Morgunblaðið - 22.01.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. JANÚAR 1993
HVAÐA Þ.IÓÐAR-
SÁTT VAR ROFIN?
eftirÞröst Ólafsson
i
Það hefur komið mér á óvart
hvað margir ágætir forystumenn
verkalýðshreyfingarinnar hafa ver-
ið ötulir við að úthúða efnahagsráð-
stöfunum ríkisstjómarinnar frá því
í haust. Af orðnotkun ályktananna
að dæma dettur manni helstí hug
örvæntingaróp þjóðflokks í útiým-
ingarhættu, nema hér verða álykt-
animar þeim mun átakanlegri sem
félögin eru stærri sem að þeim
standa. Sérstaklega er þreytandi
að hlusta á klifíð um að ríkisstjóm-
in hafi rofíð þjóðarsáttina, alveg
eins og að tilbúið hafí verið fullklár-
að uppkast að þjóðarsáttarsamn-
ingum frá aðilum vinnumarkaðarins
sem sniðgengið var af ríkisstjóm-
innj.
Ég tel því nauðsynlegt að hressa
svolítið upp á minni minna ágætu
vina og rekja í stómm dráttum það
sem gerðist sl. haust og þann að-
draganda sem efnahagstillögur rík-
isstjómarinnar höfðu.
Allt hófst þetta meðyfirlýsingum
þáverandi forseta ASÍ um yfirvof-
andi hættu á gífurlegu atvinnuleysi
og hmni heilla atvinnugreina ef
ekkert yrði að gert. Einkum og
sérílagi átti þetta við um útflutn-
ingsgreinar sem börðust í bökkum.
Þar var sjávarútvegurinn þyngstur
á metunum, en rekstrarhalli hans
var reiknaður 8% af opinberum
aðilum en 11% af greininni sjálfri.
Ef ekki yrði gripið til aðgerða í
efnahagsmáium, sagði forsetinn
fyrrverandi, væri 15-20% gengis-
felling óhjákvæmileg og um 25%
atvinnuleysi. Þessum ótíðindum var
fylgt eftir með yfírlýsingum fleiri
forsvarsmanna verkalýðshreyfíng-
arinnar þar sem þeir létu í ljós ótta
sinn við vaxandi atvinnuleysi og
rýrnandi kaupmátt. Talsmenn
vinnuveitenda fylgdu í kjölfarið með
yfírlýsingar sem með mergjuðu orð-
bragði gáfu hinum ekkert eftir.
Boðuð var mikil vá fyrir dyrum
yrði ekkert að gert.
Eftir samstarf í atvinnumála-
nefnd hófust beinar tvíhliða viðræð-
ur milli forsvarsmanna launafólks
og vinnuveitenda í endaðan septem-
ber á sl. ári og stóðu þær viðræður
fram í nóvember án þess að efnisleg
niðurstaða næðist. Ljóst var þó af
fréttum af fundunum að verið var
að tala um verulegar tilfærslur fjár-
muna frá „einstaklingum" til „fyrir-
tækja" um leið og kjarasamningar
yrðu framlengdir óbreyttir í u.þ.b.
tvö ár.
Það fór því ekki á milli mála að
talsmenn atvinnulífsins í báðum
herbúðum gerðu sér fullkomlega
grein fyrir þeim firna vanda sem
við blasti. Þeir fóru heldur ekki í
grafgötur með það að þetta myndi
þýða mikla kaupmáttarrýrnun fyrir
almenning. Formönnum bæði Dags-
brúnar og Trésmiðafélagsins var
þetta strax fullkomlega Ijóst. Því
skipti það megin máli að um þessar
ráðstafanir næðist sem víðtækust
sátt.
II
Það gerist svo þegar hálfur mán-
uður var liðinn af nóvember að ljóst
var, að ekki var samstaða innan
raða ASÍ um áframhaldandi við-
ræður á þeim nótum sem forseti
ASÍ hafði haft frumkvæði að. For-
maður Verkamannasambandsins
sagði að engin samstaða gæti orðið
um tillögur sem skerði kjör fólks
sem hafí telqur undir 90 þús. kr. á
mánuði. Fram kom mikil gagnrýni
á vinnubrögð forseta ASÍ. Sá orð-
vari maður, formaður Dagsbrúnar,
notaði í þessu sambandi orðið „terr-
orismi".
