Morgunblaðið - 19.02.1993, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. FEBRÚAR 1993
Upphaf
Akranessögri
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Jón Böðvarsson:
Akranes
Frá landnámi til 1885
Útg.: Prentverk Akraness hf.
1992, 335 bls.
Sú bók sem hér kemur á prent
er fyrsta bindi af fyrirhuguðu
þriggja binda verki. Fyrrum var
Akraneshreppur einn og náði næst-
um umhverfis Akrafjall eða frá
Grafargili (Skammt frá Grundar-
tanga) að Beijadalsá. Árið 1885
var Ákraneshreppi skipt í tvo
hreppa, Innri- og Ytri-Akranes-
hrepp og nær umfjöllun þessa
fyrsta bindis fram að þeirri skipt-
ingu. í öðru bindi verður svo rákin
saga Ytra-Akraneshrepps og hins
vaxandi kauptúns í Skipaskaga.
Þeirri sögu lýkur er Akranes fékk
kaupstaðarréttindi árið 1942 og
mun síðasta bindið verða hálfrar
aldar saga kaupstaðarins.
Hér er því stórt ritverk í uppsigl-
ingu. Verkið er unnið að forlagi
bæjarstjórnar Akraness, sem skip-
aði ritnefnd til að starfa með höf-
undi. í þeirri ritnefnd hafa setið
Gísli Gíslason bæjarstjóri, formað-
ur, Valdimar Indriðason, Hrönn
Ríkharðsdóttir, Gunnlaugur Hall-
dórsson ( síðar Leó Jóhannesson)
og Halldór Jörgensson ( síðar Ólaf-
ur J. Þórðarson).
Bókin hefst á landlýsingu sem
nær yfir fyrstu 74 blaðsíðurnar og
fylgja þeim kafla ágæt kort og
skýringarmyndir. Landlýsingu ber
hér að skilja í rúmri merkingu því
að víða er komið við. Auk jarð-
fræði, lýsinga á staðháttum, land-
kostum og jarðarnytjum er t.a.m.
fjallað um samgöngur bæði á sjó
og landi, fornminjar, örnefni, þjóð-
trú og þjóðsögur. Er þetta afar
fróðlegur og efnismikill kafli sem
kynnir sögusviðið vel fyrir lesanda.
Síðan er stuttur kafli um upphaf
byggðar á Akranesi. Þar er grein
frá landnámi Ketils Bresasonar og
afkomenda hans og Þormóðs
Bresasonar. Þá kemur kafli er
nefnist Garðahöfðingjar. Hefst
hann með Þórði Skúlasyni afkom-
anda Egils Skallagrímssonar. Þórð-
ur þessi er fyrsti prestur sem vitað
er um að setið hafi í Görðum. Þá
er það Böðvar Þórðarson og Þorleif-
ur Þórðarson. Koma þessir menn
mjög við sögu á Sturlungaöld og
er frásögnin mjög á Sturlungu
byggð. Eftir þetta tekur Garðastað
mjög að hnigna og valdamiðjan
færist annað. Kafli er næst um
félagsskipan fyrir siðaskipti. Greint
er frá almennum högum manna,
hreppaskipan og kirkjumálum.
Lögmannaætt á Hólmum tveim er
yfirskrift kafla er greinir frá setu
einnar mikillar valdaættar er sat á
Innra- og Ytra-Hólmi frá því á 16.
öld og þar til á ofanverðri 18. öld.
Var mikill vegur þeirrar ættar.
Fróðlegur er kaflinn Skipaska-
gaumsvif Brynjólfs biskups. En
Brynjólfur átti mikinn hluta Skipa-
skaga um skeið og lagði mikið
kapp á útgerð þar. Hann lagði þar
grunn að þéttbýlismyndun og má
ef til vill kalla föður Akraneskaup-
staðar ef einhver á að hljóta þá
nafngift. Þá er greint frá klerkum
Garðasóknar frá siðaskiptum og
uns Garðakirkja var flutt niður í
Skaga um síðustu aldamót. Frá
helstu dómsmálum er greint og ber
þar Jón Hreggviðsson hátt. Og nú
fer að koma að Stephanungum sem
svo mjög komu við landsmál og
voru bæði voldugir og ríkir. Valda-
skeið þeirra var tæp öld (1780-
1856), hófst með Ólafi Stefánssyni
og endaði með síra Hannesi Steph-
ensen. Innri- og Ytri-Hólmur voru
höfuðból þeirra. Loks kemur svo
nítjánda öldin og er í síðasta kafla
gerð grein fyrir mannlífi, atvinnu-
háttum, verslun o.fl. til ársins 1885.
