekki fá neinar karfaveiðiheimildir á
íslandsmiðum.
Sé leyfður heildarafli úr loðnustofn-
inum minni en svo að 11% hlutdeild
Grænlendinga í stofninum nægi til að
tryggja Evrópubandalaginu 30.000
tonn til að framselja til íslendinga
mun karfakvóti bandalagsins það árið
skerðaset hlutfallslega sem því nemur.
Þurfi að lækka útgefnar aflaheim-
ildir vegna ófyrirséðra líffræðilegra
aðstæðna skulu aðilar þegar hittast
til að koma aftur á jafnvægi milli afla-
heimilda.
Aðilar skulu hafa samráð sín á
milli, ef annar hvor þeirra óskar eftir
því, um öll mál er tengjast framkvæmd
samningsins, þ. á m. ef ófyrirséðar
aðstæður koma upp.
Skilmálar kveða m.a. á um að út
verði gefínn takmarkaður fjöldi veiði-
Ieyfa til togara, annarra en verk-
smiðjutogara á tímabilinu júlí — des-
ember, koma og brottför úr fiskveiði-
lögsögu skuli tilkynnt og að allir sömu
skilmálar varðandi fiskvemdarmál
skuli gilda og um innlend fískiskip,
m.a. að krefjast megi að skip skuli
hafa um borð eftirlitsmann á eigin
kostnað þegar það er innan fiskveiði-
lögsögunnar.
Samkvæmt rammasamningnum
sem undirritaður var í dag skulu físki-
skip Evrópubandalagsins, á meðan
þau stunda veiðar í íslenskri land-
helgi, hlíta ráðstöfunum um vemdun
og stjómun, öðrum skilmálum og öll-
um reglum og reglugerðum um físk-
veiðar í íslenskri landhelgi.
Akvæði eru um upplýsingaskipti
sem ætlað er að auðvelda ýfírvöldum
að fylgjast með gangi veiðanna. Fiski-
skip frá Evrópubandalaginu mega
aldrei vera fleiri en 3 samtímis á hvoru
þeirra svæða sem þegar hafa verið
afmörkuð og ekki fleiri en 5 alls á
sama tíma. Verksmiðjuskip Evrópu-
bandalagsins fá ekki leyfí til að veiða
í íslenskri efnahagslögsögu.
Fallist hefur verið á að íslenskur
eftirlitsmaður verði ávallt um borð í
togurum Evrópubandalagsins innan
efnahagslögsögu íslands. Kostnaður
vegna eftirlitsmannsins, svo sem
ferðakostnaður, uppihald og launa-
kostnaður, skal greiddur af útgerð
viðkomandi skips.
Til að tryggja að skip Evrópubanda-
lagsins muni í raun stunda karfaveið-
ar en ekki veiðar á öðrum viðkvæmum
tegundum eru ákvæði sem kveða á
um að ef einhver þorskur veiðist, eða
meðafli annar en langhali verður meiri
en 10% aflans í einhveiju hali, geti
eftirlitsmaðurinn krafíst þess að veitt
verði annars staðar á hinu afmarkaða
svæði. Meðafli telst jafngildur karfa
að verðmæti.
Ef skip er með afla um borð þegar
það kemur inn í efnahagslögsögu ís-
lands, skal honum landað á Islandi
og hann vigtaður í samræmi við ís-
lenskar reglur, áður en veiðar hefjast
í íslenskri lögsögu. Afli sem veiddur
er í íslenskri lögsögu skal vigtaður á
íslandi, eða á erlendum uppboðsmörk-
uðum sem íslendingar viðurkenna.
Skal löndun og vigtun aflans fara fram
áður en skip hefur veiðar annars stað-
ar. Engir blandaðir túrar eru því heim-
ilaðir.
Erindaskiptin frá 2. maí 1992 og
rammasamningurinn verða lögð fyrir
Alþingi í næstu viku til staðfestingar.
Með þeim samningum fylgir sam-
komulag um veiðitilhögun á árinu
1993.