Framkvæmdastjóri ASI sagði í
fréttum ríkisstjómina eiga tveggja
kosta völ. Annað hvort að gangast
fyrir aðgerðum sem mundi styrkja
undirstöður atvinnulífsins án nokk-
urra fyrirfram skuldbindinga af
hálfu aðila vinnumarkaðarins og
þeim ekki gefið neitt tækifæri til
að hafa mótandi áhrif á þær ráð-
stafanir, eða að við blasti ekkert
annað en mjög mikil gengisfelling
með tilheyrandi verðbólgu og óáran
í atvinnulífínu. Hann sagði ríkis-
stjórnina standa fram fyrir þessum
skýru valkostum.
Þegar þetta er sagt er komið
fram í miðjan nóvember. Þá voru
þessar viðræður aðila vinnumarkað-
arins í reynd komnar í strand.
Staðreyndin var nefnilega sú, að
um þetta mál var engin samstaða,
hvorki innan raða ASI hvað þá utan
raða þess. Þ_að hefur einnig komið
fram að VSÍ stóð ekki að tillögu-
gerð um tekjuöflun s.s. vaxtaskatt
eða hátekjuskatt. Óskapakki ASÍ
var því engin sáttargjörð. Hann var
í reynd óásættanlegur fyrir stóran
hluta launafólks.
Þjóðarsáttaruppskrift hin þriðja
var síðan endanlega jarðsett af
Dagsbrúnarmönnum í Austurbæj-
arbíói 19. nóvember kl. 18.
Yfírlýsingar sumra forystu-
manna verkalýðshreyfíngarinnar,
þar á meðal fyrrverandi forseta, um
griðrof og brot á þjóðarsátt, eru
því út í hött. Allavega var sá pakki,
sem kenndur hefur verið við fyrr-
verandi forseta ASÍ, ekki grundvöll-
ur að sáttum. Þvert á móti. Honum
hafði verið kirfílega hafnað af
öflugum verkalýðsfélögum innan
ASI. Til þess þurfti enga aðstoð
ríkisstjómarinnar.
Þegar hér var komið var ljóstj
eins og framkvæmdastjóri VSI
hafði sagt, að ríkisstjórnin varð að
grípa til sinna ráða til að forða land-
inu frá þeim hörmungum sem við
blöstu og það án samráðs við aðila
vinnumarkaðarins.
Sá farvegur sem málið var hins
vegar komið í um þetta leyti batt
hendur ríkisstjómarinnar veralega.
Hún tók við tillögum sem unnið
hafði verið töluvert að og þróaðar
höfðu verið í viðræðum aðila vinnu-
markaðarins. Það var því rétt, sem
kom fram hjá hagfræðingi ASÍ, að
samtökin hefðu haft töluverð áhrif
á þennan „pakka“ ríkisstjórnarinn-
ar.
Þótt samstaðan innan ASl brysti,
þegar menn gerðu sér grein fyrir
því hvaða erfíðleika þetta hefði í
för með sér fyrir almenning, þá var
megin þráður tillagnanna þó ætíð
morgunljós.
Kjami aðgerðanna varð að vera
veruleg kostnaðarlækkun fyrir at-
vinnuvegina til að draga úr þörf á
gengisfellingu. En það var ná-
kvæmlega á þessu atriði sem sam-
staðan brast.
Álögur þær sem almenningur
komst ekki hjá að taka á sig voru
of miklar til þess að um það gæti
orðið sátt innan verkalýðshreyfíng-
arinnar. Við því var tæpast að bú-
ast.
III
Samanburðarfræði er leiðigjarnt
fag. Ég ætla því ekki að feta í fót-
spor þeirra sem hana stunda. Þó
verður ekki hjá því komist að leggja
mat á tillögur forseta ASÍ úr því
að þeim hefur verið stillt upp í Vinn-
unni sem raunhæfum og æskilegum
valkosti til lausnar efnahagsvand-
anum.
Ég hygg það óumdeilt, að forseti
ASÍ lagði það til að færðar yrðu
til fyrirtækja á árinu 1993 fjármun-
ir að upphæð um 9,8 milljarðar kr.
og er tilfærsla til sjávarútvegs að
upphæð 1,8 mrð. kr. þá meðtalin.
Þar að auki voru tillögur um 5
mrð. kr. fjárveitingar í atvinnuauk-
andi aðgerðir.
Þegar þetta var lagt fram var
vitað að meta mátti hallann í Qár-
lagafrumvarpinu upp á 6-7 mrð.