Aftan við aðaltexta er Atburða-
annáll á rúmum fimm smáleturssíð-
um. Skrár yfir tilvísanir fyrir hvern
kafla fyrir sig, Skrá yfir heimildir
prentaðar sem óprentaðar og heim-
ildamenn og Nafnaskrá sem nær
bæði til manna- og staðanafna.
Mikill fjöldi allskyns mynda er í
bókinni: af stöðum, húsum, hlutum,
mönnum, skýringarmyndir og kort.
Talsvert er um sérstakar frásagnir
í innfelldum römmum, sem gefa
frásögninni líf og lit. Prófarkir virð-
ast hafa verið ágætavel lesnar.
Allmargar sögur kaupstaða og
einstakra byggðarlaga hafa verið
ritaðar á undanförnum áratugum,
venjulega þegar viðkomandi staðir
hafa viljað marka þáttaskil í sögu
sinni. Ákranessaga er ein þeirra.
Ég hef líklega lesið flestar þessar
sögur og yfirleitt haft mikla
ánægju af, því að vissulega er það
ánægjuefni að kynnast landi sínu
Nýjar bækur
Draumur eða veruleiki
- heimspeki fyrir börn
ÚT ER komin bókin Draumur
eða veruleiki eftir Sigurð Björns-
son. í frétt frá útgefanda segir
að hér sé á ferðinni ævintýri sem
vekji barnið til heimspekilegra
íhugana. Höfundurinn hefur lok-
kl framhaldsnámi í heimspeki
fyrir börn og stundar kennslu
við Heimspekiskólann.
í bókinni er fléttað saman heim-
spekilegum viðfangsefnum og verk-
efnum við hæfí 6-9 ára barna.
Bókin er skreytt myndum eftir Erlu
Sigurðardóttur. „I sögunni kynn-
umst við Jóa og undarlegum draum-
um hans, þar sem dís úr öðrum
heimi fer með hann yfir í heim sinn
og kynnir hann fyrir hinum ótrúleg-
ustu persónum sem þar búa. í heimi
dísarinnar er flest á annan veg en
í heimi Jóa og fær draumurinn hann
til að velta fyrir sér ýmsu sem fram
fer S hans eigin heimi. Vinátta, feg-
urð og réttlæti er meðal viðfangs-
efna í bókinni," segir í fréttinni frá
forlaginu.
Útgefandi er Almenna bókafé-
Sigurður Björnsson
lagið hf. Umbrot, prentun og
bókband var unnið í Prentsmiðj-
unni Odda hf. og hönnun bók-
arkápu í Hvíta húsinu. Bókin
kostar 1.295 krónur.
Bróðir minn
Ljónshjarta
Jón Böðvarsson
og þjóð á þennan hátt. Oftar en
hitt er vel vandað til þessara rita
og lagður í þau metnaður. En þau
eru jafn ólík og höfundarnir eru
margir. Ræðst það vitaskuld af
þekkingarsviði þeirra, áhugaefnum
og ritleikni. Þessi saga er líka með
sérstökum blæ. Enda þótt Jón Böð-
varsson geri skilmerkilega grein
fyrir jarðfræði, landsháttum, at-
vinnu- og verslunarmálum er það
engu að síður mannfólkið sem setti
svip sinn á þetta byggðarlag í frá-
sögn hans og heldur einatt huga
hans föngnum. Enginn velkist held-
ur í vafa um að fornsögunum er
hann næsta handgenginn og hann
á því ekki erfitt með að rekja meg-
inþræði Sturlungaaldar í skýru og
aðgengilegu máli. Ýmislegt athygl-
isvert hygg ég og að liggi á milli
steina í sögu hans. Ég minnist þess
t.a.m. ekki að hafa séð hlutdeild
Þorleifs Þórðarsonar í Görðum gerð
jafngóð skil. Jón er einnig góður
og skemmtilegur sögumaður eins
og margir vita. Stíll hans er léttur
og lipur, glaðlegur og hressandi og
án allrar tilgerðar. Auk þess leynir
sér ekki að hann ber hlýjan hug
til þessa byggðarlags. Gaman verð-
ur að fá framhald Akranessögu.
________Leikiist_____________
Hávar Sigurjónsson
Leikfélag Hveragerðis sýnir:
Bróðir minn Ljónshjarta. Eftir
Astrid Lindgren. Þýðing Anna
Jórunn Stefánsdóttir (Þorleif-
ur Hauksson). Leikgerð, leik-
mynd, lýsing og leikstjórn
Guðjón Sigvaldason.
Leikfélag Hveragerðis fetar i
fótspor þeirra leikfélaga sem
gera út á barnaleikrit þennan
veturinn. Sagan um bræðuma
Ljónshjarta er sannarlega þess
virði að segjast eins oft og á eins
fjölbreyttan hátt og mögulegt er;
þar sem heiðarleika, hreinskilni
og góðvild er stillt upp andspæn-
is illsku, fláttskap og undirferli.
