Morgunblaðið - 19.02.1993, Blaðsíða 14

14__________________MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19, FEBRÚAR 1993_.
Stöndum vörð um velferðarkerfið
Kransæða-
sjúkdómar
282,5
171,4
Q OKIO o
a § ui
^ 2 § 1 oc
si ^ § i O
52 Q U. I 5 V)
265,1
I § §
I!
Dánartíðni af hjarta-
og æðasjúkdómum
á Norðurlöndum
Á hverja 100.000 íbúa árið 1990
Heilablóðfall
132,5
70,2
108,3 ■■ ■ Aðrir hjarta-
sjúkdómar 86,4
71,1
54,4 55,1
lllil
llili i
álsmiís
Aðrír æðasjúkdómar
8,2
51,1 51,6
25 2 28'5
Q E9B W
eftir Sigurð Helgason
Hjartasjúkdómar ’eru mesti óvinur
heilsunnar í dag meðal þróaðra ríkja.
Með falli Berlínarmúrsins og opnun
járntjaldsins hafa komið í ljós geig-
vænleg vandamál á þessum sviðum
í öllum austantjaldslöndunum. Reynt
var að fegra ástandið, en í dag er
markvisst unnið gegn sjúkdómum
með góðum árangri. í vanþróuðum
ríkjum Afríku, Asíu og Suður-Amer-
íku eru gerðar víðtækar ráðstafanir
í baráttunni við þennan skaðvald
heilsunnar.
7. apríl 1992 var alþjóðlegi heil-
brigðisdagurinn helgaður baráttunni
við hjartasjúkdóma um heim allan
og lögð var megináhersla á öflugt
forvarnastarf og gjörbreyttan lífsstíl
t.d. í mataræði, tóbaksreykingum
og auknum líkamshreyfíngum.
Við íslendingar höfum náð merk-
um árangri að undanförnu og í heil-
brigðisskýrslu Norðurlanda fyrir
1991, sem kynnt var í Morgunblað-
inu 15. nóv. 1992, komu í ljós mjög
athyglisverðar niðurstöður, sbr.
súlurit.
Að mati okkar færustu hjarta-
lækna er árangur skýrður á þann
veg, að skipulega hefur verið unnið
gegn of háum blóðþrýstingi með
öflugra forvamastarfí, almennt betri
lækningum og lyfjum og í bættri
meðferð sjúklinga. I Ijós hefur og
komið að fítuneysla íslendinga hefur
minnkað og skipta þar breyttar
neysluvenjur miklu máli. Hér á landi
eru gerðar fleiri kransæðaaðgerðir
en á hinum Norðurlöndunum með
góðum árangri og þá hefur komið í
ljós mikil notkun blóðfítulækkandi
lyfja, svo og betablokka eftir hjarta-
drep, sem bjargað hefur mörgum
mannslífum. Áhersla er einnig lögð
á að við höfum á að skipa frábærum
hjartalæknum og hjúkrunarfólki og
auðvelt hefur verið að ná til hjarta-
lækna og öllum kostnaði við lyf og
lækningar í hóf stillt. Á þessu hefur
orðið breyting til hins verra, sem
nánar skal skýrt.
Enginn útilokaður
Við höfum um lengri tíma rekið
heilbrigðismál okkar á þeirri grunn-
hugmynd að enginn verði án lækn-
inga vegna slæmrar aðstæðna og
bágs fjárhags. Á þessu eru gerðar
verulegar breytingar með útgáfu
reglugerðar frá 18. jan. 1993 um
greiðslur almannatrygginga á lyfja-
kostnaði og með reglum um hlut-
deild sjúkratryggða í kostnaði við
heilbrigðisþjónustuna frá 25. jan.
1993, sem nánar skal kynnt.
A. Lyfjakostnaður. Stærsti hluti
hjartasjúklinga nær heilsu að nýju,
en flestir þurfa lífsnauðsynlega að
nota lyf að staðaldri. Af hálfu heil-
brigðisyfírvalda var fallist á þetta
sjónarmið með útgáfu lyfjakorta. í
reglugerðinni flokkast ekkert hjarta-
lyf undir 2. gr. eða í lyfjaflokk fyrir
lífsnauðsynleg frílyf. Öll helstu
hjartasjúkdómalyf undir auðkenni
„B“ í iyfjaskrám, sbr. 3. gr. með
svofelldri greiðslutilhögun:
1) Sjúklingur greiðir fyrstu 500
kr. af verði lyfsins. Af verði lyfsins
umfram 500 kr. greiðir sjúkra-
tryggður 12,5% en þó aldrei meir
en 1500 og greiðir Tryggingastofn-
un sem á vantar á fullt verð.
