Morgunblaðið - 06.04.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. APRÍL 1993
Um Jiróunarað-
stoð Islendinga
eftirÞröst Ólafsson
All mikið hefur verið fjallað um
þróunaraðstoð íslendinga að und-
anförnu. Tilefni þessarar umræðu-
hrinu hefur einkum verið Malaví-
ferð utanríkisráðherra. Þá hefur
einnig verið skrifað nokkuð um
gagnsleysi aðstoðarinnar, auk þess
hefur Þróunarsamvinnustofnun Is-
lands (ÞSSÍ) og starfsfólk hennar
fengið vænan skammt af miður
smekklegu tilskrifi. Umræður um
smánarlega lítið framlag okkar til
þróunarmála hafa ekki þótt nægj-
anlega seljanlegt fjölmiðlafóður og
því fengið minna pláss.
Umfjallanir fjölmiðla hafa verið
með ýmsu móti og ætla ég ekki að
gera neina eina þeirra sérstaklega
að umræðuefni. Hér verður frekar
leitast við að gera grein fyrir störf-
um ÞSSÍ og samstarfí stofnunarinn-
ar við önnur lönd. Þá kemst ég ekki
hjá því að ijalla nokkuð um Malaví-
málið vegna þess moldviðris sem
þyrlað var upp vegna ferðar utanrík-
isráðherra. Þróunarsamvinnustofn-
un íslands starfar samkvæmt lögum
frá Alþingi. Þar segir m.a. að hún
skuli gera tillögur um samstarfs-
verkefni á eigin vegum eða í sam-
vinnu við aðra sem „einkum beinast
að því að miðla til umræddra landa
reynslu og sérþekkingu, sem íslend-
ingar búa yfír og þau hafa áhuga
á að afla sér.“ Sú reynsla og sér-
þekking sem við íslendingar eigum
mest af og eftirsóttust er meðal
þróunarlanda er á sviði sjávarút-
vegs.
Hvaða verkefni verða fyrir
valinu?
Á undanfömum árum hafa okkur
borist fyrirspumir frá tólf þróun-
arlöndum um aðstoð við að þróa
sjávarútveg þeirra. Við höfum að-
eins getað sinnt þremur þeirra, lönd-
um sem við þegar höfum samstarf
við. í viðtölum við forystumenn
þessara þjóða kemur fram sterkur
vilji hjá þeim um að leggja megin
áherslu á uppbyggingu matvæla-
framleiðslu. Þar eru landbúnaður
og sjávarútvegur undirstaðan.
Vegna mjög takmarkaðrar fjár-
hagsgetu höfum við einbeitt okkur
að leiðbeiningum og kennslu í sjáv-
arútvegi. Ef við hefðum meiri fjár-
ráð gætum við eflaust einnig miðlað
af þekkingu okkar í landbúnaði.
Aðstoð okkar við að þróa sjávarút-
veg einstakra þjóða er gerð í þeim
tilgangi einum að auka matvæla-
framleiðslu í viðkomandi landi. Það
er fjarstæða að fullyrða að við séum
að aðstoða í sjávarútvegi til þess
eins að selja þeim skip í staðinn.
Það er heldur ekki rétt að við
séum að smíða rándýr skip sem síð-
an liggi ónotuð við bryggju og ryðgi
í hlýju loftslaginu. Þau skip sem
smíðuð hafa verið hérlendis á vegum
Þróunarsamvinnustofnunarinnar
eru í góðri notkun í þróunarlöndum.
Þeirra hlutverk hefst þá fyrst fyrir
alvöru þegar svokölluðu þróunar-
starfí lýkur. Því lýkur um leið og
heimamenn eru færir um að reka
skipin sjálfír.
Hitt er rétt, og fyrir það skömm-
umst við okkur ekki, að hafí þurft
að bæta skipakost eða smíða rann-
sóknarskip þá höfum við ekki færst
undan því að láta smíða skipin hér
heima. Við höfum gjarnan viljað
sýna íslenskt handverk erlendis. Við
vildum satt best að segja geta gert
meira af því.
Starfsfólk ÞSSÍ hefur lagt sig
fram um að kenna heimamönnum
á nýja tækni og sleppa ekki af þeim
hendinni fyrr en það hefur fullvissað
sig um að þeir ráði við verkefnið.
Þannig er bátur sem smíðaður var
hér heima gerður út af útgerðar-
manni á Cabo Verde. Sá aðili fékk
kennslu og þjálfun hjá ÞSSÍ og
keypti síðan bátinn og gerir hann
út núna og stendur í skilum með
afborganir. Þannig á að yfirfæra
þekkingu og aðstoða fólk við að
hjálpa sér sjálft.