Það er leitun að betri skáldskap
fyrir börn og unglinga en í þess-
ari sögu.
Um leið er líklega leitun að
erfiðara verki til sviðsetningar
en þessu, og það útheimtir greini-
lega annað af tvennu; mjög
flókna og íburðarmikla sýningu
eða sýningu sem byggir allt sitt
á einfaldleika sem er þaulhugs-
aður niður í smæsta atriði. Sýn-
ing Leikfélagsins í Hveragerði í
sal grunnskólans er hvorugt og
fyrri möguleikinn er vafalaust
sjálfkrafa útilokaður vegna að-
stöðu- og peningaleysis, en
skortinn á þeim síðarnefnda er
Iíklega hægt að skrifa á leikstjór-
ann að miklu leyti. Af leikstjór-
ans hálfu hefði mátt vinna mun
meira og nákvæmar með út-
færslu hvers einstaks atriðis og
fínpússa atriðaskiptingar, heimta
meiri nákvæmni í hreyfingum af
leikendum, velta betur fyrir sér
áhersluatriðum í texta, huga bet-
ur að því hvar þagnir em áhrifa-
ríkastar o.s.frv. Allt grundvallar-
atriði sem ekki má gleyma
hversu frumleg og nýstárleg sem
sýningin annars á að vera.
Nú má ekki skilja þessi orð
þannig að hér sé um leiðinlega
sýningu að ræða. Alls ekki, enda
státar hún af tvennu sem margir
gera sig vafalaust hæstánægða
með; framúrskarandi sögu og
ljómandi skemmtilegum aðalleik-
ara, Höskuldi Eiríkssyni, í hlut-
verki Snúðs Ljónshjarta. Hösk-
uldur hefur skýra og sterka
framsögn, hann er óþvingaður
og kann ýmislegt fyrir sér í leik
þótt ungur sé. Og Rósant Guð-
mundsson stóð sig vel í hlutverki
Jónatans þó að heiðarlegir sóma-
menn með sanna hetjulund séu
ávallt vanþakklátust hlutverka.
Þá voru og skemmtilegir nokkuð
Gunnþór Guðfinnsson og Elías
Óskarsson í hlutverkum Kaders
og Veders.
Umgjörð Guðjóns Sigvalda-
sonar að þessari sýningu er af-
skaplega einföld í sniðum. Nán-
ast svo að tæpast er hægt að
tala um leikmynd í þessu sam-
hengi og finnst mér sem þama
hafi Guðjón ætlað sér um of og
líklega farið betur að einhver
annar hefði tekið að sér leik-
myndina; þótt ijármunir séu ekki
miklir er hægt að gera ýmis
galdraverk með málningu og
pensli. Þessi sýning þarf á slíku
að halda, galdraverki með litum.
Verkið gerir nánast slíka kröfu
til að kvikna og blómstra. En
viljann ber að taka fyrir verkið
og Astrid Lindgren stendur ávallt
fyrir sínu svo það er í góðu lagi
að fara með krakkana á þessa
sýningu. Þeim leiðist ekki á með-
an.
UM HELGINA
Dusseldorf
Myndlist
Sigríður
Hrafnkelsdóttir
í Nýlistasafninu
Sigríður Hrafn-
kelsdóttir opnar á
morgun fyrstu
einkasýningu sína í
neðri sölum Ný-
listasafnsins í
Reykjavík. Sigríður
stundaði nám við
Myndlista- og
handíðaskólann frá
1986-89 og við
Listaakademíuna
1989-92. Verkin á sýningunni eru þrív-
íð, unnin með blandaðri tækni á þessu
og síðasta ári. Sýningin opnar klukkan
16 á morgun laugardag og henni lýkur
7. mars. Safnið er opið daglega frá
14-18.
Teikningar og
málverk Samúels
Samúel Jóhannsson frá Akureyri
opnar sýningu á málverkum og teikn-
ingum í Listgalleríi Listhússins í Laug-
ardal á morgun klukkan 14. Þetta er
tíunda einkasýning Samúels og hann
hefur tekið þátt í mörgum samsýning-
um. í Listhúsinu sýnir hann málverk
og teikningar í akrýl og bleki. Sýning-
unni lýkur 7. mars, hún er opin frá
10-18 alla daga nema sunnudaga, frá
14-18.
Bragi áfram
í Listhúsinu
Sýning Braga Ásgeirssonar í mið-
rými Listhússins í Laugardal hefur
verið framlengd til mánaðamóta.
