Morgunblaðið - 08.05.1993, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. MAT 1993
Hvers eiga íbúar
Akraness að gjalda?
Fyrirspurn til fjármálaráðuneytisins
eftir Daníel
*
Agústínusson
Á sl. ári hefur verið til umræðu
bygging stjómsýsluhúss á Akra-
nesi. Upphaf þess máls er einróma
samþykkt Bæjarstjórnar Akraness
frá 1982 um undirbúning að bygg-
ingu ráðhúss á nýja miðbæjar-
svæðinu. Samþykktin var gerð í
tilefni af 40 ára afmæli bæjarins.
Um svipað leyti var staðfest aðal-
skipulag væntanlegs miðbæjar,
sem bæjarstjórnin hafði unnið að
í nokkur ár, ásamt ýmsum sér-
fræðingum undir forustu Magnús-
ar Oddssonar þáverandi bæjar-
stjóra. Þar var stjómsýsluhúsi ætl-
aður ákjósanlegur staður. Um
þetta var fullkomin samstaða.
Framkvæmdir drógust hinsvegar
þar sem ýms önnur fjárfrek verk-
efni kölluðu á.
Umræðan hefst
Á árinu 1991 tók að sjá fyrir
endann á áðumefndum fram-
kvæmdum. Þá var ráðhúsmálið
tekið til umræðu á ný af hálfu
bæjarstjómarinnar. Þá barst og
erindi frá verslun í nágrenni við
miðbæinn um að tengja saman
verslunarhús og gamalt verk-
smiðjuhús sem hætt hafði rekstri
og byggja stjómsýsluhús á 3. hæð
þeirra. Skipuð var nefnd frá bæ
og ríki til frekari athugunar á
málinu.
í sept. sl. tilkynnir íjármálaráðu-
neytið það skilyrði fyrir þátttöku
sinni að ekki verði byggt nýtt hús
heldur teknar upp viðræður um
kaup á stjómsýsluhúsi, sem byggt
yrði á þaki fyrrgreindra húsa og
yrði þá 3. hæð. Þessi einhliða af-
staða ráðuneytisins kom flestum
hér mjög á óvart, því engir útreikn-
ingar lágu fyrir sem sýndu að þetta
væri ódýrari lausn nema síður
væri. Hinsvegar vom vankantarnir
margir og alveg augljósir. Ganga
þyrfti þvert á 10 ára gamalt aðal-
skipulag bæjarins. Byggingarsam-
þykktir þverbrotnar þar sem full-
nægjandi bílastæði komast þar
ekki fyrir. Lögun hússins mjög
óeðlileg og í fullkomnu ósamræmi
við allar aðrar byggingar í bænum.
Byggingarskilmálar næstu húsa
að engu hafðir. Síðast en ekki síst:
íbúar Akraness skyldu um alla
framtíð verða að sæta því að tvær
helstu þjónustustofnanir bæjarins
verði á 3. hæð í verslunarsam-
stæðu, sem er fáheyrt um stofnan-
ir sem margir eiga erindi við. Slík
staðsetning verður að teljast víta-
verð þar sem landrými er nóg.
Eftir alllanga umræðu virðist
bæjarstjómin hafa beygt sig fyrir
kröfu ráðuneytisins og gleymt aug-
ljósum hagsmunum kjósenda
sinna. Hún taldi þennan kost skárri
en missa af samstarfinu við ríkið.
Hinsvegar sögðu bæjarfulltrúarnir
einn af öðrum að þetta væri 2. eða
3. flokks lausn. Það besta væri að
byggja sérhannað hús á miðbæjar-
svæðinu eins og áður var sam-
þykkt. Með þessu er íbúum Akra-
ness sýnt einstakt virðingarleysi
og þeim torveldaður aðgangur að
þeim stofnunum sem flestir þurfa
að hafa meiri og minni samskipti
við. Það er svo sjálfsagt mál að
skrifstofur rikis og bæjar séu á
1. og 2. hæð að ekki ætti að þurfa
umræðu við.
Ég er þess vel minnugur er
bæjarfógetaskrifstofan á Akranesi
var flutt af 1. hæð í SR 1975 á
2. hæð í Landsbankanum hversu
margir báru fram kvörtun yfir stig-
anum. Flutningur á 3. hæð hefði
kallað fram almenn mótmæli jafn-
vel þótt lyfta hefði verið á staðn-
um. Hér er vísvitandi verið að tor-
velda aðgengi og skapa mikla
tímasóun.
