Morgunblaðið - 05.05.1993, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. MAI 1993
13
Er lúpína skaðvaldur?
eftir Sigurgeir
Þorbjörnsson
Um og eftir áramót hefur nokkur
umfjöllun verið um ágæti lúpínu eða
úlfabauna, sem plantan kallast öðru
nafni. Á aðfangadag jóla birtist í
Morgunblaðinu ákaflega fræðandi
umfjöllun um plöntuna eftir tvo nem-
endur í Kennaraháskólanum, þær
Önnu Hedvig Þorsteinsdóttur og
Ingu Þóru Þórisdóttur. 16. janúar
birtist svo önnur grein rituð af Sveini
Guðmundssyni undir titlinum „Lú-
pínan er ekki skaðvaldur", grein sem
ýtti mér út í þessa umfjöllun.
Vissulega gleðst ég yfir umræðu
um þessa umdeildu og reyndar mis-
góðu plöntu. Sveinn vill sjá hana sem
víðast en þær stöllur telja rétt að
setja plöntunni nokkuð ákveðin tak-
mörk. „Notkun lúpínu á ekki rétt á
sér á þeim stöðum sem annar gróður
er fyrir jafnvel þó þar sé ekki um
auðugan garð að gresja." Nefna þær
Víghól í Kópavogi sem dæmi um
útivistarsvæði þar sem holta- og
lynggróður er í hættu vegna út-
þenslu lúpínunnar. Laufþakið sem
hún myndar er það þétt að fáar eða
engar lágplöntur ná að Jjrífast þar
undir vegna ljósleysis. Ymis önnur
útivistarsvæði á höfuðborgarsvæðinu
má áreiðanlega setja undir sama
hatt, s.s. hóllinn okkar Reykvíkinga
sem í daglegu tali nefnist Oskjuhlíð.
í mínum huga snýst málið um líf-
breytileika, þann tegundaijölda sem
við fínnum á tilteknu svæði. Gefum
okkur t.a.m. að á hveijum fermetra
á Víghóli fínnist í dag allt að tíu
mismunandi tegundir blóma og
grasa. Víst er gróðurinn snöggur og
víða eru brúnar moldarskellur á milli.
En við slíkar aðstæður fínnur lúpínan
sér einnig kjörlendi og getur breiðst
mjög hratt út. Því er deginum ljós-
ara að eftir nokkur ár eða áratugi
verður hún ein orðin ríkjandi planta
á svæðinu.
Víða um heim hafa menn valdið
róttækum breytingum á flórunni og
þá stundum á kostnað lífbreytileik-
ans. í stað þeirrar fjölbreytni sem
náttúrunni er eðlileg er skapað ákaf-
lega einlitt umhverfi.
Hvað þætti okkur um það ef einn
góðan veðurdag væru allar hérlendar
kýr orðnar svartar, allir hestar rauð-
ir og ef hvergi væri lengur að finna
mislitt sauðfé? Áreiðanlega þætti
mörgum mikil eftirsjá í því mikla lit-
skrúði sem einkennir íslensk húsdýr
í dag. Það eru einnig verðmæti sem
ekki mega glatast.
Þegar Víghóll og ýmsir aðrir hólar
verða orðnir órofa lúpínustóð — ef
fer sem horfír — er hætt við að
margur muni sakna þess sem við
áttum en misstum vegna andvara-
leysis.
Einn fýlgifískur þess verður e.t.v.
sá að við getum ekki lengur gengið
frjálst um hin ýmsu útivistarsvæði
því að þykknið sem lúpínann myndar
er æði ógreiðfært flestu fólki. { rekju
geta menn sem ekki eru íklæddir
regnklæðum búist við því að verða
holdvotgir upp í klof því stönglamir
geta orðið allt að 1 m á hæð.
Á vetrum munu svo haugar af
brúnleitum hálmi þekja svæðið og
innann tíðar hljóta svo jökulsorfnu
klappirnar, sem eru hin fegursta
náttúrusmíð, að hverfa með öllu. Er
það svona sem við viljum hafa útivist-
arsvæði framtíðarinnar?
