Morgunblaðið - 25.04.1993, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ SAMSAFNIÐ SUNNUDÁGUR 25. APRÍL 1993
B 31
SÍMTALIÐ...
ER VIÐ BALDUR JÓNSSONPRÓFESSOR
Lausir við málótta
28530
íslensk málstöð, Kári.
- Góðan dag, þetta er á Morg-
unblaðinu, gæti ég fengið að taia
við forstöðumanninn, Baldur Jóns-
son?
Augnablik.
Baldur.
- Komdu sæll^ ég hef nú oft
hringt í ykkur í Islenskri málstöð
þegar erfitt orð vefst fyrir mér,
og nú finnst mér eiginlega tími til
kominn að vita eitthvað meira um
þessa ágætu stofnun og hlutverk
hennar.
Jú, í stuttu máli má segja að
hún sé framkvæmdastofnun ís-
lenskrar málnefndar. Málnefndin
er skipuð 15 mönnum og innan
hennar er svo fimm manna stjórn
sem kemur reglulega saman.
Nefndin var stofnuð 1964 en ís-
lensk málstöð tók til starfa í árs-
byijun 1985.
- Og eruð þið í tengslum við
Háskólann?
Málstöðin er nú aðallega tengd
Háskólanum af sögulegum ástæð-
um, reyndar hagnýtum líka því við
erum í húsnæði hans hér í Ara-
götu, og svo er forstöðumaðurinn
prófessor í heimspekideild. Hlut-
verk okkar er það helst að veita
málfarslega ráðgjöf, bæði munn-
lega og skriflega,
undibúa fundi og
ráðstefnur sem
málnefndin held-
ur, annast útgáfu-.
starfsemi og halda
uppi tengslum við
málnefndir á
Norðurlöndum og
orðanefndir hér á
landi. Það er nú
kannski aðal upp-
gangurinn, ný-
yrða- og íðorða-
starfsemin.
- íðorðastarf-
semi, í hveiju felst
hún?
Áður var alltaf
talað um nýyrði,
en það er ekki aiveg það sama og
íðorð. íðorð er annars vegar haft
um fræðiheiti og hins vegar um
starfsbundin heiti, og oft geta
þetta verið hundgömul orð. Við.
höfum gefið út orðasöfn fyrir hin
ýmsu fög og störf, bæði með íðorð-
um og nýyrðum og erum í tengsl-
um við 30 orðanefndir í landinu.
- Svo það er nóg að gera.
Já, okkur vantar bara fólk. Það
vantar tvær nýjar stöður sem við
höfum beðið um í mörg, mörg ár. f
Hér eru aðeins þijár stöður eins
og er og ein er ómönnuð í bili.
- Hvað snertir almenning, er
mikið hringt í ykkur?
Já mjög mikið, og mér þykir
vænt um það þegar fólk hvað-
anæva af landinu rís upp frá verki
sínu til að spyija okkur um beyg-
ingar á orðum. En á síðasta ári
fengum við 1.230 fyrirspurnir í
970 símtölum.
- Og hvað er helst spurt um?
Framan af var mest spurt um
þýðingar á erlendum orðum, og
þá varð nú oft íslenska orðið til á
staðnum, bara í símtalinu. Und-
anfarið hefur líka borið á spurning-
um um einstök málfarsatriði eða
málfræðileg, eins og beygingu
orðs, rithátt og þess háttar.
- Nú ert þú mikill íslensku-
fræðingur, er fólk
ekki hálffeimið við
að opna munninn
í návist þinni?
Nei. Einhver
fann nú upp á því
að tala um málótta
í návist svona
skelfilegra manna
eins og þú ert að
tala við núna, en
ef nokkur þjóð er
laus við^ málótta
eru það íslending-
ar, það kjaftar á
þeim hver tuska.
- Það er ekki
að spyija að því,
en ég þakka þér
fyrir spjallið.
Baldur Jónsson
1-
Fengu Þingvalla-
vatnyfirsig
Mesta tjón, sem orðið hefur við nokkra mannavirkjagerð hér á
landi, varð að morgni 17. júní við orkuverið sem verið er að reisa
við Efra-Sog, segir í upphafi fréttar í Morgunblaðinu 19. júní 1959.
Þá var verið að virkja Sogið þar sem það rann úr Þingvallavatni,
sem var mikið mannvirki á þeim tíma, og stíflugarðurinn brast
framan við jarðgöngin gegnum Dráttarhlíð eftir næturlangt stór-
viðri með miklu brimi á Þingvallavatni.
Skarðið í varnargarðinn þar sem Þingvallavatn braust fram var
15 m breitt.
egar vatnið kom út um göngin
ofan við stöðvarhúsið, sópaði
það á undan sér stálsteypumótun-
um, sem notuð eru þegar steyptir
eru veggir og hvelfing jarðgangn-
anna og stanzaði mótið á öðru
vatnsinntaki sem búið er að steypa.