Síðasta sýningarhelgi
Péturs
Pétur Halldórsson sýnir málverk og
vatnslitamyndir í Hafnarborg og nú fer
síðasta sýningarhelgi í hönd. Pétur
lagði stund á myndlistamám í Reykja-
vík, London og New York. Á sýning-
unni eru myndir unnar í olíu eða olíu,
vax og blandað efni á striga auk vatns-
litamynda. Sýningin stendur til 22.
febrúar og er opin frá 12-18 alla daga
nema þriðjudaga.
Samruni, áttir
og gáttir
Kristrún Gunnarsdóttir opnar sýn-
ingu á efri hæðum Nýlistasafnisins á
morgun klukkan 16. Verkin eru stækk-
aðir rammar úr sértilgerðu mynd-
bandi, hugleiðingar um samruna, áttir
og alls kyns gáttir. Þetta er þriðja
einskasýning Kristrúnar hérlendis, en
hún hefur sýnt ein og með öðmm í
Kalifomíu undanfarin 'ár. Sýningin
stendur í tvær vikur og safnið er opið
daglega frá 14-18. .
Breytingar í Gallerí
Borg
Eigendaskipti urðu á Gallerí Borg
um áramótin, þá keypti Pétur Þ. Gunn-
arsson fyrirtækið ásamt konu sinni
Ernu Flygenring. Helstu breytingar
sem gerðar verða á rekstri Gallerísins
eru aukin áhersla á starfsemi í kjallara
við Pósthússtræti, þar sem seldir verða
antíkmunir, og meiri áhersla á sölu
verka eftir yngri listamenn. Galleríið
mun áfram standa fyrir listaverkaupp-
boðum og annast jafnframt sölu á verk-
um gömlu meistaranna. Af sýningum
sem fyrirhugaðar em á árinu má nefna
verk Braga Hannessonar, Sverris Ól-
afssonar og Færeyingsins Zachariasar
Heinesen. Gallerí Borg er opið frá
12-18 virka daga og sýningarhelgar.
Gestasýning í
FÍM-salnum
OPNUÐ verður gestasýning FÍM laug-
ardaginn 20. febrúar kl. 14 á verkum
Margrétar Jónsdóttur listmálara í FÍM-
salnum, Garðastræti 6. Sýningin er
kynning Félags íslenskra myndlistar-
manna á einum félagsmanna sinna.
Margrét Jónsdóttir á fjölbreyttan
náms- og listaferil að baki. Hún hefur
haldið fjölmargar sýningar hér heima,
en einnig í Bandaríkjunum, Danmörku,
Noregi, Svíþjóð, Finnlandi, Póllandi og
á Ítalíu. Hún var einn af stofnendum
og eigendum Gallerí Suðurgötu 7 sem
starfaði árin 1977-1981 og einn af
eigendum Gallerí Gangskör 1988-
1989. Hún stundaði myndmennta-
kennslu í fimm ár og hefur setið í stjórn
SÍM, er félagi í Grafíkfélaginu og
Nýlistsafninu og er nú í stjóm FÍM.
Ekki em send út boðskoit á sýning-
una, en allir eru velkbmnir. Sýningin
verður opin alla daga frá kl. 14-18.
Café Mílanó
Sýning stendur yfir á verkum Titu
Heydecker. Á sýningunni em olíumál-
verk og teikningar og stenddur sýning-
in til loka mars.
Tita Heydecker er fædd í Þýska-
landi en ólst að mestu upp í Brasilíu.
Hún stundaði nám í Grafí og auglýsin-
gateiknun við Akademie f.d. grafische
Gewerbe í Munchen.
Tónlist
Píanótónleikar
Richards Simm
BRESKI píanóleikarinn Richard Simm
kemur fram á þriðju EPTA-tónleikum
vetrarins. Fyrri tónleikarnir verða í
Norræna húsinu mánudaginn 22. febr-
úar klukkan 20.30 og þeir síðari á
sama tíma miðvikudaginn 24. í Kirkju-
hvoli í Garðabæ. Á efnisskrá Simms
verða verk eftir Scarlatti, Hróðmar
Sigurbjömsson, Chopin, Liszt, Grieg,
Rakhmaninoff, Ravel og Rosenthal.
Simm hefur frá unglingsámm sér-
hæft sig í „virtúósa" verkum tónskálda
eins og Chopin, Liszt og Rakhmanin-
off. Hann vakti almenna athygli á tón-
leikum sextán ára gamall og frammi-
staða hans leiddi til fimm ára náms
við Royal College of Music undir leið-
sögn Bernards Roberts. Síðar lærði
hann tónsmíðar hjá Joseph Horovitz
og hefur unnið til fjölda verðlauna fyr-
ir píanóleik. Simm hefur starfað við
tónlistarkennslu í Bretlandi og Banda-
ríkjunum en flutti til íslands árið 1989
og hefur kennt við Tónlistarskólann á
Akureyri frá 1991. Aðgöngumiðar á
tónleika Richards Simms verða seldir
við innganginn.