Hvað verður svo? Ýmsir telja að
þegar og ef lúpínan hopar muni
þróttmikill grasvöxtur ásamt mosa
koma upp úr frjóum jarðveginum.
Að vetri hylur svo móleitur sinuflóki
Sigurgeir Þorbjörnsson
„Enn hef ég ekki fengið
það staðfest að áburð-
argjöf eða sláttur í há-
blóma leggi lúpínuna
að velli.“
svæðið, rétt einsog í úthaga sem
ekki er beittur. Gefum okkur að þessi
framtíðarmynd eigi við rök að styðj-
ast og hugleiðum þá jafnframt að
nú eigum við völina. Annar kosturinn
er að vernda fíngerðan og litskrúðug-
an holtagróður, svo við getum enn
sem fyrr lotið niður að lambagrasinu
og notið ilmsins. Hinn er sá að lúp-
ínustóðið ríki um nokkurra áratuga
skeið uns þéttur og fremur einlitur
grassvörðurinn tekur við. Verum
þess einnig meðvituð að eftir slíkt
skref verður tæplega aftur snúið.
Að sjálfsögðu eru fleiri fletir á
þessu málj. Fá lönd eru jafn gróður-
snauð og ísland. Veðráttan er kald-
ranaleg og víðast er jarðvegurinn
Vatnaskógur,
sumarbúðir 170 ár
eftir Sigurbjörn
Þorkelsson
í ár eru 70 ár liðin frá því sumar-
búðastarf hófst á vegum KFUM í
Reykjavík á meðal drengja í Vatna-
skógi, sem er í Svínadal í Hvalfjarð-
arstrandarhreppi. Fyrstu flokkarnir
dvöldu þar sumarið 1923. í fyrstu
þurftu menn að búa við frumstæð
skilyrði, því gist var í tjöldum til að
byija með og lítill timburskúr notað-
ur undir eldhús. Síðar var svo reistur
skáli með svefnsal í öðrum endanum
og eldhúsi í hinum. Gátu 18 drengir
sofíð í þeim skála. Árið 1939 var svo
fyrir eldmóð ungra Skógarmanna
hafíst handa við að byggja „Gamla
skála“, sem svo hefur verið kallaður,
en íjársöfnun á meðal Skógarmanna
hafði þá staðið yfír í 10 ár. „Gamli
skáli“ stendur enn í Vatnskógi, gerð-
ar hafa verið nokkra endurbætur á
honum, er hann einskonar andlit
Vatnaskógar og mikið notaður. Hann
var formlega vígður árið 1943. Með
„Gamla skála“ var byltin í starfsemi
sumarbúðanna í Vatnaskógi. Síðan
hefur hvert húsið risið af öðru og
aðstaða orðin hin besta. Nú dvelja í
hverri viku yfír sumartímann tæp-
lega 100 drengir og una sér flestir
vel.
Dagarnir fyótir að líða
Dagarnir í Vatnaskógi eru venju-
lega mjög fljótir að líða, enda margt
við að vera. Aðstaða til íþróttaiðkana
og leikja úti sem inni hefur aukist
og tekið framförum frá ári til árs. í
Vatnaskógi hafa margir drengir
spreytt sig í fyrsta skipti í „alvöru
íþróttakeppnum" að sjálfsögðu með
misjöfnum árangri. Ekki má gleyma
vatninu, hinu vinsæla Eyrarvatni;
sem er bæði kalt og hressandi. í
vatninu svamla drengirnir jafnvel í
tíma og ótíma, þó einkum á góðviðr-
isdögum, þó þarf þá ekki til. I Eyrar-
vatni er silungsveiði og margir hafa
sýnt stórgóða sjóaratakta á þeim
bátum, sem sumarbúðirnar eiga og
drengirnir geta siglt á um vatnið.
Möguleikarnir til afþreyingar og
skemmtunar eru vissulega margir,
en þó slær náttúrufegurðin í Vatna-
skógi allt út. Sköpun Guðs á þessum
stað er einstök.