Utanríkisráðuneytið,
Reykjavík, 27. nóvember 1992
Stjómarandstaðan um samninginn við EB
Vantar ákvæði um veiði fyrir veiði
HALLDÓR Ásgrímsson, varaformaður Framsóknarflokksins og fyrrver-
andi sjávarútvegsráðherra, segist ekki vera búinn að skoða niðurstöðu
samninganna við EB um sjávarútvegsmál nógu vel og hafi þvi ekki gert
upp hug sinn til Evrópska efnahagssvæðisins endanlega. Halldór hefur
sagt að það muni hann gera að samningnum um sjávarútvegsmál gerð-
um. Ólafur Ragnar Grímsson formaður Alþýðubandalags og Anna Olafs-
dóttir Björnsson þingflokksformaður Kvennalista, hafa ekki séð texta
samkomulagsins en segja fréttir benda til þess að fallið hafi verið frá
grundvallarafstöðu íslendinga um að veiðiheimildir komi á móti veiði-
heimildum.
„í fyrsta lagi hef ég lagt á það
áherzlu að ég tel að íslendingar ættu
að geta skipt á þeim veiðiheimildum,
sem þeir fá frá Efnahagsbandalaginu,
fyrir veiðiheimildir í lögsögu annarra
ríkja og Efnahagsbandalagið væri þá
tilbúið að veiða þar,“ sagði Halldór
Ásgrímsson. „Ég bendi á þá mögu-
leika að við gætum skipt á þessari
loðnu bæði við Færeyinga og Norð-
menn. Um það þyrfti að semja og ég
vildi hafa það opið í þessum samn-
ingi. Mér hefur ekki fundizt þessu
vera haldið á lofti.“
Halldór sagði í öðru lagi að þegar
talað hefði verið um gagnkvæmar
veiðiheimildir hefðu menn að sjálf-
sögðu verið að tala um jafngilda
stofna. „Efnahagsbandalagið gat
aldrei bent á veiðistofna, sem þeir
gætu látið okkur hafa úr sinni lögsögu
og að lokum komu þeir með þessa
loðnu Grænlendinga. Það er allt annar
stofn en karfastofn. Loðnan er
skammlíf, en karfínn er langlífur og
þar af leiðandi tryggari stofn. Þess
vegna var nauðsynlegt að hafa sérstök
ákvæði, sem tryggðu að þama væri
um jafnræði að ræða. Ég hef hins
vegar alltaf viðurkennt að í samning-
um þarf að gera málamiðlanir," sagði
Halldór.
Gefur forsmekkinn að árlegum
samningum
Anna Ólafsdóttir Bjömsson for-
maður þingflokks Kvennalista, sagði
meðal annars: „Mér sýnist að með
þessu höfum við fengið forsmekkinn
að því hvemig það verður að skipta
við EB í árlegum samningaviðræðum
sem fram eiga að fara. Það er greini-
legt að við ráðum þar ekki ferðinni.
Nú hefðum við átt að hafa hvað skásta
samningasstöðu en það hefur ekki
skilað meiru en þessu að við höfum
gefíð eftir grundvallaratriðið um að
veiði komi á móti veiði. Hún kvaðst
einnig setja fyrirvara um t.a.m. eftir-
lit með erlendum löndunarstöðum,
hlutverk veiðieftirlitsmanna og skil-
greiningu á hugtakinu verksmiðju-
skip.
Virðist hafa verið fallið frá
grundvallarafstöðu
„Ég hef ekki séð þann texta sem
menn gengu frá, eingöngu hlustað á
ummæli sjávarútvegsráðherra í fjöl-
miðlum. Af þeim má ráða að íslend-
ingar hafi fallizt á þá kröfu EB að
til grundvallar yrðu lagðar veiðiheim-
ildir á pappímum og þannig vikið frá
þeirri kröfu, sem er búin að vera af-
dráttarlaus krafa íslendinga í rúmt
ár, að raunverulegur afli af loðnu
kæmi á moti raunverulegum afla af
karfa,“ sagði Ólafur Ragnar Grímsson
formaður Alþýðubandalagsins. „Menn
munu þá í Brussel túlka niðurstöðu
alls þessa máls á þann veg að banda-
lagið hafí fengið grundvallarregluna
um veiðiheimildir í íslenzkri landhelgi
viðurkennda og látið í staðinn niður-
fellingu á tollum því íslendingar hafí
ekki tryggingu fyrir að það sé afli á
móti afla.“
Flestar ýtrustu
kröfur náðust
- segir Þorsteinn Pálsson sjávarótvegsráðherra
ÞORSTEINN Pálsson sjávarútvegsráðherra segir að niðurstaða
samninganna við Evrópubandalagið, sem náðust í Brussel í gær, sé
mjög góð fyrir íslendinga og allar ýtrustu kröfur hafi náðst fram
utan ein, þar sem hafi verið gerð málamiðlun. Þorsteinn segir samn-
inginn tryggja að EB-skip veiði ekki aðrar fisktegundir á íslandsmið-
um en karfa.