2) Elli- og örorkulífeyrisþegar
greiða fyrstu 150 kr. fyrir hvetja
lyfjaávísun og umfram það greiða
sjúkratryggðu 5% en þó aldrei meir
en 400 kr.
í raunhæfu dæmi um venjulegan
hjartasjúkling með 100 daga
skammt, sem hafði lyfjakort átveim-
ur lyfjum af fjórum, sýndu útreikn-
ingar apótekara að greiðsla var 246
kr., en er samkvæmt nýjum reglum
3.627 kr. Alvarlegast er þó ákvæði
í 5. gr., en þar er boðað að Trygg-
ingastofnun ríkisins greiði ekkert í
blóðfitulækkandi lyfjum, sem eru
auðkennd með „0“ í lyfjaskrá. Þetta
gat þýtt að 100 daga skammtur, sem
var innan við 3 þús. kr. yrði tæpar
30 þús. kr. Heilbrigðisráðuneytið
setti upp samráðsfund um meðferð
við hárri blóðfítu með afbragðs sér-
fræðingum, þar sem lögð hafa verið
fram gróf viðmiðunarmörk. Er þess
að vænta að hindruð hafi verið stór-
slys með þessari nýju tilhögun. Vak-
in skal sérstök athygli á þeirri stað-
reynd að ekkert þak er sett á lyfja-
kaup eða reynt að tekjutryggja
heildarútgjöld og geta því einstakl-
ingar og fjölskyldur lent í miklum
útgjöldum í verstu tilvikum. Sú
hætta getur blasað við í einhveijum
tilvikum, að fólk hafi ekki efni á
kaupum á nauðsynlegum lyflum,
sem myndi fljótlega verða langtum
kostnaðarsamara fyrir þjóðfélagið.
Að lokum skal vakin athygli á 6.
gr. umræddrar reglugerðar í 3. lið,
en þar er heimild í tilvikum þar sem
notuð eru mörg lyf að staðaldri um
lengri tíma að gefa út tímabundinn
lyíjaskírteini, sem undanskilur
greiðslu tiltekin lyf.
B. Lækniskostnaður. Gjald sjúkl-
inga fyrir sérfræðiþjónustu hjarta-
lækna frá frá 1. mars 1993:
Viðtal með skoðun verður
Viðtal ásamt línuriti
Viðtal, línurit, blóðprufa
yiðtal, línurit, blóðpr., röntgenm.
Áreynslupróf ásamt viðtali
Allt árið frá 1900 var ákvæði um
árlegt lámark á greiðslum fyrir
læknishjálp og var það miðað við
12.000 kr. fyrir almenna sjúklinga
og 3.000 fyrir lífeyrisþega, en frá
1. mars nk. er miðað við sama þak,
en eftir það er greidur 'h af almennu
gjaldi. Ljóst er að hér eru á ferðinni
miklar hækkanir og miðað við slæmt
atvinnuástand og versnandi afkomu
almennings þá gæti verið um mikla
röskun að ræða hjá fjölda einstakl-
inga og fjölskyldna. Komi í ljós að
afleiðingamar verði að hluti þjóðar-
innar treysti sér ekki að fara til sér-
fræðinga eða kaupa lyf vegna fá-
tæktar, þá er velferðarkerfíð í hættu.
Ríkisútgjöld hafa farið vaxandi og
því þarf að spara. Mjög athyglisverð
leið var farinn hjá Flugleiðum, en
starfsfólkið gerði tillögur til spam-
aðar, sem lofar góðu. Heilbrigðisyf-
irvöldum bar samkvæmt fjárlögum
að spara 4-500 millj. í lækniskostn-
aði og lyfjakaupum. Með ítarlegum
viðræðum við aðila er málið snertir
var hægt að leysa vandann, en þess
í stað var valin auðveldasta leiðin
að láta sjúklinga eina um spamað-
inn.