Hverjir skyldu vilja flytja
á 3. hæð?
Skrifstofur bæjarins og bæjar-
fógetans, ásamt sjúkrasamlagi og
umboði Tryggingastofnunar ríkis-
ins eru hliðstæður bönkum og póst-
húsi. Því vil ég spyija: Hvað yrði
sagt á Akranesi ef Landsbankinn
flytti afgreiðsluna á 3. hæð? Hvað
yrði sagt ef Búnaðarbankinn gerði
slíkt hið sama? Hvað yrði sagt ef
pósthúsið færði afgreiðslu sína á
3. hæð? Það vill svo til að allar
umræddar stofnanir eru í 3ja hæða
húsum. Engri þeirra mun nokkru
sinni hafa hugkvæmst að íþyngja
viðskiptavinum sínum með því að
láta þá sækja daglega afgreiðslu
upp á 3. hæð. Hefði einhver þeirra
sýnt slíkan óvitahátt er ég viss um
að bæjarstjórnin hefði samstundis
samþykkt mótmæli með 9-0 og
verið hreykin af. Hér er um full-
komið tillitsleysi að ræða við íbúa
bæjarins og með öllu óskiljanlegt
hversvegna ráðuneytið gerir kröfu
til slíkrar niðurlægingar í þjón-
ustunni. Þetta er hliðstætt því ef
ráðhús Reykjavíkur væri byggt á
þaki Kringlunnar í Reykjavík til
þess að draga fólk að verslunarm-
iðstöðinni. Hefðu það ekki þótt
nokkur tíðindi? En hvers eiga íbúar
Akraness að gjalda?
43% mótmæla breytingum á
skipulagi bæjarins
Eftir að samið var um kaup á
húsnæðinu varð lögum samkv. að
auglýsa eftir athugasemdum við
breytingar á aðalskipulagi bæjar-
ins sem áttu að berast fyrir 16.
apríl sl. Við það mynduðust á
Akranesi þverpólitísk samtök gegn
umræddum byggingaráformum
Daníel Ágústínusson
„Síðast en ekki síst: íbú-
ar Akraness skyldu um
alla framtíð verða að
sæta því að tvær helstu
þjónustustofnanir bæj-
arins verði á 3. hæð í
verslunarsamstæðu,
sem er fáheyrt um
stofnanir sem margir
eiga erindi við. Slík
staðsetning verður að
teljast vítaverð þar sem
landrými er nóg.“
undir kjörorðinu: Byggjum ráðhús
með reisn. Þau höfðu forustu um
undirskriftasöfnun gegn breytingu
á aðalskipulagi bæjarins og fengu
frábærar undirtektir án alls fyrir-
gangs. í rúma viku í kringum pásk-
ana — áður en fresturinn rann út
— mótmæltu 1.237 kjósendur á
Akranesi breytingu á skipulaginu
með undirskrift sinni. Þetta eru
43% af þeim kjósendum sem atkv.
greiddu í síðustu bæjarstjórnar-
kosningum. Þá kom og í ljós að
andstaðan er miklu meiri í bænum
og fer vaxandi eftir því sem um-
ATVINNULEYSI
Búa tvær þjóðir í landinu?
eftir Ólaf Ólafsson
Niðurstöður margra rannsókna
sýna að atvinnulausum og þeim
sem eiga yfir höfði sér atvinnu-
leysi er mun hættara við háþrýst-
ingi en þeim er hafa atvinnu. Jafn-
framt hækkar blóðfita og streitu-
hormón (adrenalin) í blóði og þvagi
(noradrenalin). Hækkun á streitu-
hormón hefur fundist í allt að 2
ár eftir að viðkomandi missti vinnu.
Svo virðist sem stjómendum, sem
standa að fjöldauppsögnum, og oft
að nauðsynjalausu séu ekki ljósar
þessar afleiðingar. Eftir að fólkið
hóf störf á ný lækkaði blóðþiýst-
ingur og magn steituhormóna í
blóði. Streitu fyglja ýmsir sjúk-
dómar og hefur það verið staðfest
meðal annars í íslenskum rann-
sóknum.
Má þar nefna helst: Hjartasjúk-
dóma, háþrýsting/heilablóðfall,
magasár/magabólgur, vöðva- og
bakverki, þreytu, svefnleysi,
höfuðverk, geðtruflanir.