Til þess að geta byggt upp arð-
bæran og afkastamikinn sjávarút-
veg þurfa heimamenn að þekkja
hafsvæði sín og hve mikið af físki
sé þar að fínna. ÞSSÍ hefur því ver-
ið beðið um að aðstoða við uppbygg-
ingu fískirannsókna heimamanna
og hefur orðið vel ágengt á því sviði.
Aðstoð ÞSSÍ er einkum fólgin í
því að miðla þekkingu. íslenskir
sérfræðingar sem unnið hafa þessi
störf á vegum ÞSSÍ hafa hlotið
mikið og verðskuidað lof frá erlend-
um aðilum sem til þekkja fyrir störf
sín. Þeir eru eftirsóttir af öðrum
stofnunum sem starfa á sviði sjáv-
arútvegsmála í þróunarlöndum og
norrænar þróunarstofnanir hafa
leitast eftir því að fá ÞSSÍ til að
taka að sér verkefni vegna þess að
þeir vita að þar eru þau í góðum
höndum.
Að gefnu tilefni er hér tekið fram
að stjórn ÞSSÍ ber fullt traust til
starfsfólks stofnunarinnar. Þar er
valinn maður í hveiju rúmi. Það
gildir ekki hvað síst um fram-
kvæmdastjórann sem varð fyrir afar
ósmekklegri árás vonsvikins um-
sækjanda um starf.
Hvaða lönd verða fyrir valinu?
íslensk þróunaraðstoð fer nú til
þriggja ríkja í Afríku, Cabo Verde
öðru nafni Grænhöfðaeyjar, Namib-
íu, sem fyrir sjálfstæðið var kallað
Suð-vestur Afríka og Malaví, sem á
nýlendutíma Breta hét Njassaland.
Lengst af höfum við átt samstarf
við Cabo Verde. Þar höfum við unn-
ið að fiskirannsóknum, útgerð og
starfað með kvennahreyfíngu í land-
inu. Margt hefur þar verið vel gert.
Hins vegar var þar lengi vel við
völd einræðisstjóm sem hafði inn-
leitt stjórnarfar sem hafði hom í
síðu einkaframtaks en ívilnaði ríkis-
reknum fyrirtækjum. Þeir sem gátu
nýtt sér árangur verkefnisins vildu
•það ekki, hinir sem gjarnan vildu
fengu það ekki. Þetta leiddi lengi
vel til þess að hagnýting þeirrar
þekkingar sem íslendingar höfðu
veitt fór að nokkru leyti út um þúf-
ur. Þarna hefði verið ágætt að huga
að því fyrr hverskonar stjórnarfar
var á eyjunum. ÞSSÍ hefur tekið
þátt í mörgum fleiri verkefnum þar.
Greinilegur árangur hefur orðið af
þróunarstarfi á eyjunum. Þjóðar-
tekjur hafa aukist og stjórnmála-
ástandið hefur batnað.
í Namibíu er starfsemi ÞSSÍ enn
nánast eingöngu takmörkuð við ráð-
gjöf við fískirannsóknir og sjó-
mannafræðslu. Namibía varð fyrir
valinu vegna þess að þáverandi for-
ingi frelsissamtaka Namibíu og nú-
verandi forseti skrifaði þáverandi
forsætisráðherra íslands bréf og bað
um aðstoð við að þróa sjávarútveg
landsins eftir að landið fengi sjálf-
stæði. Namibía er fremur fámennt
land sem hentar vel fyrir litla stofn-
un eins og ÞSSÍ.
Þá starfar ÞSSÍ í Malaví sem
nánar verður nú vikið að. ÞSSÍ kýs
helst að starfa í litlum löndum og
með fámennum þjóðum. Þau hlut-
föll skiljum við best.
Aðstoðin við Malaví
Aðstoð okkar við Malaví hefur
aðra forsögu. Það var á fundi Norð-
urlandanna og tíu ríkja í sunnan-
verðri Afríku, svokallaðra SADCC-
ríkja, í janúar 1987, að fram kom
ósk frá þessu ríkjasambandi um að
Norðurlöndin aðstoðuðu þessi ríki
við uppbyggingu og eflingu sjávar-
útvegs í löndunum. Jafnframt fór
SADCC þess á leit við Norðurlöndin
að þau tilnefndu ríki innan sinna
vébanda sem gæti tekið að sér að
vera tengiliður á milli SADCC og
Norðurlanda.