Helgaður staður
í sumarbúðunum í Vatnaskógi
hafa dvalið u.þ.b. 10% núlifandi ís-
lenskra karlmanna. Hin síðari ár
hafa þar dvalið tæplega 1.000 dreng-
ir og jafnvel stúlkur í hinum hefð-
bundnu dvalarflokkum, en auk þeirra
er orðin hin margvislegasta starfsemi
í Vatnaskógi allt árið um kring.
Mót, ráðstefnur og fleira.
Blessun Guðs hefur hvílt yfir
Vatnaskógi og því starfi sem þar
hefur verið unnið, á því leikur ekki
vafí og það hafa þeir fundið sem þar
hafa dvalið í lengri eða skemmri
tíma. Dvöl í Vatnaskógi er tími, sem
menn koma seint til með að gleyma.
Tilgangur starfsins
Með sumarbústaðastarfínu í
Vatnaskógi vilja þeir sem að því
standa reyna að hjálpa mönnum að
byggja upp óbifanlegan grundvöll
fyrir líf sitt. Grundvöll sem byggður
er á bjargi, því bjargi sem er Jesús
Kristur frelsari okkar.
Hver dagur í Vatnaskógi hefst á
því að farið er með bæn og orð Guðs,
boðskapur Biblíunnar ræddur í stutta
stund. Margir drengir hafa einmitt
lært að nota Nýja testamentið sitt
eftir dvöl í Vatnaskógi. Að kvöldi er
orð Guðs og vilji síðan aftur hug-
leitt, Guði þakkað fyrir daginn og
beðið fyrir næturhvíld og næsta degi.
Sú vitneskja og kennsla um bænina
og lestur Biblíunnar er veganesti sem
margir Skógarmenn búa að og
þakka.
Að lokum
Sá sem þetta skrifar er einn þeirra
mjög snauður af næringarefnum
enda vandfundnar þær plöntur sem
geta klætt landið. Lúpínan er planta
sem þrífst ótrúlega vel við hinar fjöl-
breyttustu aðstæður, í rökum jarð-
vegi sem þurrum, einnig í ákaflega
lausum og ófijóum öskujarðvegi,
jafnvel þar sem sandstormar heija.
Auk þess er lúpínan flestum plöntum
skuggaþolnari. Á lítt grónu landi
breiðist hún mjög hratt út og henni
nýtast sérlega vel árstíðabundnir
lækir, s.s. leysingavatn.
Ásamt melgresi er lúpínann lang
öflugasta landgræðsluplantan sem
við höfum yfir að ráða í dag. Því er
sannarlega full ástæða til að nýta
sér þennan bandamann þar sem við
á. Þá á ég við þær þúsundir ferkíló-
metra í uppsveitum þar sem gróður-
hulunni og jarðveginum hefur veriðs
svift af. Eftir stendur svo örfoka land
þar sem gróður nær sér seint og illa
á strik.
Þrátt fyrir þessi ágæti plöntunnar
vil ég enn sem fyrr hafa nokkurn
vara á. í anda svartrar náttúruvemd-
ar tel ég að sums staðar sé full
ástæða að viðhalda ógrónu land-
svæði, jafnvel þó að það sé örfoka,
s.s. svartir sandar og nakin hraun.
Enn eigum við íslendingar meiri
verðmæti í ósnertri náttúru en flest-
ar aðrar þjóðir. Þau verðmæti skila
einnig beinum arði í formi gjaldeyris-
tekna af ferðamönnum.
í bréfi sínu segir Sveinn Guð-
mundsson m.a.: „Það er ákaflega lít-
ill vandi að halda henni (lúpínunni)
í skefjum ef hún vex þar semhún á
ekki að vaxa“ og ennfremur: „Ég
er ekki hræddur um að lúpínan verði
skaðvaldur í íslensku vistkerfí. Eink-
anlega vegna þess að hún þolir afar
illa beit og hverfur úr gróðurþekj-
unni sé hún ofbeitt." Harla þykir
mér ólíklegt að Sveinn hyggist beita
sauðum sínum á Víghól — sem hann
gefur þó í skyn. Aftur á móti er það
reynsla sumra að sauðfé sneiði hjá
fullþroska plöntum vegna beyskju-
efna (alkaloids) sem í þeim eru en
leggi sig vissulega eftir plöntum á
fyrsta ári. Hafí Sveinn önnur og
raunhæfari úrræði þá bíð ég og trú-
lega fjöldi manns þess í ofvæni að
hann leysi frá skjóðunni.
