Morgunblaðið - 29.11.1992, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1992
21
ast á. A£ hveiju má velja um þvotta-
efni, en ekki spítala?
Spítalinn er afsprengi þessara
hræringa, ekki orsök þeirra. í Eng-
landi getur fólk nú valið sjálft á
hvaða spítala það fer og það hefur
hreinlega þurft að loka sumum spít-
ölum. Stjórnmálamenn skilja ekki
alltaf að fólk notar sér val, þegar
það hefur það.
Afstaðan í Danmörku, miðað við
hin Norðurlöndin, er reyndar um-
hugsunarverð. í Finnlandi eru 3%
heilbrigðisþjónustunnar í einka-
rekstri, í Svíþjóð 1% og í Danmörku
aðeins Vi%. I öllum þessum löndum
hafa jafnaðarmenn haft mikil áhrif,
svo skýringin hlýtur að liggja í af-
stöðu fólks."
Nú kemur þú úr ríkisrekna heil-
brigðiskerfmu. Hvernig voru um-
skiptin?
„Ég var framkvæmdastjóri þar
sem unnu fimm þúsund_ manns og
veltan var 12 milljarðar ÍSK árlega,
á svæði þar sem bjuggu 260 þúsund
manns, rúmlega allir íslendingar.
Opinbera kerfið er gott, af því að
fólkið sem vinnur þar er yfirleitt
vel menntað og hæft fólk, en hins
vegar er kerfið, sjálft skipulagið,
slæmt. Kerfíð er dragbíturinn og
íjármagnið, sem fer í að reka það,
nýtist illa.“
Og hvað segja sjúklingamir?
— En hvað hefur aðgerðin kostað hana og
hvernig fjármagnar hún hana?
„Ég borgaði 95 þúsund fyrir aðgerðina, leguna
og allt saman, en á eftir að borga sjúkraflutn-
inga, en það er ekki stór upphæð. Eg átti sparifé,
sem ég notaði til þess arna. Ef meira þarf til og
ég þarf í meiri aðgerðir, þá á ég þijú börn, sem
eru fús til að skipta með sér kostnaðinum, ef hann
verður einhver fram yfir það sem ég á sjálf pening
fyrir. Þau eru nefnilega nýbúin að erfa sinn hvem
landskikann, sem hver var metinn upp á hálfa
skattfijálsa milljón dkr., svo ég hef engu að kvíða.“
Eftir samtal okkar hjálpaði Svava Svansdóttir
hjúkrunarkona henni að stíga í fæturna, um leið
og hún flutti sig yfír á rúmið. Þetta var fyrsti
dagurinn um mánaðabil, sem hún mátti það, en
hún var alls ókvíðin með að verða rólfær aftur með
tímanum.
Danskur Spánarbúi
Á sjöunda og áttunda áratugnum var nokkuð
um að danskir ellilífeyrisþegar flyttu til Spánar.
Skattarnir voru lágir þar og danski lífeyririnn var
því drýgri en heima fyrir, auk þess sem milt veðurf-
ar þar um slóðir átti vel við marga. Á annarri
stofu liggur kona, sem hefur búið á Spáni undan-
farin fjórtán ár. Hún tekur fram að hún búi ekki
þar sem flestir landar hennar búa, heldur innan
um innfædda. „Ég fluttist til Spánar, af því ég
er með liðagigt og loftslagið á vel við mig. Það
var allt annað líf.“
Hún var skorin upp á Spáni við krabbameini
og einnig þar lá hún á einkaspítala. Um spítala á
Spáni kom hún til Danmerkur í janúar og fór á
hressingarhælið Skodsborg, sem mörgum íslend-
ingum er vel kunnugt. Eftir þá dvöl var hún hjá
móður sinni, en þá versnaði henni og hún lagðist
inn á Einkaspítalann.