„Ég tel að þetta sé mjög góð
niðurstaða. Ég man ekki eftir því
í nokkram samningum að annar
aðilinn hafí haft allt sitt fram,“
sagði Þorsteinn er hann var spurð-
ur álits á samningnum og þeirri
málamiðlun, sem þar er gerð. „I
þessum samningi fáum við ýtrastu
kröfum okkar fullnægt í öllum at-
riðum utan einu og þar geram við
málamiðlun. Báðir aðilar láta nokk-
uð af ýtrustu kröfum sínum. í heild
sýnist mér að þetta sé mjög góð
niðurstaða."
Þorsteinn sagðist telja að með
samningnum væri fullkomlega
tryggt að skip Evrópubandalagsins
myndu ekki veiða aðrar tegundir
en karfa á íslandsmiðum. „Við
lögðum langsamlega mesta áherzlu
á að tryggja að við gætum haft
fullkomið eftirlit, að þeir kæmu
ekki hingað inn með verksmiðju-
skip, að fjöldi skipanna yrði tak-
markaður við fímm skip, að ekki
yrði um að ræða blandaðar veiði-
ferðir Evrópubandalagsskipanna
og að við hefðum eftirlitsmenn um
borð á kostnað útgerðanna. Öllum
þessum atriðum er fullnægt og þau
skiptu okkur mestu máli til að
tryggja virkt eftirlit,“ sagði ráð-
herrann.
Hann sagði að varðandi þá kröfu
íslendinga að tryggja samræmi í
veiðum úr aflaheimildum hvors að-
ila, lægi það fyrir að ef ekki yrði
gefínn út kvóti til annars aðilans*-
félli kvóti hins niður. Ef af einhverj-
um líffræðilegum ástæðum yrði að
lækka kvóta annars aðilans, lækk-
aði kvóti hins að sama skapi. „Ef
ófyrirséðar aðstæður koma upp, til
dæmis ef menn af einhveijum
ástæðum geta ekki veitt þann
kvóta, sem út hefur verið gefínn,
getur sá aðili, sem telur á sig hall-
að, óskað eftir viðræðum í þeim
tilgangi að tryggja jafnræði," sagði
Þorsteinn. „I þessu sambandi er
rétt að hafa í huga að á undanföm-
um tuttugu áram hefur það aðeins
einu sinni komið fyrir að kvótinn
hafí ekki veiðzt. Miðað við þá
reynslu eru þeir hagsmunir, sem
era í húfi, miðað við tuttugu ára
tímabil, jafngildi veiða einnar trillu
á þessum tíma. Engu að síður féllst
Evrópubandalagið á að ef veiðin
væri ekki í samræmi við útgefinn
kvóta, vegna ófyrirséðra aðstæðna,
getum við óskað eftir viðræðum.“
Þorsteinn var spurður hvort í
framtíðinni yrði hægt að beina veið-
um EB-skipa í langhalastofninn,
eins og rætt var um í fyrra. „Þa^
kemur fullkomlega til greina þegar
og ef við höfum í höndum ranh-
sóknir, sem sýna að þar geti verið
um öruggan veiðistofn að ræða, en
slíkar rannsóknamiðurstöður höf-
um við ekki í höndunum í dag,“
sagði Þorsteinn.
Um Háskóla íslands
eftírÓlaf G.
Einarsson
Sjálfstæði og frelsi
Hugmyndin um sjálfstæði háskóla
og frelsi frá pólitísku valdi, þrýstingi
eða valdbeitingu þjóðfélags er og
hefur um langan tíma verið hom-
steinn í skipulagi vestrænna háskóla.