Hér var því verið að leggja til heild-
arráðstöfun fjár frá hinu opinbera
sem nam 21,5 mrð. kr. Á móti þessu
var gert ráð fyrir tekjuöflun að
upphæð 8,7 mrð. kr.
Margt var að athuga við þær
forsendur sem þeir ASI-menn gáfu
sér þegar að tillögugerð um tekju-
öflun kom. Þar voru einkum tvær
tillögur sem ekki stóðust gæðapróf.
Annarsvegar tillögur um svokallað-
an einyrkjaskatt, hinsvegar árang-
ur hertrar skattheimtu. ASÍ gerði
ráð fyrir að tekjuöflun af þessu
væri 2.050 m.kr. í fyrra tilviki, en
800 m.kr. í því síðara. Við efnislega
athugun þessara talna var ljóst, að
hér hafði óskhyggjan látið gamm-
inn geysa. Ef álögur á einyrkja
verða of þungar geta þeir alltaf
brugðist við því og breytt sér í fyrir-
tæki og falla þeir þá undir skatt-
lagningartekjur þeirra. Einyrkjar
eru því ekki varnarlaus hópur sem
engra kosta á völ.
Þröstur Olafsson
„Þjóð sem eytt hefur
um 70 milljörðum á
undanförnum fimm
árum til misheppnaðrar
atvinnuuppbyggingar
ætti að vera varkárari
í því að leggja til nýjar |
erlendar iántökur til
skyndiaðgerðajafnvel .
þótt tilgangurinn sé
góður.“
<
N
i
Sameining ráð eða óráð!
Aðvörun til s veitar stj órnamanna
eftir Guðmund Rúnar
Óskarsson
Nú er mikið talað um samein-
ingu, sameiningu sveitarfélaga og
sameiningu fyrirtækja, sem lausn
vandamála í erfíðum rekstri. Er það
ált hinna ýmsu fræðinga að því
stærri sem fyrirtækin séu því
öruggari sé reksturinn. Byggða-
stofnun og hennar vitringar hafa
alveg sérstaklega haldið þessari
skoðun á lofti og barist fyrir henni.
En er sameining besta lausnin í
öllum tilfellum? Vil ég ráðleggja
sveitarstjóraamönnum, þó alveg
sérstaklega í minni sveitarfélögum,
að lesa þessa grein og draga sínar
ályktanir af henni. Ráðlegg ég þeim
að sýna varkárni í þeim samningum
sem framundan eru og þá sérstak-
lega í samskiptum við starfsmenn
Byggðastofnunar því þeir eru ekki
allir heilir nafni stofnunar sinnar.
Nú hafa nokkur fyrirtæki í fisk-
vinnslu sameinast og myndast hafa
risar í þeirri grein. En eins og oft
vill verða í samböndum, meira að
segja í traustustu hjónaböndum,
verða hagsmunaárekstrar. Og þá
er málið hvort málin eru leyst með
málamiðlun, skilnaði eða að sá
sterkari kúgar þann veikari. í Vest-
mannaeyjum sameinuðust til dærn-
is ísfélagið og Hraðfrystistöðin.
Upp komu deilur milli aðilana og
enduðu þær með aðskilnaði.
Nú ætla ég að víkja að annarri
sameiningu sem ekki fékk eins far-
sælan endi. Hraðfrystihús Stokks-
eyrar hf. sem eftir margvísleg áföll,
og þá aðallega bruna gamla frysti-
hússins og stórhuga (kannski óþarf-
lega stórhuga) uppbyggingu hins
glæsilega frystihúss sem nú á að
úrelda, var komið í mikla greiðslu-
erfíðleika. Var svo komið að
Byggðastofnun var komin með
meirihlutaeign í fyrirtækinu. Fóru
þá að koma allskonar kröfur um
endurskipulagningu rekstursins og
var Rekstrartækni hf. falið að sjá
um þá hlið málsins. Má segja að
fyrirtækið hafí verið tilraunadýr
fyrir ýmis tískufyrirbæri í fisk-
vinnslu og var þar ekkert til spar-
að. Reið þetta fyrirtækinu endan-
lega að fullu.