„Ég er með alþjóðatryggingu hjá dönsku trygg-
ingafélagi og samkvæmt henni er félaginu skylt
að greiða allt að 1 milljón dkr. á ári fyrir heil-
brigðisþjónustu mína. Til að fá fast dvalarleyfí á
Spáni er það skilyrði að maður sé tryggður, svo
að viðkomandi íþyngi ekki spænska heilbrigðiskerf-
inu. Það er hægt að tryggja sig mismunandi mik-
ið, en mín trygging kostar mig sem svarar 15
þúsund dkr. árlega. Það er há upphæð, en á móti
verður að hafa í huga að skattarnir á Spáni eru
lágir. Búandi á Spáni er ég ekki inni í danska sjúk-
rasamlaginu."
Hún segist hafa frétt um spítalann á Spáni, því
allir Danir þar viti af honum. Auk þess hafí bróð-
ir hennar verið á spítalanum og hrósað honum í
hástert. Svava spyr hana hvort hún hafi þá ekki
orðið fyrir vonbrigðum, því bróðirinn sparaði víst
ekki lofsyrðin. „Nei, síður en svo. Ég er afar ánægð
með aðbúnaðinn." Sem við kveðjum kemur bróðir
hennar inn. Hann þurfti aftur á spítala og hikaði
þá ekki við að koma aftur til Ebeltoft, jafnvel þó
hann búi líka á Spáni.
Af umræð-
um um
einkaspít-
ala í Dan-
mörku og
heimsókn
á einka-
spítalann í
Ebeltoft á
Jótlandi
Á spítala, þar sem leitast er við að gera sjúkl-
ingunum dvölina sem ánægjulegasta og þægi-
legasta, er fróðlegt að heyra hvort markmið-
ið gengur eftir og af hveiju þeir koma á eink-
aspitala í stað þess að leggjast á opinberan
spítala.
Vestur-Jóti á íslenskum háleistum
í hjólastólnum við endann á ganginum, þar sem
sér yfír skóga og haf, situr gömul og brosmild
kona. Fallega syngjandi mállýska hennar segir til
um að hún er Vestur-Jóti. „íslendingur,“ segir hún
þegar hún heyrir hvaðan blaðamaðurinn kemur.
„Hann afi minn lærði að pijóna sokka af íslend-
ingi, sem vann með honum á gufuskipi og það
sigldi alla leið til Indlánds. Afi kom heim með
kanel úr siglingum og sauð kartöflur með pipar
og byggmjöli og gaf meira að segja hænunum
pipar. Pijónaskapur hans kom okkur öllum til
góða, því hann
pijónaði sokka á
okkur öll.“ _Margt
gott, sem íslend-
ingar hafa látið
leiða af sér úti {
hinum stóra
heimi...
Hún fékk nýjan
mjaðmalið 1977
á spítalanum í
Árósum. í mörg
ár gekk allt vel,
en í fyrra tók hún
að skreppa úr lið.
Þá vildi hún í
aðgerð til að
ganga frá liðnum
í eitt skipti fyrir
öll, en á spítalan-
um í Árósum
neituðu þeir að
taka við henni.
Hún er 81 árs og
þeim þótti ekki taka því að taka svo gamla konu
í aðgerð, sem margir yngri bíða eftir. Hún leitaði
því til Einkaspítalans og þar var aðgerðin gerð
síðari hluta janúar og síðan var hún á spítalanum
í tæpa tvo mánuði, meðan hún var að ná sér.
Aðgerðin var erfíð, því í ljós kom sprunga í bein-
inu. Síðan tóku við fimm vikur heima í rúminuog
nú er hún á spítalanum aftur til lokaeftirlits og
þjálfunar. Um muninn á þessum spítala og þeim
sem hún hefur áður verið á, hristir hún bara höfuð-
ið og segir að á því sé bara allur munur. „Hér er
allt miklu fijálsara og ótrúlega miklu betri vist.
Þeir uppfylla það sem þeir lofa. Það er dekrað við
okkur hér.“ Hún brosir breitt til Svövu hjúkrunar-
konu, sem kemur og sækir hana og brosið segir
meira en mörg orð um að henni líður vel þarna
og finnur sig örugga.
Sten
Christensen
sé annars vegar sú afstaða að lækna sjúkl-
inga, eins og gert er við bíla, nefnilega án
þess að huga að ástæðum, en hins vegar að
reyna að setja sjúkdóma í samhengi við aðra
þætti og reyna þá að takst á við þá, jafnhliða
því sem sjúkdómurinn er læknaður, til þess
að meinsemdin taki sig ekki upp aftur. Hvað
segir þú um þetta?