í nútímaþjóðfélagi hefur háskóli
jafnvel haslað sér völl sem hið fjórða
valdsvið til viðbótar hefðbundnu þrí-
skiptu valdi. Meginbaráttumál Há-
skóla fslands eins og flestra annarra
háskóla á Vesturlöndum hefur verið
að efla sjálfstæði og akademískt
frelsi gagnvart ríkisvaldinu. Styrk
fagleg forysta er forsenda farsællar
stefnumótunar við háskóla sem aðrar
stofnanir. Ég hef lagt á það áherslu
að sú stefnumótun komi frá Háskól-
anum. Þannig hefur það verið stefna
mín að virða akademískt frelsi eins
og hægt er. Með því á ég við að
Háskólinn setji viðfangsefni sín í
forgangsröð þannig að ljóst sé t.d.
hverjar áherslur eru lagðar á vægi
kennslu og rannsókna við Háskóla
íslands, hvert Háskólinn vill stefna
og hvers vegna. E.t.v. má segja að
slíkt frelsi hafí að einhveiju leyti
leitt til þess að ekki verði alveg ljóst
hvar sú ábyrgð sem fylgir stefnumót-
un er. Þannig er það oft og tíðum
ekki talið æskilegt að menntamála-
ráðuneyti eða ríkisstjóm skipti sér
beinlínis af innri uppbyggingu Há-
skólans. Á hinn bóginn er þess á
sama tíma krafist að stefnumótun
sé skýrt ákveðin af menntamála-
ráðuneytinu eða ríkisstjórn. Spurn-
ingin er, hvar eru hin eðlilegu mörk?
Er t.d. við hæfí að menntamálaráð-
herra og ráðuneyti hans ákvarði for-
gangsröð rannsóknaverkefna eða
bendi á áherslusvið sem æskilegt sé
að rannsóknamenn við Háskólann
einbeiti sér að rannsaka? Eða ætti
það að vera hlutverk okkar í ráðu-
neytinu að segja fyrir um tiltekin
svið í rannsóknum og kennslu sem
við vildum efla?
Forgangsröðun
* Forgangsröðun verkefna er engan
veginn auðveld viðfangs og henni
fylgir mikil ábyrgð. Hún kallar óhjá-
kvæmilega á að menn staldri við og
velti fyrir sér innihaldi og mikilvægi
stefnu og starfsemi í viðkomandi
stofnunum. Slíkt hlýtur að kalla á
hlutlægt mat, nauðsynlega forsendu
stefnumótunar. Það gefur því auga-
leið að á samdráttartímum verður
hlutlægt mat enn mikilvægara en
ella. Það hlýtur þó ávallt að vera
grundvallarmarkmið hvers háskóla
að stuðla að slíku mati eigi hann á
að vera þess umkominn að takast á
við hlutverk sitt og vera samkeppnis-
fær á alþjóðlegum vettvangi. Ég
fagna þvi að rektor Háskóla Islands,
Sveinbjörn Björnsson, lýsti því yfír
á blaðamannafundi í september sl.
að hann muni beita sér fyrir því að
erlendir ráðgjafar verði fengnir til
þess að leggja dóm á kennslu og
rannsóknir, stjómsýslu, fjárstreymi,
gæði og gildi starfsemi í Háskólan-
um. Þannig ætti að fást betur úr því
skorið hversu vel Háskóli íslands
stenst gæðakröfur sem gerðar era
meðal erlendra háskóla.
Breytingar
Ýmsar breytingar hafa átt sér stað
Ólafur G. Einarsson
á undanförnum áram í þá átt að
efla sjálfstæði Háskóla íslands.
Þannig hefur vald verið fært frá
menntamálaráðherra til Háskóla ís-
lands. Má þar nefna stöðuveitingar
sem eru að mestu í höndum Háskól-
ans sjálfs frá því árið 1990. Þá skal
einnig bent á að breytingar hafa
orðið á fjárveitingum til Háskólans.