Niðurstöður margra kannana
leiða í ljós að sjúkrahúsvistunum
vegna þunglyndis, kvíða, sjálfs-
morðstilrauna og annarra sjúk-
dóma fjölgar mikið meðal atvinnu-
lausra í samanburði við þá sem
hafa vinnu. Orsakasamband hefur
þó ekki verið sannað. Brýnt er að
læknar vinni sem mest gegn at-
vinnuleysi. Athyglisvert er að með-
al 1.439 handtekinna vegna fíkni-
efnamisferlis árið 1989 í Reykjavík
reyndust 37% vera atvinnulausir.
Um aðstandendur þeirra
atvinnulausu
Böm og unglingar flnna meðal
annars fyrir: Oöryggi, taugaveikl-
un, sem kemur niður á námi þeirra
og daglegri líðan, sinna síður
heilsuvemd, s.s. bólusetningum,
sækja síður ráðgjöf félags- og
heilsuvemdar, vistast mun oftar á
sjúkrahúsi, leita síður eftir atvinnu
síðar á ævinni en aðrir. Börnum
og unglingum er hættara við að
tapa áttum, vímuefnaneysla eykst
og þau lenda frekar í vandræðum,
meðal annars við lögreglu síðar
meir.
Eldra fólk: Það dregur úr stuðn-
ingi atvinnulausra aðstandenda við
eldra fólk.
Að „vinna fyrir“ atvinnubótum
Sú hugmynd hefur kviknað að
atvinnulausir starfí jafnframt sem
þeim verði greiddar atvinnuleysis-
bætur. Ýmsir telja það betri kost
en að ríkið greiði þeim fyrir „að
gera ekki neitt“. Aðrir telja þetta
ekki réttláta skipan því að atvinnu-
lausir hafa misst starfið gegn eig-
in vilja og eiga því rétt á atvinnu-
leysisbótum án vinnu. Lítum á
kosti og lesti þessa fyrirkomulags.
Alþekkt er að í kjölfar atvinnuleys-
is fylgi heilsuleysi og að þeim er
fá starf á ný batni heilsuleysið.
Við vitum ekki hver áhrif þess að
„vinna fyrir atvinnubótum" eru.
Vinna skapar heilsu, velferð og
möguleika á fersku atvinnutæki-
færi. Að „vinna fyrir atvinnubót-
um“ þýðir að viðkomandi kemst
úr þjakandi iðjuleysi og verður
þátttakandi á athafnasviði daglegs
lífs á ný, svo að heilsan batnar.
Andrúmsloft atvinnubótavinnunn-
ar mun þó umlykja hana og
„stimpla". Annað er að hvatinn til
nýrra atvinnutækifæra gæti
minnkað og eftir standa raðir lág-
launamanna er starfa við léleg
tryggingaskilyrði og réttindi.
Ef skapa á fólki möguleika á
að vinna fyrir atvinnuleysisbótum
þurfa atvinnurekendur að bæta
laun þeirra svo að þau nægi til
framfærslu.
Að deila störfum
og launum með öðrum
í Bandaríkjunum þar sem at-
vinnuleysi er „landlægt“ hefur
stefnan „deildu með þér starfi og
launum“ átt vaxandi fylgi að
fagna. Mætti huga að þessu fyrir-
komulagi ef atvinnuleysi verður
langvinnt hér á landi.
Aðrir möguleikar
Ungt fólk sinni nokkurra mán-
aða eða árs samfélagsþjónustu. Sú
aðgerð yrði sjálfsagt umdeild.
Eldra fólk sinni störfum við sam-
hjálp nokkurn tíma, t.d. við umönn-
un aldraðra. Sveitarfélögin ættu
að koma upp „skipulegri heimilis-
hjálp" við aldraða. Allir taki 1-2
ár „launað frí“ á aldrinum 50-70
ára meðal annars til þess að búa
Ólafur Ólafsson
Heilsufarsleg og félags-
leg vandamál er fylgja
atvinnuleysi
sig undir eftirlaunaævi. Atvinnu-
laust ungt fólk geti stundað nám
án þess að missa atvinnuleysisbæt-
ur.
Skuldbreytingar banka
í nágrannalöndunum gilda lög
um skuldbreytingu fyrir þá er
sannanlega verða fyrir alvarlegum
áföllum, t.d. alvarlegum veikindum
eða langtíma atvinnuleysi. Gerð er
áætlun um greiðsluhæfni viðkom-
andi til 5 ára. Þeim er skulda er
áætlaður framfærslueyrir og allar
^ónauðsynlegar" eigur eru seldar.