Af hálfu Norðurlanda svöruðu
Norðmenn þessari málaleitan á já-
kvæðan hátt, en íslendingar áttu
ekki fulltrúa á fundinum. Haustið
1987 fóru Norðurlönd hinsvegar
fram á það við íslendinga að taka
að sér þetta verkefni sem þáverandi
utanríkisráðherra samþykkti og til-
kynnti á fundi í Tanzaníu í janúar
1988. Á þessum tíma fór Malaví
með fiskimálin af hálfu SADCC-
ríkjanna.
Það var síðan ákveðið, eftir langa
og ítarlega kynnisferð þangað suður
og fundarhöld við alla aðila máls-
ins, að ÞSSÍ styddi Malaví í því hlut-
verki að fara með fiskimál SADCC.
Jafnframt skyldi sá sem aðstoðaði
Malaví í þessum efnum vera fiski-
málafulltrúi Norðurlanda á SADCC-
svæðinu.
Þessi niðurstaða var sérstaklega
Prinsessuegg
á ntinna en bónusverði
allsstaðar
Inttihaldið ervel útilátið afsælgæti og leikföngum.
Svissneskt súkkulaði.
Það besta hingað til

EtSSQCPQKlCð GQC?
SÍMI 91-68 73 74
Þröstur Ólafsson
„Utanríkisráðherra og
þeir sem voru í för með
honum mátu það svo að
varaformaður stærsta
stj órnarandstöðu-
flokksins í Malaví hlyti
að vera jafn dómbær á
hvað rétt væri að gera
og mannréttindaáhuga-
menn heima á Islandi.“
rædd á samstarfsfundi Norðurlanda
um fískimál í október 1988. í fram-
haldi af þessu var síðan undirritaður
samstarfssamningur við Malaví-
stjórn í apríl 1989.
Samstarfssamningurinn, sem er
til fímm ára og rennur út á næsta
ári, gerir ráð fyrir eftirfarandi starf-
semi á gildistímanum:
- Ráðinn er sérfræðingur í físki-
málum á Fiskimálaskrifstofu
SADCC í Malaví.
- Greitt er fyrir starf hans og
tekið þátt í skrifstofukostnaði.
- Tvíhliða samstarf íslands og
Malaví í þróunarmálum.
Hvað síðasttalda atriðið áhrærir
kom það inn vegna eindreginnar
óskar Malaví-manna og var frá upp-
hafí fram tekið af þeirra hálfu að
þeir vildu aðstoð við að fá nýjan
rannsóknarbát á Malavívatni. í engu
vatni í heimi munu vera fleiri fisk-
tegundir og afar auðvelt að raska
lífríki þar ef ekki eru gerðar rann-
sóknir áður en veiði er hafín fyrir
alvöru. Reynslan frá Viktoríuvatni
hræðir enn.
í framhaldi af þessum samningi
var síðan undirritaður samningur
milli fyrrgreindra aðila og Norræna
þróunarsjóðsins. Samningurinn er
hluti af fímm ára verkefni Alþjóða-
bankans til aðstoðar við fískveiðar
og fískvinnslu í Malaví. Samningur-
inn hljóðaði uppá smíði tveggja
skipa fyrir Malaví en fjármögnunin
væri að verulegu leyti á vegum
Norræna þróunarsjóðsins.
Þá er staðsettur í Malaví físki-
málafræðslustjóri á vegum SADCC-
ríkjanna, en hann er íslendingur,
sendur þangað samkvæmt svipaðri
beiðni og hinn sérfræðingurinn.
Samstarf okkar við Malaví hefur
því verið ákveðið fyrir alllöngu síðan
og verið unnið samkvæmt tilmælum
ýmist annarra Norðurlandanna eða
alþjóðlegra stofnana. ÞSSÍ hefur í
engu vikið frá þessum samningum
og ekkert gert þessu til viðbótar.
Við erum þar að vinna hluta af
stærra verkefni sem aðrir hafa búið
til og ákveðið. Þetta verkefni rennur
ekki út fyrr en á næsta ári. Það
Þúsundir kvenna ú Balkanskaga hofa verið svívirtar
Framlag okkar getur skipt múli og breytt örvæntingu þeirra í von
Muni6 heimsendan <ulT HJÁLPARSTOFNUN KIRKJUNNAR
gíróseðil V~||~y - með þinni hjálp
roiliílrhni