Sókn er besta vörnin
Sýnt hefur verið fram á, að við
íslendingar emm í mikilli sókn gagn-
vart hjartasjúkdómum og hefur góð-
Nýreglug. Áður Hækkun Lífeyrisþ. Áður
kr. 1692 1500 13% 640 500
kr. 1917 1500 28% 640 500
kr. 2817 2100 34% 940 700
kr. 3717 2700 38% 1240 900
kr. 3912 1500 161% 1995 500
ur árangur vakið verðskuldaða at-
hygli. Með skipulegu átaki er hægt
að ná enn lengra og komast í allra
fremstu röð þjóða á þessu sviði. í
stuttri grein er ekki hægt að gera
grein fyrir þýðingu slíks árangurs
fyrir þjóðarbúið í heild og ímynd
þjóðarinnar útfrá. Skal hér nefnt
m.a. að allar afurðir okkar yrðu eftir-
sóknarverðari og ferðamanna-
straumur hingað myndi stóraukast
svo að nokkuð sé nefnt. Komið hef-
ur í ljós t.d. að Japanir matreiða
Heildarkostnaðurviðallarrannsóknirkr. 7629 4200 82% 3235 1400
Styrkir til framhaldsnáms
eftirllluga
Gunnarsson
Undanfarið hefur umræða um
Háskóla íslands verið á frekar nei-
kvæðum nótum. I þau skipti sem
skólinn berst í tal kemur upp í hug-
ann samdráttur, niðurskurður og
fækkun nemenda. En þrátt fyrir að
mest beri á umræðu sem þessari er
ekki svo að innan Háskólans séu
allir lagstir í kör og bíði andlátsins
úrkula vonar um að úr rætist. Til-
gangurinn með greinarkomi þessu
er að vekja athygli á mjög merki-
legri þróun sem er nú að hefjast
innan háskólans.
Þörf á aukinni
rannsóknarvinnu stúdenta
Háskóli Islands er nú að mestu
grunnskóli, þ.e. megnið að þeirri
starfsemi sem þar fer fram lýtur að
BS-námi og BA-námi. Það gerir
skólann óneitanlega nokkuð einhæf-
an að frekar lítið er um framhalds-
nám innan hans. Ljóst má vera að
ef háskólinn á að geta staðið undir
nafni sem miðstöð vísinda og þekk-
ingar í þjóðfélaginu er nauðsynlegt
að innan hans fari fram öflugar
rannsóknir, bæði grunnrannsóknir
og rannsóknir sem tengjast atvinnu-
Iífínu með beinum hætti. Það er einn-
ig mjög nauðsynlegt að nemendum
skólans sé gert kleift að taka þátt
í rannsóknarvinnu og fá þannig
þjálfun í sínu fagi sem væri sam-
bærilegt við það sem gerist í erlend-
um háskólum.
Þrátt fyrir niðurskurð og erfíð-
leika í rekstri háskólans hefur þess-
ari umræðu vaxið fiskur um hrygg.
Hugmyndir lagðar fram í
Háskólaráði
Síðla árs 1992 lagði Vísindanefnd
fram í Háskólaráði hugmyndir um
uppbyggingu á rannsóknartengdu
framhaldsnámi við háskólann. For-
maður nefndarinnar var Helgi Valdi-
marsson, deildarforseti læknadeild-
ar. Hugmyndirnar sem lagðar voru
fyrir ráðið byggja að meginhluti á
þeirri skoðun að „ekki verði séð
hvernig Háskóli íslands geti á full-
nægjandi hátt gegnt hlutverki sínu
sem miðstöð nýsköpunar fyrir ís-
lenskt þjóðfélag meðan hann skortir
þær starfseiningar sem eru megin-
uppspretta nýrrar þekkirigar í há-
skólum, þ.e. nemendur sem vinna
að rannsóknarverkefnum undir
handleiðslu kennara".
í framhaldi af þessari umræðu
innan Háskólaráðs vill undirritaður
reifa lítillega hugmynd sem kviknaði
hjá menntamálahópi Vöku.
Styrkir til framhaldsnáms
Lánasjóður íslenskra námsmanna
sér nú að öllu leyti um að aðstoða
íslenska námsmenn, með því að lána
þeim fyrir framfærslu. Ljóst er að
Lánasjóðurinn er ein allra mikilvæg-
asta forsenda þess, að stór hluti
námsmanna fái stundað nám. En
það er skoðun undirritaðs að Lána-
sjóðurinn, miðað við núverandi fyrir-
komulag, fái ekki gegnt öllum þeim
hlutverkum sem þyrfti að sinna.
Einn af vanköntum íslensks
menntakerfis er að i því er ekki að
fínna neitt styrkjakerfí. Áður var
töluverður styrkur fólginn í vaxta-
leysi námslánanna og afborgunar-
tíma þeirra. Gallinn við styrkjakerfi
í þeirri mynd, frá sjónarhóli skatt-
greiðenda, var sá að þessi styrkur
var sjálftekinn, þ.e. styrkurinn fór
ekki eftir námsárangri eða frum-
kvæði, heldur eftir námstegund og
lengd námstíma. Þessi styrkur er
nú að stórum hluta horfinn, eftir
stendur nær einungis sá styrkur sem
felst í vaxtamuninum, þar sem
námslán bera lægri vexti en gengur
og gerist.