Enn hef ég ekki fengið það stað-
fest að áburðargjöf eða sláttur í há-
blóma leggi lúpínuna að velli. Aftur
á móti taldi ég það örugga lausn að
slíta blómið upp með rótum sem ég
reyndi snemmsumars í fyrra. En
þegar ég kom á vettvang að áliðnu
sumri voru nær allar plönturnar í
fullu fjöri. Og ekki bara það. Heldur
höfðu þær borið blóm og sáldrað fræi
allt í kringum sig! Þessa óvæntu út-
komu mátti rekja til rótarinnar sem
í alla staði er ótrúlega öflug. í þessu
tilviki hafði hún einfaldlega snúið sér
í átt til jarðar og borað sér langt
niður í sendinn jarðveginn.
Þrátt fyrir að ég álíti lúpínuna
ekki algóða vænti ég þess að ég
verði ekki sakaður um kynþáttahatur
eins og þær stöllur, Anna Hedvig og
Inga Þóra. Ég hef reynt að draga
fram tvær hliðar málanna, aðra já-
kvæða og hina neikvæða, eins og
gengur. Því vil ég skora á þá aðila
sem starfa að uppgræðslumálum,
hvort það eru skógræktarfélög, ein-
staklingar eða bæjarfélög að skoað
hug sinn vel áður en stuðlað er að
frekari útbreiðslu lúpínunnar á grónu
landi. Einnig er full ástæða til að
menn ígrundi hvort ekki sé full
ástæða til að uppræta lúpínu, sem
nú þegar hefur fest rætur, af útivist-
arsvæðum, s.s. Víghóli, Öskjuhlíð
o.s.frv. Ég tel að svæði sem ekki er
lengur hægt að ganga um vegna
gróðurs, hvort heldur það er blóm-
gróður eða tré, hafí ákaflega lítið
útivistargildi. Nú er rétti tíminn til
að marka stefnuna fyrir næsta sum-
ar svo að komandi kynslóðir megi
njóta jafn fjölskrúðugrar flóru og við
gerum í dag.
Lengi lifi lúpínan — sem land-
græðsluplanta.
Hötundur er heyrn-
leysingjakennari.
BIIX
lUIJRtULE
miðað við efnahagshorfur!
LADA • LADA
Sigurbjörn Þorkelsson
fjölmörgu sem dvalið hafa í Vatna-
skógi, fyrst sem ungur drengur þátt-
takandi í dvalarflokkunum og síðar
sem einn af forstöðumönnum flokk-
anna. Fyrir að hafa haft tækifæri
til að koma í Vatnaskóg og dvelja
þar er ég þakklátur.
Mikið og fórnfúst starf sjálboða-
liða hefur verið unnið í Vatnaskógi
í gegnum árin, sem seint verður
þakkað. Sá sem nú fer fyrir vaskri
sveit Skógarmanna heitir Ársæll
Aðalbergsson, verslunarmaður í
Reykjavík, en hann er formaður
stjórnar Skógarmanna.
Ég þakka Guði fyrir Vatnaskóg,
fyrir þá sem þangað hafa komið og
þar hafa starfað. Mætti Guð halda
áfram að láta blessunar daggir sínar
dijúpa yfir Vatnaskóg og starfið þar.
Takk fyrir mig, til hamingju með
afmælið, Skógarmenn.
Höfundur er framkvæmdasijóri
Gídeonfélagsins á Islandi.
SKUTBÍLL
0RFAIR BILAR EFTIR A GAMLA VERÐINU
Frá 498.000,- kr.
124.500,- kr. út og 11.974,- kr.
í 36 mánuði
BIFREIÐAR & LANDBÚNAÐARVÉLAR HF.
ÁRMÚLA 13, SÍMI: 68 12 00 • BEINN SÍMI: 3 12 36