Þær voru áður bundnar við einstaka
þætti í starfsemi hans. Nú fær Há-
skólinn hins vegar ákveðna rammafj-
árveitingu og þar með mun meira
frelsi til þess að skipuleggja sitt innra
starf, enda á frumkvæði í þessum
efnum að vera hjá Háskólanum sjálf-
um. Háskólinn hefur því svigrúm til
þess að færa fjármagn milli greina
og deilda. Á móti þarf að koma eftir-
lit með innra starfí, reglulegar út-
tektir á deildum og námsbrautum
og mat á kennslu og rannsóknar-
starfí. í nágrannalöndum okkar,
Danmörku og Svíþjóð, hafa nú verið
lögð fram frumvörp um háskólastig-
ið. í báðum löndum eru mörk vald-
sviðs stjórnvalda og einstakra há-
skólastofnana endurskoðuð. í frum-
vörpunum fá háskólamir aukið sjálf-
stæði en um leið era gerðar til þeirra
auknar kröfur um gæði og ábyrgð.
Stefnt er að aukinni samkeppni há-
skóla um nemendur og fjármagn og
kveðið á um mat á starfsemi háskóla.
Rannsóknir
Ég hef lýst áhuga mínum á að
efla beri rannsóknir og þróunarstarf
og standa vörð um rannsóknarhá-
skóla. Á sl. sumri 1991 óskaði ég
eftir því við OECD að gerð yrði út-
tekt á vísinda-, tækni- og nýsköpun-
arstefnu okkar. Niðurstaða sérfræð-
inga OECD var kynnt hér í lok síð-
asta mánaðar. Þar var svo sem við
mátti búast ýmislegt gagnrýnt, en
fyrst og fremst var þar komið með
athyglisverðar ábendingar. Niður-
stöður skýrslunnar verða nýttar við
mótun stefnu ríkisstjómarinnar í vís-
inda-, rannsóknar- og tæknimálum
og er það starf þegar hafíð. Ríkis-
stjórnin hefur á síðustu mánuðum
gert ýmsar samþykktir sem lúta að
stuðningi við rannsóknir og þróun
og verður verulega auknum fjármun-
um veitt til þessara mikilvægu mála-
flokka.
Augljóst er að þessir íjármunir
nýtast því aðeins að Háskólinn sé
fær um að mennta þá vísindamenn
framtíðarinnar sem við þurfum svo
mjög á að halda.
Ég tel það t.d. afar mikilvægt
fyrir litla þjóð að taka þátt í svo
umfangsmiklu samstarfí á sviði vís-
inda og mennta sem felst í auknu
Evrópusamstarfí.
Eins og málum er nú háttað virð-
ist Háskóli íslands búa við kennslu-
hvetjandi skipulag. Ég fagna því hve
mikla áherslu formaður Félags há-
skólakennara, Gísli Már Gíslason,
prófessor hefur Iagt á aukið vægi
rannsókna við Háskólann. Með góðri
samvinnu við forystu Félags há-
skólakennara hef ég lagt til að
Vinnumatssjóður Háskólans verði
efldur á næsta ári. Á málþingi Ríkis-
útvarpsins um Háskóla íslands benti
Gísli Már á að 20% af sérleyfisgjaldi
Happdrætti Háskóla íslands rynni
til Byggingasjóðs rannsókna í þágu
atvinnuveganna sem munu vera kr.
60 millj. í fjárlagaframvarpi ársins
1993. Happdrætti Háskóla íslands
er eina peningahappdrættið í landinu
sem greiðir slíkt gjald en mörg slík
happdrætti era nú hér á landi. I ljósi
þess að þetta fé hefði þegar þjónað
tilgangi sínum með uppbyggingu á
ofangreindum vettvangi gerði Gísli
Már það að tillögu sinni að þetta fé
rynni til Rannsóknasjóðs Háskóla
íslands til eflingar rannsókna við
Háskólann. Háskólarektor Svein-
björn Bjömsson kvaðst hins vegar
ekki vera talsmaður þess að flytja
þetta fé frá Byggingasjóði rann-
sókna í þágu atvinnuveganna til
Háskólans en hann taldi eðlilegt að
skattleggja önnur peningahapp-
drætti. Eg lýsti því yfír á fundinum
að mér fyndist vel koma til greina
að umræddar tekjur af Happdrætti
Háskólans rynnu til Háskólans,
þannig að þær yrðu færðar til Rann-
sóknasjóðs Háskólans. Jafnframt tók
ég fram að bæta þyrfti Bygginga-
sjóði upp þann tekjumissi sem af
þessu hlytist.