Eftir að þessi tilraun hafði mis-
tekist (eða tekist) setti Byggða-
stofnun hnefann í borðið og heimt-
aði annaðhvort gjaldþrot eða sam-
einingu við önnur fyrirtæki, sem
var þá nýkomið í tísku. Var nú far-
ið að svipast um eftir líklegu fyrir-
tæki og þá fyrst horft til Þorláks-
hafnar. Þar voru tvö fískvinnslufyr-
irtæki sem voru nógu illa stödd til
að vera vænleg til tilraunarinnar,,
þ.e. Glettingur og Meitillinn. Eftir
nokkrar umleitanir datt MeitiIIinn
út úr myndinni og var þá einblínt
á Gletting. Voru eigendur hans til-
búnir til sameiningar enda vantaði
þá tilfinnanlega kvóta fyrir nýja
togarann en Hraðfrystihús Stokks-
eyrar átti eina úreldingu og 3 báta
sem fylgdi töluverður kvóti.
Eigendur Hraðfrystihúss Stokks-
eyrar, þ.e.a.s. Stokkseyrarhreppur
og hluthafar á Stokkseyri og í
grennd, spyrntu við fótum eftir
mætti því þeir tortryggðu eigendur
Glettings. Óttuðust þeir að missa
allan kvótann og fískvinnsluna til
Þorlákshafnar, þ.e. að Glettingur
myndi gleypa einu lifsbjörg þeirra
og skilja þorpið eftir í rúst. Er það
nú komið á daginn að það hefur
allan tímann verið ætlun þeirra. Þá
kom allt í einu tilboð frá Granda í
Reykjavík í hlut Byggðastofnunar
og var Stokkseyringum stillt upp
við vegg. Urðu þeir að velja á milli
Granda og Glettings. Gengu þeir
til samstarfs við Gletting, enda var
í þeim samningi ákvæði um 5 ára
tryggingu fískvinnslu á staðnum.
Þá varð Árnes til. Nú er það þann-
ig að á Stokkseyri býr venjulegt,
heiðarlegt og vinnusamt fólk sem
stenst grimmum hákörlum við-
skiptalífsins engan veginn snúning.
Enda fór svo að samningurinn varð
Stokkseyringum afar óhagstæður
og eru þó ekki öll kurl komin til
grafar í þeim efnum. Er það ekki
síst sök fulltrúa Byggðasjóðs sem
virtist vinna allan tímann gegn
hagsmunum Stokkseyringa. Komst
Guðmundur Rúnar Óskarsson
^Framganga forstjóra
Arness í þessu máli hef-
ur valdið töluverðum
heilabrotum meðal
manna og eru menn
ekki sammála um
ástæður hennar.“
það þó ekki upp fyrr en örfáum
dögum fyrir undirritun samningsins
og var hann keyrður í gegn þrátt
fyrir mótmæli Stokkseyringa. Hefði
kannski verið heilladrýgra að leigja
einn eða tvo hákarla til að vera
fulltrúar þeirra þó það hefði kostað
eitthvað.
Verður Stokkseyri svefnbær?
Nú er engin fiskvinnsla í Hrað:
frystihúsi Amess á Stokkseyri. í
því myndarlega húsi hefði verið
leikur einn að sameina alla vinnslu
Árness á einni hæð, hvað svo sem
ráðamenn Árness segja. Virðast
þeir vera handbendi eigenda Glett-
ings og þykir, eins og öðrum hópsál-
um, auðveldast að leggjast á minni
máttar. Þykir mér það afleitt að sjá
fulltrúa Selfoss skipa sérí þeirra hóp
en Selfyssingar hafa um árabil sótt
vinnu til Stokkseyrar og þykir mér
hann ekki hollur sínu fólki. Meðal
annars hefur hann haft af Selfos-
sveitum milljónatekjur fyrir orku
og vatnssölu til Ámess á Stokks-
eyri. Hraðfrystihúsið er eins og bíll
sem bílapartasalar hafa komist í.
Er allt nýtilegt rifíð í burt og flutt
til Þorlákshafnar en húsið skilið
eftir í sárum og af lítilli virðingo,
enda verkið unnið undir umsjón eins
af fjölskyldumeðlimum Glettings-
eigendanna.
Framganga forstjóra Árness í
þessu máli hefur valdið töluverðum
heilabrotum meðal manna og eru
menn ekki sammála um ástæður
hennar. Hafa komið fram nokkrar
kenningar og ætla ég að setja fram
þá sem mér fínnst sennilegust.
Síðastliðið haust ákveður hann að
vel athuguðu máli að flytja alla
starfsemi Árness til Stokkseyrar.
Var það vegna hagræðingar í
rekstri og sameiningar alls rekst-
I
I
I
;