Áhersla er lögð á að greitt sé af
upprunalegu láni og síðan vöxtum,
ræðan stendur lengur. Margir lýstu
fyllsta stuðningi við mótmælin þótt
þeir af ýmsum ástæðum skrifuðu
ekki undir nú. Ég er sannfærður
um að færi fram atkvæðagreiðsla
á Akranesi um það hvort byggja
eigi ráðhús með reisn á miðbæjar-
svæðinu — með framtíðarhags-
muni fólksins í bænum að leiðar-
ljósi — eða byggja samkv. skilyrð-
um ráðuneytisins, þá yrði slíkt
klúður kolfellt.
Verslunarmiðstöð eða
stjórnsýsluhús?
Það er ekki langt síðan það rann
upp fyrir íbúum Akraness að hér
stendur ekki til að byggja stjórn-
sýsluhús heldur verslunarmiðstöð
upp á tvær hæðir, sem engin þörf
er fyrir á Akranesi, enda veit eng-
inn hvað gera skal við ‘A húss-
ins. Miðað við umfang verslunar í
bænum er hér meir en nóg hús-
næði. Og komi gatið stóra í neðra
þá minnkar enn þörfin fyrir versl-
unarhúsnæði á Ákranesi. Stjórn-
sýslan sem svo er nefnd er sett á
3. hæð. Hvers vegna?
Fyrirspurnir til
fjármálaráðuneytisins
Að lokum er óskað eftir því að
fjármálaráðuneytið svari eftir-
greindum spurningum:
1. Hvað kemur ráðuneytinu til
að setja það skilyrði fyrir þátttöku
í stjórnsýsluhúsi á Akranesi að
skrifstofur hins opinbera verði
staðsettar á 3. hæð í verslunarmið-
stöð?
2. Hefur dómsmálaráðuneytið
samþykkt þetta fyrir sitt leyti?
3. Samþykkti Tryggingastofn-
un ríkisins að umboð hennar á
Akranesi verði staðsett með sama
hætti?
Samtökin: Byggjum ráðhús með
reisn munu fylgja þessu máli áfram
hjá þeim sem með æðstu stjórn
skipulagsmála fara, ef þess gerist
þörf. Með því eru þau að koma í
veg fyrir mesta skipulagsslys í 50
ára sögu bæjarins. Með því eru þau
að koma í veg fyrir að íbúar Akra-
ness sæti 2. eða 3. flokks þjónustu
ríkis og bæjar um ókomin ár.
Höfundur er fyrrverandi
bæjarstjóri á Akranesi.
síðan eru skuldir felldar niður. Eins
og nú er komið eiga margir tæp-
lega fyrir vöxtum en lánið hækkar
stöðugt og framtíð skuldara er í
óvissu.
Kostnaður þjóðfélagsins
Vegna vaxandi atvinnuleysis er
kostnaður þjóðfélagsins mikill.
Fyrir utan allan óbeinan kostnað
greiðir ríkið um 250 milljónir á
mánuði í atvinnuleysisbætur eða
um 3 milljarða á ári ef svo fer fram
sem horfir. Þetta er óarðbær fjár-
festing og ætti að verja til atvinnu-
skapandi starfa. Sjálfsagt finnst
sumum sem þrengt sé að athafna-
frelsi sínu en brýnt er að allir þegn-
ar eigi rétt til þess að starfa sem
fullgildir aðilar í þjóðfélaginu.
Annars blasir við að hér á landi
búi „tvær þjóðir". Onnur situr við
nægtaborð en hin við eldstóna.
Friðsæld mun ekki ríkja í landinu.
Kostnaður við
heilbrigðisþj ónustu
Margar erlendar rannsóknir
benda ótvírætt til þess að tíðni
sjúkdóma og dauðsfalla aukist í
kjölfar aukins atvinnuleysis.
Læknissókn atvinnulausra og fjöl-
skyldna þeirra eykst að sama
skapi. Veruleg vandamál geta orð-.
ið ef kostnaðarþátttaka sjúklinga
er aukin. Hætt er við að atvinnu-
lausir dragi að leita læknis af fjár-
hagsástæðum og að það auki enn
á vanda þeirra.
Landlæknir leggur til að þeir
sem hafa verið atvinnulausir í 6
mánuði eða lengur njóti sömu kjara
og elli- og örorkulífeyrisþegar hvað
varðar læknis- og lyfjakostnað.
Hið sama gildir fyrir ijölskyldur,
ef fyrirvinna er atvinnulaus.
Höfundur er landlæknir.