Framhaldsnám
Eitt af því sem ég hef áhuga á
er að veita framhaldsnámi við Há-
skóla íslands frekara brautargengi.
Til þess að slíkt megi verða þarf að
koma um það skýr ósk fráHáskólan-
um. Ég á afar óhægt um vik að
tryggja íjárframlög án þess að skýr
rökstuðningur fylgi.
Aðhaldsaðgerðir
Það hefur valdið mér nokkram
vonbrigðum að erfiðlega hefur geng-
ið að fá ákvörðun frá Háskólanum
um forgangsröð verkefna. Það hlýtur
að vera nauðsynlegt að gera sömu
kröfur um frumkvæði, frelsi og
ábyrgð á samdráttartímunum sem á
uppgangstímum.
Ef það er vilji fyrir því innan
Háskólans að afsala sér því frum-
kvæði og því frelsi sem hann nú
hefur til að móta stefnu um eigin
mál tek ég það til athugunar. Eg
mun ekki skorast undan því að taka
þá ábyrgð sem felst í því að móta
stefnu í smáatriðum.
Ég hef tekið því framkvæði vel
sem komið hefur frá Háskólanum. í
því sambandi vil ég nefna samning
um alþjóðasamskipti sem mennta-
málaráðuneyti og Háskóli íslands
gerðu að frumkvæði rektors en Al-
þjóðaskrifstofa háskólastigsins hefur
nú sérstakan fjárlagalið.
Lokaorð
Þegar rætt er um málefni Háskól-
ans verður að hafa í huga að það er
í mörg hom að líta. Eins og flestum
mun kunnugt hef ég sett á laggirnar
nefnd sem vinnur markvisst að því
að leita leiða til þess að auka gæði
skólastarfs í grunn- og framhalds-
skólum þar sem nauðsynlegt er að
hafa í huga að uppbygging háskóla
fer ekki eingöngu fram í háskólanum
sjálfum. Það er deginum ljósara að
treysta þarf undirstöðuna á skóla-
stigunum á undan þannig að í há-
skólanám komi nemendur sem eru
færir um að takast á við þær kröfur
sem slíkt nám felur í sér.
Þá ber og að hafa í huga að fjöl-
margir skólar eru nú komnir á há-
skólastig og starfíð því margþætt,
en samstarf milli háskóla og eðlileg
verkaskipting þeirra er nauðsyn.
Háskólinn á Akureyri og Kennarahá-
skóli íslands hafa lagt metnað í til-
tekin verkefni sem stutt hefur verið
við. Sú er meginbreytingin frá því
sem áður var þegar Háskóli íslands
var eini háskólinn á landinu.
Fyrsti rektor Háskóla íslands
Bjöm M. Olsen sagði í setningarræðu
sinni við stofnun Háskólans að meg-
intilgangur Háskólans væri að leifa
sannleikans og það var gert á mál-
þingi Ríkisútvarpsins. En sannleiks-
leitinni er ekki þar með lokið, lýkur
raunar aldrei og heldur ekki endan-
legan sannleik að finna. Eins og ég
hef nefnt við stjóm Félags háskóla-
kennara mun ég boða til sérstaks
málþings um Háskóla Íslands sem
fyrst á nýju ári. Þar mun gefast
kostur að ræða áfram málefni Há-
skóla íslands.
Grein sú sem hér birtist er að
stofni til framsöguerindi mitt og
lokaorð á málþingi Ríkisútvarpsins
sl. þriðjudagskvöld um málefni Há-
skóla íslands. Framsöguerindum og
umræðum frá málþinginu var út-
varpað sl. miðvikudagskvöld en af
eðlilegum ástæðum mjög stytt, þar
sem fundurinn stóð um tvær klukku-
stundir en útvarpsþátturinn u.þ.b.
45 mínútur.
Höfundur er mcnntamálar&ðherra.