Undirritaður vill varpa fram þeirri
hugmynd hvort ekki sé rétt að koma
á e.k. styrkjakerfi í tengslum við
fyrirhugað rannsóknartengt fram-
haldsnám. Til þess að öðlast styrk
yrðu nemendur að sækja um hann
sérstaklega. T.d. yrðu þeir að leggja
’fram rannsóknaráætlanir í samráði
við þann prófessor sem leiðir rann-
sóknina. (Gert er ráð fyrir að námið
fari t.d. þannig fram að myndaðir
verði rannsóknarhópar undir leið-
sögn kennara.) Þannig yrði lagt mat
á m.a. árangur nemandans, eðli
Illugi Gunnarsson
„Undirritaður vill
varpa fram þeirri hug-
mynd hvort ekki sé rétt
að koma á e.k. styrkja-
kerfi í tengslum við fyr-
irhugað rannsóknar-
tengt framhaldsnám.“
verkefnis og hæfni þess prófessors
sem leiða á rannsóknina.
Sjóður fjármagnaður af ríki
og atvinnuvegunum
Með því að haga málum á þann
Sigurður Helgason
„Ljóst er að hér eru á
ferðinni miklar hækk-
anir og miðað við slæmt
atvinnuástand og
versnandi afkomu al-
mennings þá gæti verið
um mikla röskun að
ræða hjá fjölda ein-
staklinga og fjöl-
skyldna. Komi í ljós að
afleiðingarnar verði að
hluti þjóðarinnar tre-
ysti sér ekki að fara til
sérfræðinga eða kaupa
lyf vegna fátæktar, þá
er velferðarkerfið í
hættu.“
fæðu sem ve’ldur lítilli blóðfitu, enda
rísa japanskir matsölustaðir um all-
an heim og aðsókn mjög mikil. Sviss
fær hærra verð fyrir flestar sínar
afurðir vegna þess að viðurkennt er
að landið er hreint og fagurt og loft-
ið óvenju heilnæmt.
Við eigum því að hefja sókn til
nýrra átaka og væri hægt að koma
því í kring án stórútgjalda og sú
stefna mun skila sér margfalt til
baka, eins og rakið hefur verið.
Höfundur er formaður
Landssamtaka hjartasjúklinga og
útgáfu- og fræðslustjóri
Hjartaverndar.
veg er líklegt að frumkvæði til ný-
sköpunar og gagnlegra rannsókna
aukist þar sem stúdentar og kenn-
arar hafa af því beinan fjárhagsleg-
an ábata að verk þeirra hlytu styrki.
Þeir stúdentar sem ekki fengu verk-
efni sín styrkt, gætu jafnt sem áður
leitað til Lánasjóðsins um aðstoð.
Hvað varðar fjármögnun á sjóð
sem þessum er ljós að þar þarf til
atbeina ríkisins. Minna má á að í
gamla lánakerfínu var fólginn styrk-
ur sem stúdentar skömmtuðu sér
sjálfir. Ef mönnum er einhver alvara
með því tali að framtíð þjóðarinnar
byggist á menntun og rannsóknum,
þá er kerfi sem þetta sennilega ein
ódýrasta Ieiðin til að virkja það afl
sem felst í þekkingu háskólans.
Einnig væri æskilegt að atvinnu-
lífíð kæmi að þessum málum með
einhveijum hætti. Heildarsamtök
þess gætu t.d. komið fram með ein-
hvern tiltekinn fjölda af hugmyndum
um rannsóknarverkefni á hveiju ári,
sem þau styrktu síðan fjárhagslega.
Þær rannsóknir myndu síðan vænt-
anlega nýtast atvinnulífinu, bæði til
nýsköpunar sem og þróunar á þeim
greinum sem fyrir eru. Tryggt væri
að slíkar rannsóknir stæðu í engu
að baki öðrum hefðbundnum rann-
sóknum, hvað varðar akademísk
gæði. Með þessum hætti er hægt
að leiða saman atvinnulífið og há-
skólann á sviði grunnrannsókna, án
þess að stefna sjálfstæði skólans í
einhveija hættu. Ég tel því að til
mikils sé að vinna að koma þessu
kerfí á laggirnar.
Höfundur er háskólaráðsfulltrúi
og oddviti Vöku í Stúdentaráði.