„Ég er sammála að það eru þessi tvö við-
horf. Mín kynslóð er fremur alin upp til að
gera við en til að fyrirbyggja. Núna gætir
hins vegar meiri tilímeigingar til að skilja
orsakir sjúkdóma og nota þann skiling til fyrir-
byggjandi aðgerða. Slíkt krefst rannsókna,
sem þurfa ekki endilega að fara fram á sjúkra-
húsum.
Á einkaspítala getum við almennt ekki
stundað fyrirbyggjandi aðgerðir, en það er þó
vísir í þessa átt hér, því á íþróttadeildina koma
íþróttamenn til að fræðast um hvemig þeir
geti sem best reynt að komast hjá hugsanleg-
um áföllum, en þetta er sumsé sérhæft atriði.
En af því að læknum hér á spítalanum er
ætlaður góður tími til að sinna sjúklingunum,
höfum við möguleika á að setja okkur inn í
aðstæður þeirra og benda á áhættuþætti og
hvað þeir geti sjálfír gert eftir að meðferðinni
\ hér lýkur. Hér eru til dæmis gerðar aðgerðir
vegna blöðrusigs og þá fær sjúklingurinn
tækifæri til að tala við sjúkraþjálfara og hann
er fræddur um mikilvægi þess að gera æfíng-
ar til að forðast að meinsemdin taki sig upp
aftur.“
- Hvað segir þú um þá staðhæfingu að
opinbera heilbrigðiskerfið sé miðað við þarfir
starfsfólksins en ekki sjúklinganna?
„Þetta er því miður að mörgu leyti rétt.
Opinbera kerfíð er mótað á forsenduin stéttar-
félaga og starfsfólksins. Þetta er þróun sem
hefur átt sér stað á löngum tima er hefur
hnikað málum í þetta horf. Vitaskuld var þetta
ekki ætlunin í upphafi. Hér er hinsvegar mark-
miðið að miða allt við sjúklinginn og það ger-
ir áherslurnar aðrar.“
- Nú ert þú tiltölulega nýbyrjaður hér.
Hvaða skoðanir hafðir þú á einkaspítölum,
áður en þú hófst störf hér?
„Ég þekkti ekkert til spítalans hér nema
úr blöðum og myndin sem var dregin upp af
honum og rekstri hans var ekki sérlega já-
kvæð. Meðal margra stjórnmálamanna var
afstaðan firna neikvæð og er reyndar enn hjá
þeim, sem fara með sijóm amtsins, ekki síst
meðal félagshyggjumanna. Margir læknar
voru á móti einkaspítala, því það er ríkjandi
hugarfar að læknisþjálp eigi að vera ókeypis.
Nú er afstaðan að breytast og margir læknar
vísa sjúklingum sínum til okkar.
Nýlega fékk ég konu úr nágrenninu í að-
gerð vegna frumubreytinga í legi. Hún sá fram
á fjögurra mánaða biðtíma eftir aðgerð á
næsta spítala, en hér var hægt að taka hana
inn innan fjórtán daga, Það eru margir í ná-
grenni spítalans, sem nota hann sem sinn
svæðisspítala. Það hjálpar mjög að fólk getur
keypt tryggingar, sem greiða 85% kostnaðar
við aðgerðir eða allt að fimm þúsund krónur
á dag.
Sjálfum fannst mér óheppilegt að peningar
væru með í spilinu, þó ég sé ósammála pólitísk-
um sjónarmiðum, sem hníga gegn starfsemi
einkaspítala. Á móti finnst mér skynsamlegt
að fólk geti valið um hvernig það leitar sér
lækninga. Ég held líka að það sé gott aðhald
fyrir opinbera heilbrigðiskerfið að það sé eitt-
hvað til samanburðar, þvf það veitir þvf heil-
brigða samkeppni. Spítalinn hér léttir líka á
því.