Vatnið molaði niður og sópaði með
sér mótauppslætti. Tvær neðstu
hæðir stöðvarbyggingarinnar fyllt-
ust, og nokkurt vatn er á þriðju
hæð, en þar verður vélasalur orku-
versins. Flóðið sópaði með sér út
á Úlfljótsvatn miklu af timbri,
vinnuskúrum og ýmsu lauslegu og
einn stóran krana hreif flóðið með
sér. Þegar flóðaldan skail á stöðv-
arhúsinu voru þar inni þrír menn
sem þangað höfðu verið sendir til
að bjarga dýrmætum mælitækjum
og teikningum. Mennina sakaði
ekki, en þeir komust allir í hættu.
Einn bjargaði sér upp á þak stöðv-
arhússins, annar út um glugga og
sá þriðji óð vatnsflauminn til lands.
Flóðið inni í byggingunni færði þar
til jýmis stór og þung stykki.
I flóðinu hefur lent fjöldi mjög
dýrra tækja, sem enginn veit nú
hvort nokkurn tíma muni finnast.
Margra vikna vinna fjölda manna
hefur eyðilagzt eða stórskemmst
... Um 150 manns hafa verið við
störf við orkuverið að undanförnu
og miðaði byggingavinnunni vel
áfram. Aðeins fátt manna var
heima við er stíflúgarðurinn brast
og var það lið allt boðað út til
starfa, en fékk að sjálfsögðu lítt
að gert eins og á stóð. Aðfaranótt
17. júní hafði verið mesta veður
sem komið hefur í Dráttarhlíð síð-
an vinna hófst þar fyrir tveim
árum. Léku íbúðarskálarnir á reiði-
skjálfi um nóttina. Við varnargarð-
inn í Þingvallavatni var hauga-
brim. Ofaná stálþilinu framan við
varnargarðinn var skjólveggur úr
timbri, en í brimrótinu um nóttina
og að morgni þjóðhátíðardagsins,
braut brimið skjólvegginn. Stöðugt
skolaði yfir garðinn og tók að
renna úr honum. Velktist garður-
inn þannig smám saman, en á
honum hvíldi óhemju þrýstingur
vegna straums og storms. Um
FRÉTTA-
LJÓSÚR
FORTÍD
klukkan 11.30 árdegis brast stál-
þilið framan við uppfyllinguna og
brátt myndaðist 15 metra skarð í
varnargarðinn."
í fréttinni segir að í orkuverun-
um í Ljósafossstöðinni og írafossi
þarna rétt fyrir neðan hafi komið
í ljós að vatnsmagnið var 370 kú-
bikfet og var vatnið orðið mjög
hátt í svelg írafossstöðvarinnar.
Eðlilegt rennsli um Þrengslin var
sagt 10 kúbikmetrar á sekundu.
Enn frekari mælingar leiddu í ljós
að „svo ört lækkar vatnsborð Þing-
vallavatns að eins og nú stendur
nemur lækkunin 25 sm á sólar-
hring. Hefur Sogið aldrei verið
svona vatnsmikið, enda er það
ægileg sjón að sjá þegar vatnið
beljar niður flúðirnar fyrir neðan
stíflugarðinn við orkuverin". Ekki
var vitað hve miklar tafir mundu
af þessu leiða við smíði orkuvers-
ins, en víst að þetta stórtjón mundi
tefja verulega fyrir. Var strax haf-
ist handa, aðstaðan var erfið mjög
vegna hins ógurlega straumþunga.
Þrír öflugir dráttarbílar voru strax
sendir norður á Sauðárkrók til að
sækja stálþil, sem nota átti til að
loka skarðinu.
Tveimur dögum seinna segir í
frétt í Morgunblaðinu að unnið
hafi verið nótt og dag við flutning
á gijóti í hinn nýja garð og virðist
verkið sækjast allvel. Sækja varð
gijótið nokkurn veg. Bílarnir með
stálþilin voru komnir að Efra Sogi
og vonir stóðu þennan sunnudag
til að nýi varnargarðurinn yrði
kominn langleiðina helgina á eft-
ir.„Þegar komið er austur að
Þrengslum nú, er sjónarmunur á
vatnsborði Þingvallavatns, enda
veruleg lækkun orðin á vatninu“,
segir þar.
Þarna hefur verið sjón að sjá,
enda segir í blaðinu: „Fjöldi fólks
hefur lagt leið sína austur undan-
farna daga. Vegna gijótflutninga-
anna í nýja garðinn hefur orðið
að loka veginum upp í Dráttarhlíð.
Við brúna við Efra Sog er kominn
vörður. Vegna flutninganna hefur
bílum verið bannað að nema staðar
á þjóðveginum. Nær þetta stöðu-
bannssvæði frá norðurenda
Þrengslanna og suður fyrir gatna-
mótin, að vegamótunum að brúnni
við Efra Sog.“