Meðal mótraka var að einkaspítalar ykju á
vanda opinberra spítala, sem þyrftu að taka
sjúklinga þaðan, ef það kæmu upp erfið til-
felli, sem krefðust meðferðar á gjörgæslu-
deild. Tíðni erfiðleika í kjölfar aðgerða er lág
hér á spítalanum, því allir læknamir eru reynd-
ir. Hér eru hvorki ungir læknar, né nemar,
sem sinna aðgerðum. Auðvitað geta komið
upp óhjákvæmileg tilfelli, þar sem við þurfum
á gjörgæsludeild að halda. Ég veit hins vegar
að einkaspítalar á Norðurlöndum hafa gert
samning við opinber sjúkrahús að taka á
móti erfiðum tilfellum í kjölfar aðgerða og
borga þá fasta upphæð með siíkum samningi,
sem mér sýnist vera gott fyrirkomulag."
Sömu siðareglur — raeiri aðhald á
einkaspítölum
Fyrir nokkru gat að lesa í ítölskum blöðum
frásögn 68 ára gamallar konu, sem gekk með
bam eftir gervifrjóvgun á einkaspítala og það
þótti mörgum býsna siðlaust og á óábyrg
aðgerð. Hvemig er með siðræn mörk spítaians
hér, liggja þau eins og hjá opinberum spítölum?
„Við vinnum innan sama lagaramma og
opinberir spítalar og þurfum að halda okkur
við sömu siðareglur. Án þess að það striði
gegn reglum, getum við verið frjálslyndari.
Hjá okkur geti til dæmis einstæðar mæður
og lesbísk pör gengist undir fijóvgunaraðgerð-
ir, en að öðru leyti höldum við okkur við sömu
reglur. í raun emm við þó undirorpnir strang-
ari kröfum, því ef eitthvað orkar tvímælis
hér, eða fer úrskeiðis, þá vekur það strax
óskipta athygli og við sætum gagm-ýni."
- Hvað segirðu um það að ekki er ætlast
til að læknarnir hér vinni að öllu jöfnu utan
spttalans?
„Það hlýtur alls staðar að vera gmndvallar-
atriði að fólk vinni þá vinnu, sem það er ráð-
ið til að leysa af hendi. Mér finnst ósann-
gjamt að fólk vinni úti í bæ, þegar það er í
fullu starfi og það er best að láta eina vinnu
nægja. En þetta er eldfimt efni meðal lækna
og um það em afar skiptar skoðanir. Launin
hér samsvara einum og hálfum launum á
opinbemm spítölum og það dregur úr löngun
í aðra vinnu, en við vinnum líka fyrir kaupinu
okkar.
Ég býst við að þessi afstaða hér smitist
yfir á aðra spítala. Fyrir nokkm vora tíu yfir-
læknar á Ríkisspítalanum settir á eftirlaun
fyrir tímann. Það var gert í spamaðarskyni,
en vísast vom þessir valdir úr, því þeir þóttu
skila spítalanum litlum afköstum."
Skortur á verðskyni leiðir til
skipulagslítilla rannsókna á sjúklingum
- Það er stundum bent á að starfsfólk inn-
an opinbera kerfisins geri sér ekki geri fyrir
að þó sjúklingarnir þurfi ekki að greiða fyrir
rannsóknir og aðgerðir, þá er þetta ekki ókeyp-
Í8. Er þetta ein ástasðan fyrir hvað heilbrigðis-
kerfið gleypir af peningum?
„Það vantar öragglega skilning á að hlutirn-
ir kosti peninga, þó það sjáist engir peningar
í umferð á spítöiunum dags daglega. Það er
einfaldlega engin hefð fyrir verðskyni. Þess
vegna getur við tilhneiging til að gera alltof
margar rannsóknir á sjúklingum. A nokkrum
spítölum hefur verið tekin upp sá siður að
skrifa hvað allt kostar og þó þessir peningar
sjáist ekki, hefur það dregið úr kostnaði, því
læknar virðast þá hugsa sig betur um hvað
gert er. Við notum sem minnst af rannsóknum
hér, án þess að það gangi út yfír öryggi sjúkl-
inganna. Ég held að opinberu spítalamir gætu
margt lært af rekstri einkaspítala.“